Η συνάντηση Πάρη και Ελένης.
.
.
.
Η ΟΜΗΡΙΚΗ ΔΙΑΛΕΚΤΟΣ
Του Χρήστου Κουβαρά
«Επτά εριδμαίνουσι πόλεις δια ρίζαν Ομήρου. Σμύρνα, Ιθάκη, Χίος, Κολοφών, Πύλος, Άργος, Αθήνα», χωρίς βέβαια η Κύμη (Μικράς Ασίας), η Σαλαμίνα ή η Ρόδος, να παραιτούνται από τη διεκδίκησή τους ως γενέτειρες του μεγάλου ποιητή. Κάνοντας μερικές υποθετικές σκέψεις γι’ αυτές τις πόλεις, μπορούμε δια της εις άτοπον απαγωγής να καταλήξουμε ποιες απ’ αυτές δεν συγκεντρώνουν ισχυρά λογικά στοιχεία να ’ναι η γενέτειρα του ποιητή. Βέβαια, στη συνέχεια, τούτου του άρθρου θα προσπαθήσουμε να δούμε με βάση τη διάλεκτο που ’ναι γραμμένη η ΙΛΙΑΔΑ και η ΟΔΥΣΣΕΙΑ, ποια πόλη συγκεντρώνει τις περισσότερες πιθανότητες να είναι η γενέτειρά του. Όπως π.χ. και σήμερα, ένας που γράφει στην Κρητική διάλεκτο φανερώνει την Κρητική του καταγωγή, ως επίσης κι ένας που μιλάει τη Θεσσαλική διάλεκτο, μαρτυρεί την Θεσσαλική του καταγωγή και ούτω καθεξής.
Όσον αφορά τώρα για τις παραπάνω πόλεις που ερίζουν για την καταγωγή του ποιητή, στον Κολοφώνα ξέρουμε ότι έφτασε επιστρέφοντας από την Ιθάκη και μάλλον δεν θα είχε ακόμα γράψει την Οδύσσεια. Η Κύμη της Μικράς Ασίας μάλλον θα ήταν η γενέτειρα της μητέρας του, η οποία έφυγε από εκεί. Οι Μυκήνες, το Άργος και η Κνωσσός, πρέπει να μπήκαν στο παιχνίδι της διεκδίκησης της γενέτειράς του λόγω των λαμπρών των ονομάτων και της ιστορίας τους. Η Αθήνα και λόγω λαμπρού ονόματος και ιστορίας, αλλά και γιατί την εποχή που γεννήθηκε ο Όμηρος υπήρχε μεγάλο ρεύμα εποικισμού από Αθηναίους προς Ιωνία.
Η Ιθάκη γιατί αναφέρει έντονα το όνομά της η παράδοση και γιατί ακόμα υπήρχε χρησμός του μαντείου των Δελφών για τούτο, ότι ήταν γιος του Τηλέμαχου, εγγονός του Οδυσσέα και της Επικάστης κόρης του Νέστορα.
Η Χίος έχει πολλά και γερά επιχειρήματα για το θέμα αυτό και κυρίως τους Ομηρίδες και ακόμα το γεγονός ότι τόσον ο Όμηρος όσο και η μια του κόρη παντρεύτηκαν στη Χίο. Γι’ αυτό οι Ομηρίδες αυτοαποκαλούντο ότι ήσαν «του Εκείνου γένος».
Πλούσια επιχειρήματα έχει και η Σμύρνη, με κυρίαρχο το όνομά του: Μελησιγενής, αφού εκεί βρίσκεται ο ποταμός Μέλης, στις όχθες του οποίου, κατά την παράδοση γεννήθηκε, παίρνοντας έτσι το όνομά του.
Η Λέσβος οικίστηκε 130 χρόνια μετά τον Τρωικό πόλεμο. Η Κύμη της Μικράς Ασίας οικίστηκε 20 χρόνια αργότερα της Λέσβου ήτοι: 130+20 = 150. Η Σμύρνη οικίστηκε 18 χρόνια μετά την Κύμη ήτοι: 150+18=168 χρόνια μετά τον Τρωικό πόλεμο. Κάπου εκεί περίπου πρέπει να γεννήθηκε και ο Όμηρος. Ο Πορφύριος υποστηρίζει πως γεννήθηκε 275 χρόνια μετά τον Τρωικό πόλεμο. Ο Τρωικός πόλεμος πρέπει να έγινε γύρω στα 1200 με 1190 π.Χ. Υπάρχει όμως και μια αναφορά ότι τον Όμηρο αντάμωσε στη Χίο ο Λυκούργος ο οποίος αντέγραψε τα ομηρικά έπη και τα μετέφερε στη Σπάρτη, όπου και νομοθέτησε. Αυτό βέβαια έγινε προ του 776 π.Χ. (ημερομηνία επανέναρξης των Ολυμπιακών αγώνων). Γι’ αυτό ο Όμηρος πουθενά δεν αναφέρει τον επίσημο πανελλαδικό θεσμό των Ολυμπιακών αγώνων. Γιατί είχε ήδη γράψει τα αριστουργήματά του προ του 776 π.Χ.
Ας έλθουμε τώρα σε κάτι πιο συγκεκριμένο. Στην Ελληνική διάλεκτο που είναι γραμμένες η ΙΛΙΑΔΑ και η ΟΔΥΣΣΕΙΑ. Οι αρχαίες ελληνικές διάλεκτοι, διαιρούνται γεωγραφικά σε δυτικές και ανατολικές. Οι δυτικές περιλαμβάνουν την βορειοδυτική Ελλάδα, Φωκική, Λοκρική, διάλεκτος της Ηλείας και της Αιτωλίας και τη Δωρική, Λακωνική, Αργολική, Δωδεκανησιακή κ.ά.
Οι ανατολικές περιλαμβάνουν: Την Ιωνική, την Αιολική και την Αρκαδο-κυπριακή. Αυτές οι διάλεκτοι είχαν αρκετές διαφορές μεταξύ τους στην φωνητική, αλλά όχι τόσο πολύ μεγάλη, ώστε να μην καταλαβαίνουν μεταξύ τους. Χοντρά ο διαλεκτικός χάρτης ήταν ο εξής:
Αιολική διάλεκτος, μιλιόταν: Στην Βοιωτία, στην Θεσσαλία, Λέσβο με την απέναντί της μικρασιατική ακτή, (Κύμη, Πέργαμος, Ελαία).
Ιωνοαττική διάλεκτος μιλιόταν: Στην Αττική, Εύβοια, Κυκλάδες, Σμύρνη, Φώκαια, Μίληττο, Σάμο, Χίο, Δήλο, Νάξο, Άνδρο, Έφεσσο, Κολοφώνας.
Αρκαδοκυπριακή διάλεκτος μιλιόταν: Στην Αρκαδία, στο μεγαλύτερο μέρος της Κύπρου.
Δωρική διάλεκτος: Το 1/3 της Πελοποννήσου, μερικά νησιά των Σποράδων όπως η Μήλος, η Θήρα, όλη σχεδόν η Κρήτη, η Ρόδος, τα Δωδεκάνησα, Κως, Αλικαρνασσός, Κνίδος.
Οι Δυτικές διάλεκτοι, που λέμε παραπάνω, χρησίμευσαν σαν γέφυρες που οδηγούσαν στις δωρικές διαλέκτους. Δεν έπαιξαν κανένα ρόλο στη διαμόρφωση της επικής διαλέκτου.
Φαίνεται πως κάποτε υπήρχε μια γλωσσική ενότητα, από την οποία αποκλείονταν μόνο όσοι μιλούσαν την Αρκαδοκυπριακή. Δηλαδή με απλά λόγια πρέπει να υπήρχε μια ενότητα η οποία συμπεριελάμβανε τους Έλληνες της δυτικής Ελλάδας, τους Αιολείς και τους Ίωνες. Μερικοί υποστηρίζουν, όπως και ο August Fick, ότι τα ομηρικά έπη συντέθηκαν αρχικά στην Αιολική και ότι αργότερα μεταφράστηκε στην Ιωνική διάλεκτο και ότι σ’ αυτή την μεταφορά από την μια διάλεκτο στην άλλη διατηρήθηκαν οι αιολικοί τύποι, αν δεν ήσαν μετρικά ισοδύναμοι με αντίστοιχους ιωνικούς τύπους. Ο εξάμετρος δεν είναι ο πιο κατάλληλος για μία εύκολη χρήση της ελληνικής γλώσσας. Αποκλείει για μετρικούς λόγους πολλές λέξεις. Αυτός είναι ο λόγος που ο Όμηρος δεν χρησιμοποιεί ορισμένες λέξεις που θα του ήταν γνωστές, δεν μπορούσαν όμως να ταιριάσουν στον στοίχο. Άλλωστε η ιστορία της Ιλιάδας εξελίσσεται γύρω από έναν αιολικό ήρωα, τον Αχιλλέα από την Φθία της Θεσσαλίας, ενώ η Σμύρνη ήταν αρχικά αιολική πόλη, πριν από την κατάληψή της από τους Ίωνες. Όσο για τα λίγα αττικά στοιχεία που περιέχει η ομηρική διάλεκτος, άλλα απ’ αυτά αποτελούν γλωσσικά κατάλοιπα της διαλέκτου των Ιώνων, ενώ άλλα παρεισέφρησαν κατά την συγκέντρωση και καταγραφή της Ιλιάδας και της Οδύσσειας στην Αθήνα. Το ότι όμως τα ομηρικά έπη δεν περιέχουν στοιχεία Δωρικής γλώσσας δεν αποκλείει καθόλου την περίπτωση να είναι ο ποιητής δωρικής καταγωγής κι αυτό γιατί χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι τα εξής:
Ο ποιητής Πίνδαρος που αν και κατάγεται από τη Βοιωτία και έχει μητρική γλώσσα την αιολική διάλεκτο, εν τούτοις γράφει στη δωρική τα ποιήματά του. Κι αυτό γιατί οι αρχαίοι γράφουν όχι στη γλώσσα, του τόπου τους, αλλά στη γλώσσα που καλλιεργήθηκε το είδος με το οποίο ασχολούνται. Ακόμα και ο ποιητής Βακχιλίδης είχε μητρική διάλεκτο διαφορετική απ’ αυτή που έγραψε, δηλαδή τη δωρική διάλεκτο. Ο Ηρόδοτος από την δωρική Αλικαρνασσό γράφει στην Ιωνική διάλεκτο. Τα ιατρικά κείμενα του Ιπποκράτη από τη δωρική Κω, είναι γραμμένα στην Ιωνική διάλεκτο. Τον 5ον π.Χ. αιώνα επικρατεί και διαδίδεται η αττική διάλεκτος στη Μακεδονία, όπου μιλούσαν μια διάλεκτο δωρική συγγενική με τη δωρική της Θεσσαλίας. Ο δε Μέγας Αλέξανδρος με τις κατακτήσεις του διέδωσε την αττική διάλεκτο σ’ όλο τον κόσμο της αυτοκρατορίας του. Μην ξεχνάμε άλλωστε ότι στα Ομηρικά έπη εξυμνούνται οι δόξες μόνο των τότε Αχαιών, ενός από τους 4 βασικούς ελληνικούς κλάδου, που όλοι ξεπήδησαν μέσα από το γηγενές υπάρχον ελληνικό στοιχείο το Πελασγικό.
Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΩΝ ΟΜΗΡΙΚΩΝ ΕΠΩΝ:Ιωνοαττική διάλεκτος μιλιόταν: Στην Αττική, Εύβοια, Κυκλάδες, Σμύρνη, Φώκαια, Μίληττο, Σάμο, Χίο, Δήλο, Νάξο, Άνδρο, Έφεσσο, Κολοφώνας.
Αρκαδοκυπριακή διάλεκτος μιλιόταν: Στην Αρκαδία, στο μεγαλύτερο μέρος της Κύπρου.
Δωρική διάλεκτος: Το 1/3 της Πελοποννήσου, μερικά νησιά των Σποράδων όπως η Μήλος, η Θήρα, όλη σχεδόν η Κρήτη, η Ρόδος, τα Δωδεκάνησα, Κως, Αλικαρνασσός, Κνίδος.
Οι Δυτικές διάλεκτοι, που λέμε παραπάνω, χρησίμευσαν σαν γέφυρες που οδηγούσαν στις δωρικές διαλέκτους. Δεν έπαιξαν κανένα ρόλο στη διαμόρφωση της επικής διαλέκτου.
Φαίνεται πως κάποτε υπήρχε μια γλωσσική ενότητα, από την οποία αποκλείονταν μόνο όσοι μιλούσαν την Αρκαδοκυπριακή. Δηλαδή με απλά λόγια πρέπει να υπήρχε μια ενότητα η οποία συμπεριελάμβανε τους Έλληνες της δυτικής Ελλάδας, τους Αιολείς και τους Ίωνες. Μερικοί υποστηρίζουν, όπως και ο August Fick, ότι τα ομηρικά έπη συντέθηκαν αρχικά στην Αιολική και ότι αργότερα μεταφράστηκε στην Ιωνική διάλεκτο και ότι σ’ αυτή την μεταφορά από την μια διάλεκτο στην άλλη διατηρήθηκαν οι αιολικοί τύποι, αν δεν ήσαν μετρικά ισοδύναμοι με αντίστοιχους ιωνικούς τύπους. Ο εξάμετρος δεν είναι ο πιο κατάλληλος για μία εύκολη χρήση της ελληνικής γλώσσας. Αποκλείει για μετρικούς λόγους πολλές λέξεις. Αυτός είναι ο λόγος που ο Όμηρος δεν χρησιμοποιεί ορισμένες λέξεις που θα του ήταν γνωστές, δεν μπορούσαν όμως να ταιριάσουν στον στοίχο. Άλλωστε η ιστορία της Ιλιάδας εξελίσσεται γύρω από έναν αιολικό ήρωα, τον Αχιλλέα από την Φθία της Θεσσαλίας, ενώ η Σμύρνη ήταν αρχικά αιολική πόλη, πριν από την κατάληψή της από τους Ίωνες. Όσο για τα λίγα αττικά στοιχεία που περιέχει η ομηρική διάλεκτος, άλλα απ’ αυτά αποτελούν γλωσσικά κατάλοιπα της διαλέκτου των Ιώνων, ενώ άλλα παρεισέφρησαν κατά την συγκέντρωση και καταγραφή της Ιλιάδας και της Οδύσσειας στην Αθήνα. Το ότι όμως τα ομηρικά έπη δεν περιέχουν στοιχεία Δωρικής γλώσσας δεν αποκλείει καθόλου την περίπτωση να είναι ο ποιητής δωρικής καταγωγής κι αυτό γιατί χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι τα εξής:
Ο ποιητής Πίνδαρος που αν και κατάγεται από τη Βοιωτία και έχει μητρική γλώσσα την αιολική διάλεκτο, εν τούτοις γράφει στη δωρική τα ποιήματά του. Κι αυτό γιατί οι αρχαίοι γράφουν όχι στη γλώσσα, του τόπου τους, αλλά στη γλώσσα που καλλιεργήθηκε το είδος με το οποίο ασχολούνται. Ακόμα και ο ποιητής Βακχιλίδης είχε μητρική διάλεκτο διαφορετική απ’ αυτή που έγραψε, δηλαδή τη δωρική διάλεκτο. Ο Ηρόδοτος από την δωρική Αλικαρνασσό γράφει στην Ιωνική διάλεκτο. Τα ιατρικά κείμενα του Ιπποκράτη από τη δωρική Κω, είναι γραμμένα στην Ιωνική διάλεκτο. Τον 5ον π.Χ. αιώνα επικρατεί και διαδίδεται η αττική διάλεκτος στη Μακεδονία, όπου μιλούσαν μια διάλεκτο δωρική συγγενική με τη δωρική της Θεσσαλίας. Ο δε Μέγας Αλέξανδρος με τις κατακτήσεις του διέδωσε την αττική διάλεκτο σ’ όλο τον κόσμο της αυτοκρατορίας του. Μην ξεχνάμε άλλωστε ότι στα Ομηρικά έπη εξυμνούνται οι δόξες μόνο των τότε Αχαιών, ενός από τους 4 βασικούς ελληνικούς κλάδου, που όλοι ξεπήδησαν μέσα από το γηγενές υπάρχον ελληνικό στοιχείο το Πελασγικό.
Νεότερες και πολύ σοβαρές έρευνες αποδεικνύουν ότι τα ομηρικά έπη, εξ αρχής γράφτηκαν από τον Όμηρο, στο δεύτερο μισό του 8ου π.Χ. αιώνα και οι ραψωδοί και οι αοιδοί τα αποστήθιζαν από το γραπτό κείμενο και τα απήγγειλαν. Όμως η γλώσσα (διάλεκτος) των ομηρικών αριστουργημάτων δεν συμπίπτει με μια ορισμένη διάλεκτο, αλλά χαρακτηρίζεται από μια διαλεκτική ποικιλία. Γι’ αυτό μερικοί από τους παλαιότερους φιλόλογους πίστευαν πως η Ιλιάδα είναι αρχαιότερη και ότι είχε γραφεί στα αιολικά, από την οποία λένε ότι προήλθε η μεταγενέστερη Ιωνική Ιλιάδα. Οι απόψεις όμως αυτές δεν ευσταθούν και γι’ αυτό δεν καρποφόρησαν, γιατί αποδείχθηκε ότι η ομηρική γλώσσα (διάλεκτος) δεν ανήκει καθαρά σε καμιά διάλεκτο παρουσιάζοντας στοιχεία κυρίως αιολικά και ιωνικά. Και τούτο γιατί οι Ίωνες και οι Αιολείς συμπορεύτηκαν στην κατάκτηση αυτής της περιοχής και ιδιαίτερα μετά τον Τρωικό πόλεμο.
Πάντως όλα αυτά τα αιολικά, ιωνικά και αττικά στοιχεία δουλεύτηκαν τέλεια από τον Όμηρο στην ιωνική διάλεκτο. Αυτό το δούλεμα στις διαλέκτους μαζί με την τεράστια γλωσσοπλαστική και λεξοπλαστική δεινότητα του ποιητή, στάθηκε αφορμή να υποστηριχθεί η άποψη από μερικούς ότι η γλώσσα των επών είναι τεχνητή, καθαρά λογοτεχνική και δεν μιλιόταν από τον κόσμο. Αυτό όμως δεν μπορεί να ευσταθεί. Γιατί ποτέ και πουθενά δεν έγιναν αξιόλογα έργα του λόγου με φτιαχτή γλώσσα. Παντού και πάντα οι ποιητές δημιουργούν μια ζωντανή γλώσσα του τόπου τους, γιατί μόνο μ’ αυτήν μπορούν να επικοινωνούν με τον κόσμο τους. Την αναπλάθουν δουλεύοντάς την λεξοπλαστικά, ναι. Όμως ποτέ δεν την παραμερίζουν.
Ο Όμηρος λοιπόν έγραψε στην Ιωνική της εποχής του. Αυτό όμως δεν θα μας κάνει να ανατρέξουμε παραπάνω για να θυμηθούμε ποιες πόλεις μιλούσαν την ιωνική διάλεκτο, για να αποδώσουμε ιωνική καταγωγή στον ποιητή. Μην ξεχνάμε ότι η ιωνική Σμύρνη, πρώτα ήταν αιολική και την κατέκτησαν οι Ίωνες.
ΜΙΝΩΪΚΗ ΚΑΙ ΜΥΚΗΝΑΪΚΗ ΔΙΑΛΕΚΤΟΣ
Το 1952 ο Άγγλος αρχιτέκτονας Βέντρις με τη συνεργασία του συμπατριώτη του ελληνιστή Τσάντγουικ διάβασε ελληνικά γραπτά κείμενα, τα οποία ήταν χαραγμένα με αιχμηρό εργαλείο πάνω σε πήλινες πινακίδες ξεραμένες στον ήλιο και κατά την πυρκαγιά των ανακτόρων ψήθηκαν κι έτσι διατηρήθηκαν ως τα σήμερα. Ήταν γραμμένες στη γραμμική γραφή Β΄ και βρέθηκαν στ’ ανάκτορα Κρήτης του Μίνωα και Πύλου του Νέστορα. Η γλώσσα των επιγραφών αυτών είναι ελληνικότατη και μάλιστα πολλά στοιχεία τα συναντάμε στην ομηρική γλώσσα ή στις ελληνικές διαλέκτους. Το συμπέρασμα αυτών των γραπτών επί των κεραμικών, της γραμμικής γραφής Β΄ είναι ότι η γλώσσα τους συγγενεύει περισσότερο με την γλώσσα των Ομηρικών επών. π.χ. τό(σ)σα. Η κοινή αυτή και σήμερα αντωνυμία είναι συνηθισμένη στα Μυκηναϊκά κείμενα. Άλλη λέξη: φάσγανα (το φάσγανο): Συνηθισμένη και στα ομηρικά έπη λέξη, για το ξίφος την συναντάμε και στην αρχαία Κυπριακή διάλεκτο και φυσικά στις παραπάνω πινακίδες. Ο Ventris και ο Chadwick έγραψαν: «Αν αυτή ήταν η γλώσσα του Νέστορα και Αγαμέμνονα, τότε αυτή ήταν και η γλώσσα του Δημόδοκου και των ποιητών εκείνης της εποχής». Ομολογείται δηλαδή ότι ο Όμηρος ο Νέστορας, ο Οδυσσέας, ο Αγαμέμνονας και ο Μίνωας στην Κρήτη μιλούσαν την ίδια γλώσσα, την ελληνική. Στην Μυκηναϊκή διάλεκτο παρατηρούμε και την ύπαρξη αμιγών δωρικών στοιχείων. Άλλωστε ο Όμηρος στην Οδύσσεια, ραψωδία τ, στίχοι: 172-180 μας λέει ότι πολλά χρόνια προ του Τρωικού πολέμου (1200π.Χ.) στην Κρήτη ζούσαν ανάμεσα σε άλλους και οι Δωριείς.
.
.
.
Πηγή: http://www.ithacanews.gr/
.
Πηγή 2: www.e-istoria.com
.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου