Η Μεσόγειος Θάλασσα αποτελεί χώρο παγκοσμίου ενδιαφέροντος από αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι σήμερα. Γεωγραφικά συγκροτείται από τα κράτη της Ν. Ευρώπης, της Β. Αφρικής και της Μέσης Ανατολής. Κύριο χαρακτηριστικό η μεγάλη οικονομική και κοινωνική αντίθεση μεταξύ των χωρών που την περιβάλλουν. Από τα υπερανεπτυγμένα κράτη της Ν. Ευρώπης μέχρι τα υποανάπτυκτα της Β. Αφρικής.
Η Στρατηγική σημασία της Μεσογείου είναι σημαντική και μοναδική στον κόσμο, διότι είναι ο σύνδεσμος μεταξύ τριών Ηπείρων παρέχουσα τη δυνατότητα αφετηρίας στρατηγικών ενεργειών προς αυτές. Βρίσκεται δε επί των θαλασσίων οδών προς τις πετρελαιοπαραγωγές χώρες της Μέσης Ανατολής, του Περσικού Κόλπου και της Κασπίας Θάλασσας. Ειδικότερα η θαλάσσια αρτηρία «Ατλαντικός-Μεσόγειος-Ερυθρά Θάλασσας-Ινδικός Ωκεανός» είναι ζωτικής σημασίας για το σύγχρονο κόσμο.
Στην Μεσόγειο καταλήγουν ή θα καταλήξουν, αν κατασκευάζονται ήδη, οι παρακάτω αγωγοί :
Μπακού – Τιφλίδα – Τσεϊχάν.
Μπουργάς – Αλεξανδρούπολη ο οποίος είναι ανταγωνιστικός με τον προηγούμενο.
Βlue Stream. Θα μεταφέρει φυσικό αέριο από τη Ρωσία δια μέσου της Μαύρης Θάλασσας, της Βουλγαρίας, της Ελλάδας, θα καταλήγει στα παράλια της Ηπείρου και από εκεί μέσω της Αδριατικής στην Ιταλία.
Δύο αγωγοί φυσικού αερίου από την Αλγερία που ο ένας θα καταλήγει στην Ισπανία και από εκεί στη Γαλλία και άλλος μέσω Σαρδηνίας στην Ιταλία. Ήδη όμως για το φυσικό αέριο της Αλγερίας υπάρχουν άλλοι δύο αγωγοί στις ίδιες κατευθύνσεις.
Σημασία έχει εδώ να τονίσουμε τη σημασία του Αιγαίου Πελάγους ως πετρελαϊκής λεωφόρου διότι με την πληθώρα των νήσων που διαθέτει θα εξασφαλίζει τον έλεγχο όλων των πετρελαιοφόρων πλοίων. Σε αρκετές περιοχές του Αιγαίου υπάρχουν μεγάλες ποσότητες πετρελαίου και φυσικού αερίου που εξηγούν κατά ένα μέρος το ενδιαφέρον της Τουρκίας. Στην θαλάσσια περιοχή νοτίως της Κύπρου έχουν εντοπισθεί επίσης μεγάλα κοιτάσματα υδρογονανθράκων για την εκμετάλλευση των οποίων ενδιαφέρεται η κυπριακή κυβέρνηση. Ήδη η Κύπρος έχει προχωρήσει στον καθορισμό της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης σε συνεργασία με τα όμορα κράτη.
Οι χώρες της νότιας ακτής της Μεσογείου, δηλαδή η Αλγερία, το Μαρόκο, η Λιβύη, η Μαυριτανία και η Τυνησία συγκρότησαν από τις 17 Φεβρουαρίου 1989 με τη Συνθήκη του Μαρακές (Μαρόκο) την ένωση του Αραβικού Μαγκρέμπ (Αραβικός όρος που σημαίνει την περιοχή που δύει ο ήλιος και δηλώνει την περιοχή δυτικά του Νείλου μέχρι τον Ατλαντικό). Στόχος της ένωσης είναι η ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ των χωρών-μελών της στον οικονομικό, πολιτικό και στρατιωτικό τομέα και η απόφαση κοινής στρατηγικής ανάπτυξης. Στις επιτυχίες της ένωσης Μαγκρέμπ μπορούμε να κατατάξουμε την ενιαία στάση που τήρησαν στην κρίση του Περσικού Κόλπου. Τότε παρά τις δυτικές πιέσεις, όλοι οι κυβερνώντες έλαβαν υπόψη την κοινή γνώμη των χωρών τους και κατ΄αυτόν τον τρόπο μπόρεσαν να παρουσιάσουν μια αραβική ταυτότητα. Όμως το πρόβλημα της ένωσης είναι ο άκαμπτος ισλαμισμός, που αναπτύχθηκε κυρίως στην Αλγερία, αλλά απειλεί και τις λοιπές χώρες του Μαγκρέμπ.
Τα χαρακτηριστικά των χωρών της νότιας ακτής είναι :
Η δημογραφική κατάσταση. Υπερπληθυσμός στη νότια ακτή (Βόρεια Αφρική) και υπογεννητικότητα στη βόρεια (Νότια Ευρώπη).
Η δύσκολη οικονομική κατάσταση.
Η μετανάστευση προς τη βόρεια ακτή της Μεσογείου.
Το ισλαμικό κίνημα που αναπτύσσεται για κοινωνικούς λόγους.
Η θαλάσσια μόλυνση. Υπόψη ότι τα νερά της Μεσογείου ανανεώνονται μια φορά κάθε 80 χρόνια και ότι το 30% του παγκόσμιου πετρελαίου διακινείται μέσω της Μεσογείου.
Στο ξεκίνημα της νέας χιλιετίας βλέπουμε να εκδηλώνεται στη Μεσόγειο το ενδιαφέρον διεθνών οργανισμών και μεγάλων δυνάμεων. Τα Στρατηγικά εθνικά συμφέροντα των ΗΠΑ στη Μεσόγειο είναι :
Η διασφάλιση της πρόσβασης στα αποθέματα πετρελαίου του Περσικού Κόλπου.
Η διατήρηση της στρατηγικής πρόσβασης στο Ισραήλ και
Η καλλιέργεια καλών σχέσεων με τις Αραβικές χώρες.
Στα πλαίσια των παραπάνω συμφερόντων, έντονη είναι η παρουσία του 6ου Στόλου στη Μεσόγειο και του 5ου Στόλου στον Περσικό Κόλπο. Η Αμερικανική παρουσία στην περιοχή ενδυναμώνεται με κύριους πολιτικούς στόχους «την καταπολέμηση της τρομοκρατίας» και την «προστασία των πετρελαϊκών αποθεμάτων». Κορύφωση του Αμερικανικού ενδιαφέροντος για την Αφρική αποτελεί η απόφαση της κυβέρνησης των ΗΠΑ της 6ης Φεβ. 2007 για τη συγκρότηση διακλαδικής διοίκησης της Africa Command (AFRICOM) η οποία ως χώρο ευθύνης θα έχει τη Μαύρη Ήπειρο, με εξαίρεση την Αίγυπτο.
Η Ε.Ε. ως οικονομική δύναμη έχει χορηγήσει σημαντική βοήθεια και συνεχίζει να είναι ο σημαντικότερος οικονομικός εταίρος τους. Η πλειονότητα των χωρών της Μεσογείου εξαρτάται εμπορικά από την Ε.Ε. Περισσότερο του 50% του εξωτερικού εμπορίου τους πραγματοποιείται με την Ε.Ε. ενώ στην περίπτωση των χωρών της Βορ. Αφρικής το ποσοστό αυτό είναι 70%. Η διάσκεψη για τη Μεσόγειο που οργανώθηκε το Νοέμβριο του 1995 στην Βαρκελώνη με ισπανική πρωτοβουλία ήταν σημαντική. Στο κείμενο της διακήρυξης εκφράζεται επανειλημμένα η ανάγκη να λειτουργήσει η Μεσόγειος ως σύνδεσμος και θάλασσα συνεργασίας μεταξύ των χωρών της βόρειας και νότιας ακτής. Συγκεκριμένα το κείμενο αναφέρεται στα παρακάτω θέματα:
Δημοκρατία και ανθρώπινα δικαιώματα.
Τρομοκρατία και χρήση βίας.
Οικονομική ανάπτυξη.
Προστασία του περιβάλλοντος.
Οικονομική βοήθεια, εκ μέρους της Ε.Ε.
Σεβασμός των πολιτιστικών διαφορών.
Παράνομη μετανάστευση.
Το σημαντικότερο όμως αποτέλεσμα της διάσκεψης ήταν η καθιέρωση από το 2010 της ευρωμεσογειακής ζώνης ελεύθερων συναλλαγών που θα δημιουργηθεί μέσω συμφωνιών που θα υπογραφούν από τα μέλη της Ε.Ε. και τις λοιπές Μεσογειακές χώρες.
Στο πλαίσιο της διαδικασίας της Βαρκελώνης πραγματοποιήθηκαν διάφορες ευρωμεσογειακές διασκέψεις στην Μάλτα, στη Μασσαλία, στη Βαλένθια και στην Κρήτη. Στη διάσκεψη της Στουτγάρδης το 1999 αποφασίσθηκε να συνταχθεί ο Ευρωμεσογειακός Χάρτης για την Ειρήνη και την Σταθερότητα. Όμως αυτή η απόφαση όπως και διαδικασία της Βαρκελώνης που προαναφέρθηκε συνιστούν κάποια εμπόδια στην υλοποίησή τους. Αυτά είναι :
Το Αραβο-Ισραηλινό πρόβλημα στη Μ. Ανατολή και η μη επίλυσή του.
Το νέο περιβάλλον ασφάλειας που διαμορφώθηκε μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001.
Τη συμμετοχή αρκετών ευρωπαϊκών κρατών στην αμερικανική εκστρατεία στο Ιράκ, που δημιούργησε μια καχυποψία στα αραβικά κράτη.
Τα διαφορετικά συμφέροντα μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών στην περιοχή της Μεσογείου.
Ήδη η Ευρωπαϊκή Ένωση εφαρμόζει τη διακήρυξη που υιοθετήθηκε από τη διάσκεψη κορυφής Ε.Ε.-Οργανισμού Αφρικανικής Ενότητας (4 Απριλίου 2000) ενώ από το Νοέμβριο του 2004 η Ε.Ε. έχει εκπονήσει ένα «Σχέδιο δράσης» για την υποστήριξη της Ειρήνης και της Ασφάλειας στην Αφρική στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Ασφάλειας και Άμυνας (ΕΠΑΑ) με σκοπό την υποστήριξη των Αφρικανικών κρατών στο να αποκτήσουν αυτόνομη δυνατότητα πρόληψης και διαχείρισης κρίσεων.
Προσφάτως ο Πρόεδρος της Γαλλίας Νικολά Σαρκοζί διατύπωσε μια πρόταση για τη συγκρότηση της Μεσογειακής Ένωσης. Έναντι αυτής της πρότασης μερικά κράτη διετύπωσαν επιφυλάξεις με πρώτη τη Γερμανία, οι οποίες αναφέρονταν στις προσπάθειες της Γαλλίας να προωθήσει τα δικά της συμφέροντα σε βάρος κάποιων ευρωπαίων εταίρων της. Αποτέλεσμα ήταν να επαναδιατυπωθεί η γαλλική πρόταση από Μεσογειακή Ένωση σε «Ένωση για τη Μεσόγειο» και να ενσωματωθεί η πρωτοβουλία στη «διαδικασία της Βαρκελώνης». Ο Πρόεδρος της Γαλλίας, με την πρωτοβουλία αυτή είχε δύο στόχους μεταξύ των άλλων. Πρώτον να μεταθέσει τον ατελέσφορο ευρω-αραβικό διάλογο με το Ισραήλ και να τον εντάξει στα πλαίσια ενός ευρω-μεσογειακού διαλόγου για τη Μ. Ανατολή και δεύτερον να δώσει στην Τουρκία ένα διακεκριμένο ρόλο στην «Ένωση για τη Μεσόγειο» σε αντιστάθμισμα του αποκλεισμού της από την Ε.Ε.
Η εμπλοκή του ΟΑΣΕ στη διαδικασία της ευρω-μεσογειακής συνεργασίας είναι σχετικά μικρή. Από τον Μάρτιο του 1994 η επιτροπή των επισήμων αντιπροσώπων του ΟΑΣΕ (τότε ΔΑΣΕ), αποφάσισε ότι όταν ζητείται, η Αλγερία, η Αίγυπτος, το Ισραήλ, το Μαρόκο και η Τυνησία θα προσκαλούνται στις συναντήσεις του Συμβουλίου Υπουργών και – ευκαιριακά – σε άλλες διασκέψεις για τις οποίες θα έχουν ειδικό ενδιαφέρον.
Πριν προχωρήσουμε στην εμπλοκή του ΝΑΤΟ στα θέματα ασφάλειας της Μεσογείου, ας αναφερθούμε για λίγο στο ζήτημα της παράνομης μετανάστευσης που και αυτό από μόνο του επηρεάζει την ασφάλεια στην περιοχή. Η καχυποψία που παρουσιάζεται από μερικά έθνη της Βορ. Αφρικής προς την Ε.Ε. οφείλεται μεταξύ των άλλων στα μέτρα περιφρούρησης στην περίμετρο της «Συνθήκης Σένγκεν» διότι εκλαμβάνεται από τους μεσογειακούς εταίρους ως προάγγελος μιας «Ευρώπης-φρούριο». Η Ελλάδα είναι επιφορτισμένη με τον έλεγχο του κυρίου όγκου των μεταναστών από Ασία και Αφρική προς την Ευρώπη. Το μεγαλύτερο μερίδιο από την ασφάλεια των ευρωπαϊκών συνόρων πέφτει στη χώρα μας.
Η Ελλάδα είναι αναγκασμένη να χρησιμοποιεί δικούς της οικονομικούς πόρους για τον έλεγχο των λαθρομεταναστών. Μεγάλο πρόβλημα αποτελεί η συμπεριφορά της Τουρκίας η οποία όχι μόνο δεν συνεργάζεται στα θέματα λαθρομεταναστών, αφού θέλει να ξεφορτωθεί, αν ήταν δυνατό, όλους τους αλλοδαπούς, αλλά και δεν εφαρμόζει το πρωτόκολλο επανεισδοχής του 2001 για την εφαρμογή του άρθρου 8 της διμερούς Συμφωνίας για τους λαθρομετανάστες. Έχει επομένως ανάγκη η χώρα μας από μία ευρωπαϊκή στήριξη στο θέμα του ελέγχου της παράνομης μετανάστευσης.
Επανερχόμενοι στο ΝΑΤΟ παρατηρούμε ότι μετά το τέλος του ψυχρού πολέμου, η Συμμαχία επεδίωξε να επεκτείνει την μεσογειακή της προσέγγιση με δύο τρόπους : αφενός με τη δημιουργία ενός δικτύου μέτρων οικοδόμησης εμπιστοσύνης με τα μεσογειακά κράτη, που δεν είναι μέλη της και αφετέρου μέσω του προγράμματος για τον Μεσογειακό Διάλογο (Μ.Δ.).
Τα γεγονότα στο εσωτερικό του ΝΑΤΟ που ενίσχυσαν τον Μεσογειακό Διάλογο κατά χρονολογική εξέλιξη ήταν :
Η διακήρυξη της Συμμαχίας το 1994 στις Βρυξέλες, σύμφωνα με την οποία η ασφάλεια της Ευρώπης επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από την ασφάλεια της Μεσογείου.
Η έναρξη του Μ.Δ. το 1995 που ξεκίνησε με επτά χώρες της περιοχής : Αίγυπτο, Αλγερία, Ισραήλ, Ιορδανία, Μαυριτανία, Μαρόκο και Τυνησία.
Η συγκρότηση τον Ιούλιο του 1997, κατά τη Σύνοδο Κορυφής της Μαδρίτης, μιας ομάδας Μεσογειακής Συνεργασίας με αρμοδιότητα την προώθηση και την επίβλεψη της εξέλιξης του διαλόγου. Καθορίστηκε ότι παρέχεται η δυνατότητα στις χώρες του Μ.Δ. να συμμετέχουν σε διάφορους τομείς δραστηριοτήτων του ΝΑΤΟ ακόμη και στον στρατιωτικό τομέα. Στο πλαίσιο αυτό, δυνάμεις της Αιγύπτου, της Ιορδανίας και του Μαρόκου συμμετείχαν στην IFOR που αναπτύχθηκε στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη μετά τα γνωστά γεγονότα.
Η απόφαση των Υπουργών Εξωτερικών του ΝΑΤΟ κατά τη συνάντησή τους στο Ρέκιαβικ το 2002 να συζητούν με τους εταίρους τους στο Μ.Δ. για τα θέματα τρομοκρατίας και γενικότερης ασφάλειας της Μεσογείου.
Στη μνημειώδη ομιλία του τον Ιούνιο 2003 στο Royal United Services Institute for Defence Studies (RUSI) ο τότε Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ Lord Robertson κατονόμασε τους τομείς στους οποίους το ΝΑΤΟ θα έπρεπε να αναβαθμίσει τη σχέση του με τους εταίρους του, στο πλαίσιο του Μ.Δ. : τρομοκρατία, διασπορά των ΟΜΚ, διαχείριση κρίσεων, αμυντική αναδιάρθρωση και στρατιωτική συνεργασία. Το αποτέλεσμα θα ήταν ένα πιο ασφαλές μεσογειακό περιβάλλον.
Πέρα από τα παραπάνω το ΝΑΤΟ συμβάλλει στη διατήρηση της ασφάλειας στην Μεσόγειο μέσω της επιχείρησης Active Endeavour, η οποία λειτουργεί με βάση το άρθρο V του Οργανισμού μετά την 11η Σεπτεμβρίου του 2001. Σ΄αυτή την επιχείρηση συμμετέχει και η χώρα μας. Τα σκάφη του ΝΑΤΟ διενεργούν τακτικούς ελέγχους σε κομβικά περάσματα και σημαντικά λιμάνια της Μεσογείου ενώ συνοδεύουν και πλοία για την πρόληψη τρομοκρατικών ενεργειών.
Η Ελλάδα συμμετέχει στο Μ.Δ. και μάλιστα οργάνωσε το σεμινάριο «Μεσογειακού Διαλόγου» και την άσκηση «DOLPHIN-O6» στην Κρήτη την 11η Σεπτεμβρίου 2006. Η χώρα μας έλαβε την πρωτοβουλία να οργανώσει αυτό το σεμινάριο σε μια προσπάθεια να αυξήσει τη συνεργασία και την κατανόηση μεταξύ των χωρών του Μ.Δ. και να ενδυναμώσει τις σχέσεις τους με το ΝΑΤΟ. Επιπλέον η χώρα μας συμβάλλει στην ασφάλεια της Μεσογείου διαθέτοντας Μονάδες του Π.Ν. στην ειρηνευτική επιχείρηση «UNIFIL» στη θαλάσσια περιοχή του Λιβάνου. Αυτή η επιχείρηση, διεξάγεται υπό τη σημαία του ΟΗΕ ενώ η Active Endeavour, που προαναφέρθηκε, υπό το ΝΑΤΟ.
Κλείνοντας το θέμα για τη Μεσόγειο θα πρέπει να υπογραμμίσουμε και το αυξανόμενο ρωσικό ενδιαφέρον όπως αυτό αποδεικνύεται από την άφιξη, τον Ιανουάριο φέτος, στην Αδριατική, μιας ναυτικής δύναμης με επικεφαλής το αεροπλανοφόρο «Admiral Kuznetsov».
Ο σκοπός της επίσκεψης ήταν η εκτέλεση αεροναυτικών ασκήσεων και η επίσκεψη κρατών της Μεσογείου.
Η ρωσική δύναμη περιελάμβανε ένα αεροπλανοφόρο με 47 αεροσκάφη SU-33 και 10 ελικόπτερα, τέσσερα πολεμικά πλοία επιφανείας και επτά πλοία υποστήριξης. Η συγκεκριμένη άσκηση στόχευε στην εξασφάλιση ναυτικής παρουσίας στις επιχειρησιακά κρίσιμες περιοχές των ωκεανών, καθώς και στην επίτευξη των συνθηκών για την ασφάλεια της ρωσικής ναυσιπλοίας, σύμφωνα με την ανακοίνωση του ρωσικού ναυτικού. Η δραστηριότητα αυτή της Ρωσίας προκάλεσε το ενδιαφέρον του ΝΑΤΟ και κάποιων μεσογειακών κρατών. Ιδιαίτερα η ρωσική παρουσία στην Ανατολική Μεσόγειο, όπου τελευταία φορά είχε εμφανιστεί ρωσική μοίρα το 1992, φαίνεται να έχει ανησυχήσει το Ισραήλ και τις ΗΠΑ εν όψει μιας πιθανής μελλοντικής επιχείρησης εναντίον του Ιράν.
http://www.elesme.gr/elesmegr/main.htm
