Γλωσσικά κοσκυλμάτια: Ονόματα Ελλήνων

 της Νίκης Μ. Χριστοδούλου

Το όνομα Έλληνες καθιερώθηκε για δήλωση του έθνους των Ελλήνων μετά τον Όμηρο. Κατά τους ομηρικούς χρόνους Έλληνες ήταν ένα φύλο στην Ήπειρο. Ξένοι γλωσσολόγοι θεωρούν το όνομα αυτό ως ιλλυρικό, επειδή το κατατάσσουν στα ηπειρωτικά ονόματα σε άνες, όπως Ακαρνάνες, Ατιντάνες, Ευρυτάνες, τα οποία θεωρούν ως ιλλυρικά. Εμείς ετυμολογούμε το όνομα από το «έλλα, Διός ιερόν εν Δωδώνη» και «ελλά, καθέδρα, Λάκωνες». Έλληνες είναι οι ένθρονοι (θεοί, ιερείς, δικαστές, κριτές), οι οποίοι έχουν τιμή και εξουσία δια του θρόνου (πρβλ. Ζευς Ελλάνιος, ελλανοδίκαι).

Κατά την Βυζαντινή αυτοκρατορία το εθνικό όνομα των Ελλήνων είναι Ρωμαίοι, κληρονομημένο από την Ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Γνήσιοι Ρωμαίοι στην αυτοκρατορία είναι οι ελληνόφωνοι και οι λατινόφωνοι. Το όνομα Έλληνες περιορίστηκε στους «ειδωλολάτρες» Έλληνες, γι’ αυτό βρίσκουμε σε συναξάρια δηλώσεις, όπως «πατρός μεν Έλληνος, μητρός δε χριστιανής». Το όνομα Έλληνες άρχισε να επανέρχεται στην Βυζαντινή αυτοκρατορία ως εθνικό όνομα των Ρωμαίων. Ήδη πριν από την ελληνική επανάσταση είναι σε χρήση το λαϊκό Ρωμιοί, το Έλληνες, το οποίο συνδέει προς τους ένδοξους αρχαίους Έλληνες, και το Γραικοί, κυρίως από Έλληνες της διασποράς, όπως αποκαλούσαν οι Ευρωπαίοι τους Έλληνες.
Η καθιέρωση του ονόματος Έλληνες ως επισήμου, οφείλεται στην Τουρκία. Όταν οριζόταν ο τίτλος του βασιλέως της Ελλάδος Όθωνα ως «Βασιλεύς Ρωμαίων», η Τουρκία διαμαρτυρήθηκε, προβάλλοντας ότι Ρωμαίοι (Ρουμ) είναι υπήκοοί της. Έτσι δόθηκε στον Όθωνα το επίσημο όνομα «Βασιλεύς Ελλήνων».
Οι Κύπριοι ονόμασαν τους Έλληνες της παλαιάς Ελλάδας (όχι τους Δωδεκανήσιους και τους Κρητικούς) Καλαμαράδες. Αρχικά η προσωνυμία δεν ήταν υποτιμητική. Υποτιμητική σημασία έλαβε το όνομα κατά την κάθοδο στην Κύπρο της ελληνικής μεραρχίας και την προτεινόμενη λύση ενώσεως με ανταλλάγματα. Ο Γεώργιος Δ. Μπαμπινιώτης καταχωρίζει στο Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας αυτή την υποτιμητική σημασία: «Καλαμαράς (ο), διαλεκτ. συχνά σκωπτ. ή μειωτ. στην Κύπρο, ο Ελλαδίτης Καλαμαρού (η).»
Η λέξη καλαμαράς χρησιμοποιήθηκε κατά την επανάσταση και μετά προς υποτιμητική δήλωση του γραφιά εν ώρα πολέμου. Στο ελεύθερο κρατίδιο, στο οποίο τις θέσεις κατείχαν οι Βαυαροί του Όθωνα και οι αγωνιστές, περιφέρονταν στους δρόμους χωρίς βοήθεια, συνέρρευσαν και πολλοί Έλληνες από υπόδουλα μέρη, αγωνιστές ή φυγάδες, μεταξύ αυτών και Κύπριοι, οι οποίοι ζητούσαν αποκατάσταση. Οι Κύπριοι φύλαξαν αυτό το όνομα με την σημασία του έπηλυ Έλληνα και το απέδωσαν στους Έλληνες, που κατέβαιναν στην Κύπρο.
Κατά την αγγλοκρατία οι Κύπριοι καλούσαν τους κατοίκους του ελληνικού κράτους, προς τους οποίους αγωνίζονταν να ενωθούν, Έλληνες. Όταν δημιουργήθηκε το ανεξάρτητο κυπριακό κράτος, με εθνικό όνομα το Κύπριοι, για να μην υπάρχει αντίθεση Έλληνας Κύπριος και να συμπεριλαμβάνονται και αυτοί στους Έλληνες, ύψωσαν σε ανώτερη επικεφαλίδα τους Έλληνες, και ονόμασαν τους κατοίκους της Ελλάδας Ελλαδίτες.
Οι Κύπριοι ουδέποτε συμβιβάστηκαν με την φωνολογία της κοινής Ελληνικής γλώσσας, ούτε ακόμη και σε επίσημα περιβάλλοντα. Μάλιστα θεωρούν ότι η εκφορά της κοινής Ελληνικής είναι υπερβολικά ευγενική, ακόμη και θηλυπρεπής, διότι δεν «γεμώννει το στόμαν», σε αντίθεση με την κυπριακή εκφορά, ωσάν ο λόγος να είναι κάτι που ζυγίζεται ή αποθηκεύεται σε χώρους. Στα πλαίσια της διαμάχης για την λύση του κυπριακού προβλήματος οι Κύπριοι με αυτή την αντίληψη για την εκφορά του κοινού λόγου, εμπλούτισαν τη γνωστή επωνυμία τους για τους Έλληνες σε «Π…..καλαμαράδες». Ανταποδίδοντας και οι Έλληνες απεκάλεσαν τους Κυπρίους, οι οποίοι προσφωνούν τους πάντες διά του «κουμπάρε», «Χαζοκουμπάρους». Είναι βέβαιο ότι μετά τις επιτυχίες των Κυπρίων στις μπίζινες, ακόμη και των μοναχών του Αγίου Όρους, πικρά αναθεώρησαν την προσωνυμία των Κυπρίων ως χαζών.
Μερικοί μέμφονται των Ελλήνων της Κύπρου ότι οικειοποιούνται το εθνικό Κύπριοι και αποκλείουν από αυτό τους Τούρκους της Κύπρου. Στην πραγματικότητα όλοι οι καταγόμενοι από την Κύπρο είναι Κύπριοι. Λόγω των πολιτικών εξελίξεων και της εξίσωσης των δύο κοινοτήτων προς διάκριση του πληθυσμού κατά καταγωγή χρησιμοποιήθηκαν τα ονόματα Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι. Το επίσημο όνομα των πολιτών της Κυπριακής Δημοκρατίας είναι το Κύπριοι. Όμως οι Έλληνες της Κύπρου στην εθνική τους Ιστορία μπορούν να αναφέρονται ως Έλληνες, ως Ελληνοκύπριοι ή ως Κύπριοι. Είναι δικαίωμά τους να επιλέξουν την εθνότητα, στην οποία επιθυμούν να ανήκουν.
Εκείνοι που φωνάζουν για την αλλαγή των σχολικών βιβλίων της Ιστορίας ίσως δεν πήραν είδηση από κάποια φαινόμενα αυτονόμησης της ταυτότητας των Κυπρίων. Στο εγχειρίδιο Κυπριακής Ιστορίας της τρίτης δημοτικού εξυμνούνταν σε 46 σελίδες τα κατορθώματα των προϊστορικών Κυπρίων, των Χοιροκιτιέων. Στη σελίδα 47 γραφόταν ότι οι Έλληνες ήρθαν στην Ανατολή να κάνουν εμπόριο. Οι Κύπριοι πήγαν μαζί τους και έμαθαν την Ελληνική γλώσσα. Με αυτή την αφήγηση υποβαλλόταν η ιδέα ότι οι σημερινοί Κύπριοι έχουν προγόνους τους Χοιροκιτιείς και έμαθαν την Ελληνική γλώσσα τυχαία. Η προϊστορική καταγωγή των Κυπρίων είναι μάλιστα τόσο σημαντική, ώστε επιλέχθηκε και για την παράσταση στο κυπριακό ευρώ. Το προϊστορικό ειδώλιο επισκίασε ακόμη και τον δημιουργό και πρώτο Πρόεδρο του Κυπριακού κράτους Αρχιεπίσκοπο Μακάριο.
Παλαιότερα οι Κύπριοι πίστευαν ότι η Ιστορία των Τούρκων της Κύπρου άρχιζε από την Τουρκοκρατία και τους θεωρούσαν ως ξένους και κατακτητές. Σήμερα όλη η Ιστορία της Κύπρου από τη Χοιροκιτία μέχρι σήμερα ανήκει και στους Τουρκοκυπρίους. Μάλιστα οι Τουρκοκύπριοι υποστηρίζουν ότι είναι οι γνήσιοι απόγονοι των Χοιροκιτιέων, διότι και αυτοί ήρθαν από την Ανατολία, την σημερινή νότια Τουρκία.
Υπάρχει πιθανότητα άραγε οι Κύπριοι, Έλληνες και Τούρκοι, να συναντηθούν, ως ένας λαός, σε κοινή καταγωγή από τους Χοιροκιτιείς;

Η Νίκη Μ. Χριστοδούλου είναι γλωσσολόγος