Οι ιταμές αξιώσεις των Γερμανών κατακτητών, η απάντηση του Αρχιεπισκόπου Χρύσανθου και η καθαίρεση του (Απρίλιος-Ιούνιος 1941)

Η υπογραφη της ανακωχής από τον Γ. Τσολάκογλου

Στις 20 Απριλίου 1941 ο Διοικητής του Γ΄ Σώματος Στρατού αντιστράτηγος Γεώργιος Τσολάκογλου και οι διοικητές του Α΄ Σώματος στρατού Παναγιώτης Δεμέστιχας και Β΄Σώματος στρατού Γεώργιος Μπάκος σε συνεργασία με τον Μητροπολίτη Ιωαννίνων Σπυρίδωνα αποφάσισαν να προχωρήσουν σε συνθηκολόγηση με τους επελαύνοντες Γερμανούς. Ήδη η αναχώρηση της Ελληνικής Κυβέρνησης και του Βασιλιά Γεώργιου Β΄ λόγω της επερχόμενης κατάρρευσης, είχε ξεκινήσει στις 18 και ολοκληρώθηκε στις 22 Απριλίου. Η Αθήνα ουσιαστικά είχε καταστεί ανοχύρωτος πόλη. Μια επιτροπή αποτελούμενη από τον Φρούραρχο αθηνών υποστράτηγο Χρήστο Καβράκο, τον νομάρχη Πετζόπουλο και τον Δήμαρχο Αμβρόσιο Πλυτά ανέλαβε να παραδώσει την πόλη στους Γερμανούς.


Η επιτροπή επισκέφθηκε στις 24 Απριλίου τον Αρχιεπίσκοπο Χρύσανθο και του ζήτησαν να συμμετάσχει στην τελετή παράδοσης της πόλης στον Κατακτητή. Ο Χρύσανθος τους απάντησε ότι

"εις το έργον τούτο ουδεμίαν θέσιν έχει ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών. Νομίζω μάλιστα ότι και εσείς οι άλλοι είσθε πολλοί και θα έφθανεν εις κατώτερος αξιωματικός δια να ειπή στους γερμανούς ότι η πόλις δεν αμύνεται και ότι είναι ελεύθεροι να εισέλθουν. Έργο του Αρχιεπισκόπου είναι όχι να υποδουλώνη, αλλά να απελευθερώνη. Πλην τούτου είναι ενδεχόμενον να συμπεριφερθούν οι Γερμανοί περιφρονητικώς και να στείλουν κανέναν ανθυπολοχαγόν να συνεννοηθή μετά του Αρχιεπισκόπου..."

Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος Χρύσανθος

Μετά την παράδοση της πόλης στις 27 Απριλίου, απεσταλμένοι των Γερμανών ζήτησαν από τον Χρύσανθο να τελέσει δοξολογία για την έλευση τους στην Αθήνα. Ο Χρύσανθος δεν καταδέχθηκε να απαντήσει καν στην πρόταση και ζήτησε από τους απεσταλμένους να φύγουν αμέσως από την Αρχιεπισκοπή. Την ίδια μέρα αφού δεν τελέστηκε η δοξολογία ο στρατηγός του Δεύτερου Σώματος Στρατού Stumme συνοδευόμενος από τον στρατιωτικό ακόλουθο Klemm επισκέφθηκαν τον Έλληνα Ιεράρχη στο επισκοπικό μέγαρο. Αρχικώς στην συνάντηση επικράτησε σιγή. Για να ανοίξει την συζήτηση ο Χρύσανθος είπε στο Γερμανό στρατηγό ότι φαίνεται κουρασμένος. "Ναι είμαι" απάντησε, "καθώς όλοι οι δρόμοι της Ελλάδας ήταν κατεστραμμένοι από τους άγγλους. Ποιός θα πληρώσει για να ανοικοδομηθούν;"

"Θα πληρώσει αυτός που θα χάσει τον πόλεμο" απήντησε ο Χρύσανθος. Ο Γερμανός στρατηγός είπε στον Χρύσανθο ότι πολλοί Έλληνες μιλούσαν Γερμανικά και ήταν θαυμαστές του Γερμανικού πολιτισμού. Και ο Χρύσανθος του απάντησε: "Υπήρχον πολλοί, οίτινες ήσαν θαυμαστές του Γερμανικού πολιτισμού, αλλά αφ΄ότου η Γερμανία αναιτίως εκήρυξε τον πόλεμον κατά της Ελλάδος θα έμειναν ολίγοι η κανείς. Προσέξατε στρατηγέ μου μην τραυματίσητε την υπερηφάνειαν του Ελληνικού λαού." Η τελευταία πράξη του δράματος για τον Χρύσανθο παίχτηκε στις 30 Απριλίου όταν και σχηματίστηκε η δοσίλογη κυβέρνηση Τσολάκογλου και ο Αρχιεπίσκοπος όφειλε να την ορκίσει. Ο Πλάτων Χατζημιχάλης, ο νέος "υπουργός Οικονομικών" επισκέφθηκε τον Χρύσανθο και απαίτησε από αυτόν να ορκίσει την νέα κυβέρνηση την επομένη στις 9 το πρωί. Η απάντηση του Χρύσανθου ήταν σαφής και κάθετη.

"Η Εθνική Κυβέρνησις την οποίαν ώρκισα, εξακολουθεί να υφίσταται και να συνεχίζη τον πόλεμον. Άλλην κυβέρνησιν δεν δύναμαι να ορκίσω. Πλην τούτου δεν γνωρίζω τι εγράφη και υπεγράφη εις το μετά των Γερμανών συμβόλαιον. Εις τοιαύτας δε υπόπτους και αντεθνικάς ενεργείας δεν είναι δυνατόν να δώση η Εκκλησία τον όρκον και την ευλογίαν της. Η Εκκλησία πρέπει να μένη μακράν από τοιαύτα πράγματα."

Η άρνηση του Χρύσανθου να ορκίσει την κυβέρνηση Τσολάκογλου σφράγισε και την τύχη του. Ήδη ο Δαμασκηνός είχε απελευθερωθεί από τον περιορισμό στον οποίο είχε τεθεί από την 4η Αυγούστου, είχε μεταφερθεί στην Αθήνα και πίεζε τον "υπουργό Παιδείας" Κωνσταντίνο Λογοθετόπουλο να αναιρέσει την εκλογή Χρύσανθου. Αρχικώς η παύση Χρύσανθου αναβλήθηκε προσωρινά γιατί οι Γερμανοί δεν ήθελαν να ανακινήσουν εκκλησιαστικά ζητήματα και να δώσουν έτσι αφορμή στον Πάπα να επέμβει. Ήδη όμως η Γκεστάπο είχε επισημάνει τον Χρύσανθο ως αντιφρονούντα τον είχε θέσει υπό στενή παρακολούθηση, ενώ ήταν θέμα χρόνου η απομάκρυνση του και η αντικατάσταση του με τον Δαμασκηνό.

Στις 17 Ιουνίου 1941 δημοσιεύτηκε Νομοθετικό Διάταγμα από το υπουργείο Παιδείας με το οποίο η μείζων Σύνοδος της Ιεραρχίας της Ελλάδος εκαλείτο να αποφανθεί για την εγκυρότητα εκλογής του Χρύσανθου το 1938. Στις 5 Ιουλίου ο Δαμασκηνός είχε εγκατασταθεί στο Αρχιεπισκοπικό μέγαρο,

Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός με τον στρατηγό Τσολάκογλου

ενώ ο Χρύσανθος ετίθετο σε περιορισμό στην οικεία του.Σ’ όλο το διάστημα της Κατοχής ο Χρύσανθος κράτησε τακτική επαφή με την Κυβέρνηση της Μ. Ανατολής, μέσω μυστικού ασυρμάτου, με την ιδιότητα του προεδρεύοντος της «Εθνικής Επιτροπής» για την οργάνωση και προώθηση Ομάδων Εθνικής Αντίστασης. Ο Χρύσανθος βρισκόταν σε επαφή με πολλές αντιστασιακές οργανώσεις όπως η "ΡΑΝ" του στρατηγού Βεντήρη. Μετά το τέλος της Κατοχής υποβάλλει και επίσημα την παραίτησή του από τον θρόνο του στον Βασιλέα των Ελλήνων Γεώργιο τον Β' με το τέλος της Κατοχής. Ο Λογοθετόπουλος στην "απολογία" του μετά την Κατοχή επικάλεστηκε την δικαιολογία ότι ο Δαμασκηνός ως επίσκοπος Κορίνθου είχε στενές σχέσεις με την οικογένεια του Τσολάκογλου αλλά και με τον ίδιο προσωπικά.

Ι. Β. Δ.

Πηγές

Σπυρίδων Μαρκεζίνης, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους


http://www.e-istoria.com/thi22.html

http://www.istorikathemata.com/2010/10/x-1881-1949.html