ΙΜΙΑ

Τρία παλικάρια ,αξιωματικοί του Πολεμικού μας Ναυτικού εν καιρό ειρήνης θυσιάστηκαν, έπεσαν για την πατρίδα στις 30/31 του Γενάρη το 1996,ο Χριστόδουλος Καραθανάσης, ο Παναγιώτης Βλαχάκος και ο Έκτορας Γιαλοψός

ΙΜΙΑ: 14 ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΤΑ…. από την κρίση των Ιμίων που έφερε στα πρόθυρα της ένοπλης σύγκρουσης την Ελλάδα και την Τουρκία ,τα γεγονότα που οδήγησαν στην Κρίση,τα σενάρια για την πτώση του ελληνικού στρατιωτικού ελικοπτέρου, αναλύει τις διπλωματικές κινήσεις της Ελλάδας και την συμβολή της Ουάσιγκτον στην εκτόνωση της κρίσης .
Το χρονικό της κρίσης των Ιμίων
• 26 Δεκεμβρίου 1995:
Το τουρκικό φορτηγό πλοίο «Φιγκεν Ακάντ» προσαράζει στις βραχονησίδες Ίμια. Ο Τούρκος πλοίαρχος ισχυρίζεται ότι βρίσκεται σε τουρκικά χωρικά ύδατα και αρχικά αρνείται να δεχθεί βοήθεια από ελληνικά μέσα έρευνας και διάσωσης.
• 28 Δεκεμβρίου:
ελληνικά ρυμουλκά απεγκλωβίζουν το τούρκικο πλοίο και οδηγείται στην Τουρκία.
• 29 Δεκεμβρίου 1995:
Το τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών εκδίδει ρηματική διακοίνωση, στην οποία τα Ίμια χαρακτηρίζονται ως τουρκικό έδαφος.
• 10 Ιανουαρίου 1996:
Η Ελλάδα απορρίπτει τους ισχυρισμούς του τουρκικού ΥΠ.ΕΞ. με άλλη ρηματική διακοίνωση, στην οποία αναφέρεται η συνθήκη των Παρισίων του 1947, με την οποία οι βραχονησίδες Ίμια παραχωρήθηκαν από την Ιταλία στην Ελλάδα, κατά την ενσωμάτωση των Δωδεκανήσων.
• 4 Ιανουαρίου:
Ο Αμερικάνος πρόεδρος, Μπιλ Κλίντον, σε επιστολή του προς Ελληνοαμερικανό γερουσιαστή, αναφέρει: Φοβάμαι θερμό επεισόδιο.
• 19 Ιανουαρίου:
Στην Ελλάδα πρωθυπουργός γίνεται ο Κ. Σημίτης.
• 25 Ιανουαρίου 1996:
Ο δήμαρχος Καλύμνου, Δ. Διακομιχάλης συνοδευόμενος από τον Αστυνομικό Διευθυντή της Καλύμνου, Γ. Ριόλα, υψώνουν στα Ίμια την ελληνική σημαία.
• 28 Ιανουαρίου 1996:
Μία ομάδα Τούρκων δημοσιογράφων της εφημερίδας «Χουριέτ» προσεγγίζει τα Ίμια με ελικόπτερο, υποστέλλει την ελληνική σημαία και υψώνει την τουρκική. Άνδρες του περιπολικού «Παναγόπουλος» στις 08:00 αντιλαμβάνονται την τουρκική σημαία.
Ο αρχηγός Γ.Ε.Ν. δίνει εντολή στον πλοίαρχο του περιπολικού «Αντωνίου» να σπεύσει στα Ίμια, να αφαιρέσει την τουρκική σημαία και να υψώσει ξανά την ελληνική. Ο Αρχηγός Γ.Ε.Ν. επικοινωνεί με τον Αρχηγό Γ.Ε.ΕΘ.Α., ναύαρχο Λυμπέρη, τον οποίο ενημερώνει για τα γεγονότα. Ο Αρχηγός Γ.Ε.ΕΘ.Α. επιδοκιμάζει τις κινήσεις του Α/Γ.Ε.Ν. και παράλληλα ενημερώνει τον υπουργό Εθνικής Αμύνης, Γεράσιμο Αρσένη.
Όπως αναφέρει ο ίδιος ο ναύαρχος Λυμπέρης, επικοινωνεί με το Ναυτικό Διοικητή Αιγαίου, αρχιπλοίαρχο Ι. Καλλιγιάννη, τον οποίο συμβουλεύει όπως η σημαία υψωθεί μέσω δημάρχου Καλύμνου και όχι απευθείας από το πολεμικό πλοίο. Η επικοινωνία, όμως, δεν κατέστη δυνατή με το πλοίο και η σημαία υψώθηκε από το πλήρωμα του περιπολικού «Αντωνίου» .

• 30 Ιανουαρίου 1996:
Δημοσιεύεται σχέδιο, σύμφωνα με το οποίο οι Τούρκοι διεκδικούν το σύνολο των βραχονησίδων, οι οποίες βρίσκονται κοντά στα Τουρκικά παράλια.
- Από το πρωί στην περιοχή επικρατεί ένταση. - Το απόγευμα, ελληνικά και τουρκικά πολεμικά πλοία έχουν σπεύσει στην ευρύτερη περιοχή των Ιμίων και βρίσκονται σε διάταξη μάχης.
- Ταυτόχρονα, άνδρες των Ο.Υ.Κ. αποβιβάζονται στα Ανατολικά Ίμια και δυνάμεις των Ειδικών Δυνάμεων στην Καλόλιμνο.
- Στις 23:00
διατάσσεται επιστράτευση στις στρατιωτικές δυνάμεις Έβρου και νήσων του Αιγαίου.
• 30/31 Ιανουαρίου 1996:
Τη νύχτα, οι καιρικές συνθήκες είναι εξαιρετικά κακές. Βρέχει συνεχώς και η ορατότητα στην κυριολεξία είναι μηδέν. Στη 01:15 Τούρκοι κομάντος διαφεύγουν της προσοχής των στελεχών του Πολεμικού Ναυτικού που επιτηρούν τα Ίμια και αποβιβάζονται στη μικρή Ίμια, στην οποία δε βρίσκονται ελληνικές στρατιωτικές δυνάμεις. Υψώνουν την τουρκική σημαία. Θα παραμείνουν επτά ώρες.
Το γεγονός διαπιστώνεται από το περιπολικό «Αντωνίου» και επιβεβαιώνεται από ελικόπτερο ΑΒ-212 ASW της Φρεγάτας «Ναυαρίνο».
Στις 5:30 το ελικόπτερο επιστρέφοντας καταπέφτει στη θάλασσα. Σκοτώνονται οι αξιωματικοί που επέβαιναν, Χ. Καραθανάσης, Ε. Γιαλοψός, Π. Βλαχάκος.
- Το ΚΥΣΕΑ, ύστερα από μαραθώνια σύσκεψη, απορρίπτει το ενδεχόμενο ανακατάληψης των Ιμίων, για να αποφύγει την πολεμική σύρραξη.
· Στις 06:10 το πρωί, οι υπουργοί Αμύνης και Εξωτερικών, Γ. Αρσένης και Θ. Πάγκαλος, ανακοινώνουν τη συμφωνία που επιτεύχθηκε μεταξύ Αθήνας και Άγκυρας με προσωπική παρέμβαση του Προέδρου των Η.Π.Α., Μπιλ Κλίντον, και του διαμεσολαβητή Ρ. Χόλμπρουκ.
Οι ελληνικές δυνάμεις αποχωρούν από τα Ίμια παίρνοντας μαζί και την ελληνική σημαία. Το ίδιο πράττουν και οι Τούρκοι καταδρομείς.
Πτώση ή κατάρριψη;
Ο τότε υπουργός Εθνικής Αμύνης, κος Γ. Αρσένης, απέδωσε την πτώση του ελικοπτέρου στο φαινόμενο vertigo, δηλαδή την απώλεια προσανατολισμού του πιλότου, λόγω του σκότους και των καιρικών συνθηκών. Σημειώνεται ότι τα ελικόπτερα αυτού του τύπου δεν είναι κατασκευασμένα για νυκτερινές πτήσεις:
«Εμείς στείλαμε, αν και νύχτα, το μοιραίο ελικόπτερο να ανιχνεύσει αυτόν τον βράχο. Ήταν περίπου κατά τις 5.30 π.μ. που εντόπισε (το ελικόπτερο) με τους δικούς του προβολείς δέκα περίπου άτομα σ αυτόν το βράχο. Μας πέρασε αυτό το μήνυμα και επιστρέφοντας στη φρεγάτα ο πιλότος ζαλίστηκε και το ελικόπτερο έπεσε στη θάλασσα και χάσαμε τρεις θαυμάσιους αξιωματικούς στην εκτέλεση του καθήκοντος, δήλωσε ο Γ. Αρσένης.
Η πτώση του ελικοπτέρου, οι συνεχείς καταγγελίες συγγενών των νεκρών αξιωματικών, σε συνδυασμό με την επιμονή του υπουργείου Εθνικής Αμύνης να μην παρουσιάσει τα συντρίμμια του ελικοπτέρου, ερέθισε τη δυσπιστία της κοινής γνώμης και πυροδότησε μία σειρά από σενάρια:
Στη 1 Φεβρουαρίου 1996 η εφημερίδα «Απογευματινή» αποκαλύπτει εμπιστευτικό σήμα του πιλότου του ελικοπτέρου που έστειλε στις 4.49 τα ξημερώματα της 31ης Ιανουαρίου. Ο πιλότος ανέφερε κατά λέξη προς τη φρεγάτα «Ναυαρίνο»: «Έχω ένδειξη master caution (γενική ηλεκτρονική βλάβη), emergency (κίνδυνος)».
Σύμφωνα με τους ειδικούς, η ένδειξη master caution σημαίνει ότι είτε το ελικόπτερο δέχεται ηλεκτρονική παρεμβολή, είτε ότι υπάρχει μηχανική βλάβη, οπότε και ανάβει το αντίστοιχο λαμπάκι. Αμέσως μετά, όμως, ο πιλότος προσθέτει: «αλλά το λαμπάκι δε δείχνει τίποτε».
Το δημοσίευμα αυτό, το οποίο όσο γνωρίζουμε δεν έχει διαψευσθεί, ενίσχυσε τις φήμες περί ηλεκτρονικής παρεμβολής που οδήγησε το ελικόπτερο στο βυθό της θάλασσας. Όμως οι συσκευές ηλεκτρονικού πολέμου των ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων δεν κατέγραψαν ουδεμία παρεμβολή, ούτε και υπήρξε άλλο στοιχείο που να συνηγορεί σε αυτήν την εκδοχή.

Ένα δεύτερο σενάριο αναφέρει ότι το ελικόπτερο κατερρίφθη κατά λάθος από ελληνικά πυρά, όταν ο πιλότος άθελά του το οδήγησε εντός ακτίνας δράσης των αυτοματοποιημένων πυροβόλων «Φάλαγξ», που διαθέτουν οι φρεγάτες του Πολεμικού Ναυτικού. Τα πυροβόλα αυτά ενεργοποιούνται αυτόματα, όταν ένα ιπτάμενο αντικείμενο (π.χ. πύραυλος) πλησιάζει σε μία ορισμένη απόσταση μία φρεγάτα.
Ωστόσο, δεν υπάρχει καμία ένδειξη που να επιβεβαιώνει αυτήν την εκδοχή, εκτός, όπως υποστηρίζουν ορισμένοι, από την επιμονή όλων των υπουργών Αμύνης να μη δοθούν στη δημοσιότητα ευκρινείς φωτογραφίες των συντριμμιών του ελικοπτέρου.
Το κυρίαρχο, όμως, σενάριο παραμένει αυτό της κατάρριψης του ελικοπτέρου από τους Τούρκους καταδρομείς που βρίσκονταν στο νησί. Την άποψη αυτή ενίσχυσαν οι εικόνες που μεταδόθηκαν μετά την ανάσυρση του ελικοπτέρου από το βυθό, που έδειχναν μία σειρά οπών στο κυρίως σώμα του σκάφους.
Σύμφωνα με την εξήγηση που δόθηκε, επρόκειτο για υποδοχείς μπουλονιών τα οποία έσπασαν κατά την πρόσκρουση του ελικοπτέρου στο νερό.
Το διπλωματικό παρασκήνιο στην Ουάσιγκτον
Η νύχτα αυτή απετέλεσε σημείο καμπής για την ελληνική πολιτική στο Αιγαίο. Όσοι χειρίστηκαν την κρίση και, ειδικά, ο τότε πρωθυπουργός Κώστας Σημίτης, που ευχαρίστησε την αμερικανική πλευρά μέσα στο Κοινοβούλιο και ο υπουργός Εξωτερικών, Θεόδωρος Πάγκαλος, δέχθηκαν σφοδρές επικρίσεις, ενώ δεν ήταν λίγοι όσοι μίλησαν για εθνική μειοδοσία.
Σύμφωνα με πληροφορίες που είδαν το φως της δημοσιότητας, το απόγευμα της 31ης Ιανουαρίου 1996, κατά τη διάρκεια δεξίωσης στη Γερουσία των Η.Π.Α., Αμερικανοί επίσημοι διοχέτευαν την πληροφορία ότι τις προσεχείς ώρες οι Τούρκοι θα καταλάμβαναν ελληνική βραχονησίδα στην περιοχή των Ιμίων.
Το γεγονός κατεγράφη από παριστάμενους Έλληνες διπλωμάτες και στρατιωτικούς, οι οποίοι ενημέρωσαν την Αθήνα τηλεγραφικά και τηλεφωνικά και συγκεκριμένα από τον τότε Επιτετραμένο της ελληνικής πρεσβείας στην Ουάσιγκτον, Κ. Κοκώση.
Η πληροφορία διοχετευόταν, αφού είχε προηγηθεί η προσωπική διαμεσολάβηση του τότε προέδρου των Η.Π.Α., Μπιλ Κλίντον, η οποία είχε θεωρηθεί «επιτυχής». Το πώς η πρωθυπουργός της Τουρκίας, Τανσού Τσιλέρ, βρήκε το σθένος να προχωρήσει στην κατάληψη των μικρών Ιμίων, μετά την παρέμβαση του προέδρου των Η.Π.Α., παραμένει ακόμη αναπάντητο.
Στη 1 Φεβρουαρίου 1996, ημερομηνία ανακοίνωσης της λήξης της κρίσης, ο τότε εκπρόσωπος του Σταίητ Ντηπάρτμεντ, Νίκολας Μπερνς, κατά την τακτική ενημέρωση Τύπου, δηλώνει προκλητικά ότι: «Οι Ηνωμένες Πολιτείες από σήμερα δεν αναγνωρίζουν ελληνική κυριαρχία στη βραχονησίδα Ίμια», συμπληρώνοντας ότι το ίδιο ισχύει «για μία σειρά νησάκια κατά μήκος των ακτών του Ανατολικού Αιγαίου, τα οποία έχουν το ίδιο καθεστώς με τα ΄Ιμια και δεν είναι μεγαλύτερα από το κτήριο του αμερικανικού υπουργείου Εξωτερικών».
Ο Ν. Μπερνς απαντώντας σε ερωτήσεις Ελλήνων ανταποκριτών αρχικά παραδέχθηκε ότι υπάρχει λίστα με ονόματα βραχονησίδων. Ο θόρυβος που προεκλίθη τότε στην Ελλάδα, αλλά και σε κύκλους της ομογένειας, την επομένη ανάγκασε το Ν. Μπερνς να ανακαλέσει τη δήλωση περί λίστας, όχι όμως και τη δήλωση περί μη αναγνώρισης της ελληνικής κυριαρχίας στα Ίμια.
Πρέπει να σημειωθεί ότι ο Ν. Μπερνς απαντώντας σε επίμονες ερωτήσεις δήλωσε κατ΄ επανάληψη ότι οι Η.Π.Α. δεν αναγνωρίζουν στα Ίμια ούτε τουρκική κυριαρχία, ονομάζοντάς τα, όμως, με το όνομα που τα νησιά είναι γνωστά στην Τουρκία, δηλαδή ‘Καρντάκ’.
Σημειώνεται ότι η κυβέρνηση Σημίτη ουδέποτε διαμαρτυρήθηκε για τη δήλωση Μπερνς περί μη ελληνικής κυριαρχίας στα Ίμια, παρά το ότι, μέχρι εκείνην τη στιγμή, σταθερή θέση των Αμερικανών για την κρίση ήταν ότι «οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν παίρνουν θέση. Ελλάδα και Τουρκία είναι σύμμαχοί μας και οφείλουν να παρακαθίσουν σε συνομιλίες για την επίλυση των διαφορών τους».

Το νομικό καθεστώς των Ιμίων
Η Μαρία Γαβουνέλη, δικηγόρος και επιστημονική συνεργάτης του Ελληνικού Ινστιτούτου Διεθνούς και Αλλοδαπού Δικαίου, σε μελέτη της για το νομικό καθεστώς που διέπει τις νησίδες των Ιμίων αναφέρει:
«Την επαύριο του επεισοδίου στις νησίδες Ίμια στις 30/31 Ιανουαρίου 1996, το τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών σημείωνε επισήμως ότι εξαιτίας της απουσίας συνολικής διμερούς συμφωνίας μεταξύ των δύο χωρών…υπάρχουν εκατοντάδες μικρά νησιά, νησίδες και βραχονησίδες στο Αιγαίο…[των οποίων] το καθεστώς παραμένει αδιευκρίνιστο, ανακοίνωνε δε ότι προχωρά στην εκπόνηση νομικής μελέτης για το καθεστώς των σχηματισμών αυτών.
Τα νησιά αυτά συνιστούν terra nullius, είναι αδέσποτα και ως εκ τούτου αποτελούν γκρίζες ζώνες κυριαρχίας. Η επίσημη τουρκική θέση εμφαίνεται σε μία στρατιωτική έκθεση, σύμφωνα με την οποία: ‘…τα νησιά του Αιγαίου που δεν αναφέρονται σε καμμιά συνθήκη και δεν κατελήφθησαν από την Ελλάδα κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων, καθώς και τα νησιά, νησίδες και βραχονησίδες που βρίσκονται σε απόσταση μικρότερη των έξι μιλίων από τις τουρκικές ακτές ανήκουν νομίμως στην Τουρκία, διάδοχη χώρα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας…
Η Τουρκία διατηρεί κυριότητα επί των νήσων αυτών, με την εξαίρεση αυτών που δόθηκαν στην Ελλάδα με το άρθρο 12 της Συνθήκης της Λωζάννης’ [Κούρκουλας 1997].»
Terrae nullius - αδέσποτα εδάφη
Ο κύριος τρόπος απόκτησης τίτλου κυριότητας επί εδάφους παραμένει, σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο, η κατάληψη [Ρούκουνας 1982: 30-48]. Η έννοια του αδέσποτου εδάφους χρησιμοποιήθηκε προεχόντως για να δικαιολογήσει νόμιμο τίτλο επί των προσφάτως ανακαλυφθέντων εδαφών της Αμερικής και της Αυστραλίας, κατά την εποχή των ανακαλύψεων.
Σήμερα, χρησιμοποιείται ενίοτε για βραχονησίδες στη μέση του ωκεανού, που αποκτούν ξαφνικά ιδιαίτερο πολιτικό και οικονομικό ενδιαφέρον λόγω της στρατηγικής τους θέσης. Κλασικά παραδείγματα αποτελούν η ακατοίκητη βραχονησίδα Rockall στη μέση του Ατλαντικού [Symmonds 1982] και τα εντόνως αμφισβητούμενα νησιά Nansha ή Spratly στη Νότια Θάλασσα της Κίνας [Joyner 1998: 193-236].
Με πάνω από 2.000 χρόνια χαρτογραφημένης ιστορίας, το Αιγαίο Πέλαγος είναι μάλλον απίθανο να περιλαμβάνει τέτοια αδέσποτα εδάφη.
Μετά τις αξέχαστες δηλώσεις του Έλληνα πρωθυπουργό στην βουλή “Ευχαριστούμε τις Ηνωμένες Πολιτείες ” ο Λευκός Οίκος στις 16 Φεβρουαρίου 1996, ανακοίνωσε, ότι κ. Σημίτης θα επισκεφθεί την Ουάσιγκτον στις 9 Απριλίου, για συνάντηση με τον Αμερικανό Πρόεδρο.
Με βάση τις παραπάνω εξελίξεις, είναι πρόδηλο, πως κάτω υπό την πίεση της κρίσης στα Ίμια και την απειλή του πολέμου, η Ελληνική πλευρά αποδέχθηκε την αμερικανική πρόταση, που βασικά υπέδειξε ο κ. Χόλμπρουκ.
Με το πέρας της κρίσης, ο. Χόλμπρουκ φιλοδοξούσε να επισκεφθεί Αθήνα και Άγκυρα, για να την υλοποιήσει. Ο κ. Πάγκαλος, όταν συνειδητοποίησε τι επρόκειτο να συμβεί, δεν τον δέχθηκε. Τον κήρυξε ανεπιθύμητο. Έτσι, η επίσκεψη Χόλμπρουκ ματαιώθηκε.
Ακολούθησε, όπως είδαμε, η ιστορία της κατασκευασμένης Νότας του Σταίητ Ντηπάρτμεντ, η οποία κατέρρευσε. Στη συνέχεια, η δήλωση Κλίντον, με τα γνωστά επακόλουθα. Και αφού εξαντλήθηκαν όλες οι μεθοδεύσεις, αποφασίστηκε η επίσκεψη Σημίτη στις Ηνωμένες Πολιτείες, που έριξε άπλετο φως στα τεκταινόμενα.
Ο Πρωθυπουργός κ. Σημίτης ξεκαθάρισε πλήρως την όλη εικόνα.
Το παραπάνω άρθρο έχει δημοσιευθεί στο περιοδικό” ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ “και ανήκει στον δημοσιογράφο Πανό Πικραμένο.