Κανείς δεν αρκείται απλά στο να επιβιώνει. Το παιχνίδι σταματά όταν η ζωή μας παύει να έχει νόημα. Όμως πώς αποκτά νόημα;
Ακόμα και τα ψάρια μέσα στο ενυδρείο, στην ταινία των Μόντι Πάιθονς Το Νόημα της Ζωής, ασχολούνται μ' αυτό το θέμα, όπως όλοι οι φιλόσοφοι από καταβολής κόσμου.
Γιατί; Στην πορεία της ζωής μας άλλοτε είμαστε ευχαριστημένοι και νιώθουμε περήφανοι για τα κατορθώματά μας κι άλλοτε χάνουμε το ενδιαφέρον μας και πέφτουμε σε βαθιά πελάγη ανίας ή δυστυχίας.
Τότε όλα μάς φαίνονται μάταια και η ζωή δεν έχει κανένα νόημα.
Πώς αποκτά νόημα η ζωή μας; Ποια κίνητρα μας ωθούν σε δράση; Πότε νιώθουμε ικανοποιημένοι από τον εαυτό μας; Γιατί δεν τα παρατάμε στην πρώτη αναποδιά αλλά εξακολουθούμε να κάνουμε σχέδια για το μέλλον και ονειρευόμαστε κάτι καλύτερο για μας και τους γύρω μας;
Στις σελίδες που ακολουθούν αναζητάμε όλες τις πιθανές απαντήσεις στο ερώτημα "Ποιο είναι το νόημα της ζωής μας" και σας παρουσιάζουμε τις απόψεις κορυφαίων φιλοσόφων, ψυχολόγων και επισκεπτών του διαδικτυακού τόπου focusmag.gr.
Τι νόημα έχει η ζωή μου; Τι νόημα έχει η ζωή γενικά; Ο άνθρωπος θέτει αυτά τα ερωτήματα στον εαυτό του εδώ και 3.000 χρόνια. Η προσπάθεια να δώσει μια απάντηση γέννησε πολλές φιλοσοφικές σχολές σκέψης. Να οι πιο αξιόλογες.
Το θεμελιώδες ερώτημα για το νόημα της ζωής γέννησε ολόκληρη επιστήμη, αυτή της φιλοσοφίας. Η λέξη, αμιγώς ελληνική, δεν πρέπει να μας φοβίζει. Σημαίνει "φίλος της σοφίας". Φιλοσοφεί κάποιος όταν, λιγότερο ή περισσότερο συχνά, θέτει ερωτήματα για τον εαυτό του, για όσα αντιλαμβάνονται οι αισθήσεις του, για ό,τι συμβαίνει στον ίδιο και στους άλλους ανθρώπους. Τι πιο θεμελιώδες από το "Τι σκοπό έχει η ζωή μας";
Γνώθι σαυτόν
Διατρέχοντας μέσα στο χρόνο τη σκέψη των φιλοσόφων, μπορούμε να διακρίνουμε τέσσερα είδη απαντήσεων. Για κάποιους η ζωή δεν έχει κανένα σκοπό˙ είμαστε εδώ κατά τύχη, οπότε αξίζει να χαιρόμαστε μέχρι να πεθάνουμε.
Κάποιοι άλλοι πιστεύουν ότι η ζωή αποκτά νόημα ανάλογα με το πώς συμπεριφέρεται ο άνθρωπος˙ πρέπει να ζούμε ηθικά, σεβόμενοι τους άλλους. Άλλοι διακρίνουν τον υπέρτατο στόχο στη σχέση του ανθρώπου με το Θεό˙ ζωή σημαίνει να χτίζεις κάτι για σένα και τους άλλους ακολουθώντας το θείο σχέδιο.
Τέλος, κάποιοι θεωρούν ότι καθένας από μας πρέπει να ανακαλύψει εκείνο το στόχο ζωής που θα του δώσει εσωτερική ικανοποίηση. Για τον Σωκράτη σκοπός της ζωής ήταν το "γνώθι σαυτόν". Μόνο όποιος το γνωρίζει είναι πραγματικά ευτυχής. Ο Αριστοτέλης πιστεύει ότι σκοπός της ζωής είναι η τελειοποίηση της ανθρώπινης φύσης. Πώς μας φαίνονται αυτές οι σκέψεις; Μάλλον άβολες, σε σχέση με τον τρόπο με τον οποίο ονειρεύονται οι περισσότεροι άνθρωποι να ζήσουν τη ζωή τους σήμερα.
Όπως παρατηρεί ο κ. Δήμου, "οι αρχαίοι δεν είχαν την ίδια προβληματική μ' εμάς˙ γι' αυτούς η ζωή ήταν αυτονόητη. Μόνο στους Ελληνιστικούς χρόνους, όπου η φιλοσοφία έγινε medicina mentis (φάρμακο του νου), υπήρξε μια γενική τάση προς την ‘αλυπία’ και την ‘αταραξία’, τρόπους αντιμετώπισης του ανθρώπινου πόνου".
Να ζούμε σαν ήρωες
Για το Γερμανό φιλόσοφο Ιμάνουελ Καντ (1724-1804) ο άνθρωπος πρέπει να καθοδηγείται από τους παγκόσμιους ηθικούς νόμους. Ο Άρθουρ Σοπενάουερ (1788-1860) είναι πιο πεσιμιστής. Σύμφωνα μ' αυτόν, ζωή σημαίνει να προχωράμε προς κάτι που δεν μπορούμε να φτάσουμε, συνεπώς δεν υπάρχει σκοπός.
Ο χριστιανισμός, αντίθετα, βλέπει τη ζωή υπό το πρίσμα της αιωνιότητας. "Η ζωή καταξιώνεται με την οριοθέτηση ευγενών στόχων και με τον αγώνα για την πραγμάτωσή τους" εξηγεί ο πατέρας Επιφάνιος Οικονόμου, αρχιμανδρίτης και εκπρόσωπος Τύπου του αρχιεπισκόπου. "Για τον άνθρωπο του Θεού η ζωή καταξιώνεται όταν λειτουργεί ως χώρος καλλιέργειας των χαρισμάτων που προσφέρει Εκείνος". Για να δανειστούμε τα λόγια του Τολστόι, "το να αγαπάει κανείς τη ζωή θα πει να αγαπάει το Θεό". Από την επικράτησή του και μετά, ο χριστιανισμός επηρέασε όλη τη δυτική σκέψη, ακόμα κι αυτή των άπιστων φιλοσόφων.
Ο συγγραφέας Φραντς Κάφκα υποστηρίζει: "Ακόμα κι αν ο Θεός δεν υπάρχει, η αξιοπρέπειά μας ως άνθρωποι ορίζει να συμπεριφερόμαστε σαν να υπήρχε". Πολλοί σύγχρονοι φιλόσοφοι βλέπουν τη ζωή σαν υπόσχεση την οποία εκπληρώνει ο ίδιος ο άνθρωπος και όχι ο Θεός. Για τον Ζακ Ντεριντά (1930-) και τον Χανς Γιόνας (1903-1993) η εκπλήρωση βρίσκεται στην εργασία και στην υπευθυνότητα, σ' ένα είδος ηρωικώς ζην. "Και ο Νίκος Καζαντζάκης τείνει επίσης προς μια ηρωική φιλοσοφία" συμπληρώνει ο κ. Δήμου.
Στωικός ή επικούρειος;
Η ικανότητα κάθε ατόμου να δίνει στην ύπαρξή του το νόημα που προτιμά έχει για κάποιους βιολογικές ρίζες. Εντοπίζεται στην ίδια την πολυπλοκότητα των συνάψεών μας, των συνδέσεων ανάμεσα στα εγκεφαλικά κύτταρα (νευρώνες).
Ίσως γι' αυτό η αναζήτηση της ευτυχίας ως σκοπού της ζωής αποτελεί θέμα συζήτησης από αρχαιοτάτων χρόνων. Οι σκέψεις χωρίστηκαν σε δύο σχολές: εκείνη των στωικών, οι οποίοι θεωρούσαν ότι ευτυχία ήταν η απουσία παθών, κι εκείνη του Επίκουρου, ο οποίος την έβλεπε μ' έναν τρόπο παραπλήσιο με το σύγχρονο, ως ευχαρίστηση των αισθήσεων.
Σύμφωνα με τους βιολόγους, ο σκοπός της ανθρώπινης ζωής είναι μόνο ένας: να βρεθούμε στις ευνοϊκότερες δυνατές συνθήκες ώστε να ικανοποιήσουμε τις βασικές μας ανάγκες (τροφή, ύπνο, αναπαραγωγή κ.λπ.). Δε διαφέρει από εκείνον που καθοδηγεί τα ένστικτα των ζώων και αποτελεί το κλειδί με το οποίο εξηγείται η τάση για πρωτιά σε διάφορους τομείς (εργασία, σπορ, οικογένεια): το κυνήγι της επιτυχίας ως το μυστικό για να είμαστε ικανοποιημένοι με τον εαυτό μας, άρα ευτυχισμένοι.
Σύμφωνα με τον Άγγλο στοχαστή Τόμας Χομπς (1588-1679), το ένστικτο οδηγεί τον άνθρωπο στο να κυριαρχεί στους ομοίους του - εξ ου και η διάσημη ρήση "Homo homini lupus" ("Ο άνθρωπος είναι ένας λύκος για τους ομοίους του"). Για να δημιουργήσει όμως μια κοινωνία πρέπει να υπερβεί αυτόν τον ακραίο ατομικισμό.
Τροφή και αγάπη
Ο Αμερικανός ψυχολόγος Άμπρααμ Μάσλοου (1908-1970) συμφωνεί ότι τελικός στόχος του ανθρώπου είναι η αυτοπραγμάτωση, η ικανοποίηση των βασικών του αναγκών. Ανάλογα με το πόσο ουσιαστικές είναι για την επιβίωση, οι ανάγκες αυτές ιεραρχούνται σε μια πυραμίδα η οποία ξεκινά από τις σωματικές και συναισθηματικές ανάγκες (τροφή, αγάπη, αναγνώριση) για να καταλήξει στις γνωστικές και αισθητικές (περιέργεια, εξερεύνηση, ομορφιά). Δηλαδή ο καθένας καθορίζει από μόνος του τους σκοπούς του και όλα τα πρότυπα ζωής έχουν την ίδια αξία; Όχι. Δεν μπορούμε να συμπεριφερόμαστε όπως στο σούπερ μάρκετ, επιλέγοντας τα διάφορα είδη ζωής που μας προσφέρονται. "Το ιδανικό είναι οι προσωπικές φιλοδοξίες ενός ανθρώπου να προωθούν και το κοινό καλό" υποστηρίζει ο κ. Δήμου. "Αυτό δεν είναι ιδιαίτερα δύσκολο. Οι πιο πολλές δουλειές είναι χρήσιμες για το σύνολο. Όποιος λοιπόν κάνει καλά τη δουλειά του πετυχαίνει και τα δύο".
Η νέα θρησκεία
Στοχαστές όπως ο Γερμανός Έντμουντ Χούσερλ (1859-1938) υποστηρίζουν ότι οι αξίες του ανθρώπου είναι απόλυτες -όπως το απαραβίαστο της ανθρώπινης ζωής- και ακριβώς η υπεράσπισή τους είναι που δίνει νόημα στη ζωή μας. Άλλοι, όπως ο Μάρτιν Χάιντεγκερ (1889-1976), διαφωνούν με την ύπαρξη απόλυτων αρχών και θέτουν ως σκοπό της ανθρώπινης ζωής την ίδια την ελευθερία. Φέρνουν πράγματι την ευτυχία η απόλυτη ελευθερία και οι απολαύσεις; Ο Γερμανός ψυχαναλυτής και κοινωνικός φιλόσοφος Έριχ Φρομ (1900-1980), περιγράφοντας τη σύγχρονη καταναλωτική εποχή όπου η ικανοποίηση των υλικών αναγκών έχει γίνει ο κυρίαρχος στόχος των ανθρώπων, τονίζει: "Ο Ηomo consumens (καταναλωτικός άνθρωπος) ζει με την ψευδαίσθηση της ευτυχίας, ενώ ασυνείδητα υποφέρει από ανία και παθητικότητα. Μπερδεύει την έξαψη και τον εντυπωσιασμό με τη χαρά και την ευτυχία, την υλική άνεση με τη ζωντάνια. Η ικανοποίηση της απληστίας γίνεται το νόημα της ζωής και η επιδίωξή της η νέα θρησκεία".
Χωρίς νόημα;
Ο Όζβαλτν Σπένγκλερ (1880-1936), συγγραφέας του έργου Η Παρακμή της Δύσης, υποστηρίζει ότι η ζωή δεν έχει νόημα και ότι το περισσότερο που μπορούμε να κάνουμε είναι να προσπαθήσουμε να μην κατασπαράζουμε ο ένας τον άλλο. Και ο Λούντβιχ Βιτγκενστάιν (1889-1951) θεωρεί ότι το ερώτημα για το νόημα της ζωής είναι απαράδεκτο.
Γιατί "γι' αυτό για το οποίο δεν μπορούμε να μιλήσουμε καλύτερα να σιωπούμε" τόνισε.
Και ο Ντοστογιέφσκι συμπληρώνει: "Η ζωή είναι πιο σημαντική από το νόημά της".
focusmag.gr.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου