Ο χρόνος

Ζούμε σε ένα κόσμο που ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά του είναι οι κινήσεις, αναρίθμητες  κινήσεις των αντικειμένων από τα κύματα της θάλασσας του αέρα των σύννεφων και της βροχής των παντός είδος οχημάτων έως τις κινήσεις των ζωντανών οργανισμών και όχι μόνο, ήλιος η σελήνη και τα αστέρια φαίνονται να κινούνται αδιάκοπα σε κύκλους γύρω από τη γη μας. Για να συλλάβουμε την έννοια της κίνησης  χρειαζόμαστε μια άλλη  έννοια,  την έννοια του χρόνου , όλοι είμαστε εξοικειωμένοι με την έννοια αυτή καθώς συνειδητοποιούμε ότι ο χρόνος κυλά ασταμάτητα από το παρελθόν στο μέλλον και αυτά  τα δύο  χωρίζει μια φευγαλέα στιγμή το παρόν , όμως  αν σκεφτούμε τι είναι ο χρόνος τότε  θα έχουμε να επιλύσουμε ένα πρόβλημα που κανένας δεν έχει λύσει μέχρι σήμερα. Ο χρόνος όπως γράφει ο Οδυσσέας Ελύτης  στο ποίημα του «Η Μαρίνα των βράχων» σμιλεύει σαν  γλύπτης  τον άνθρωπο  γιατι καθώς   μεγαλώνει γίνεται πλούσιος σε εμπειρίες σε γνώση, ενώ η αναφορά του ποιητή στον ήλιο δεν είναι μόνο για να δηλώσει την αρχή μιας νέας ημέρας  αλλά την ασταμάτητη ροή του χρόνου ,άλλωστε οι πρωτόγονοι πρέπει να συνειδητοποίησαν  το χρόνο μέσα από την καθημερινή ανατολή και δύση του ήλιου.

Άκουσε ο λόγος είναι των στερνών η φρόνηση
Κι ο χρόνος γλύπτης των ανθρώπων παράφορος
Κι ο ήλιος στέκεται από πάνω του θηρίο ελπίδας
Κι εσύ πιο κοντά του σφίγγεις έναν έρωτα
Έχοντας μια πικρή γεύση τρικυμίας στα χείλη

Η μέτρηση του χρόνου

Ο άνθρωπος από την αρχή που  έκανε τα βήματα του πάνω στο πλανήτη έβαζε ερωτήματα στα οποία προσπαθούσε να βρει απαντήσεις . Οι απαντήσεις ήταν μια στοιχειώδης γνώση   την οποία προσπαθούσε να μετουσιώσει σε τεχνουργήματα  τα οποία θα έκαναν τη δύσκολη ζωή του κάπως άνετη.  Έτσι προέκυψαν τα πρώτα εργαλεία  τα οποία διαρκώς εξελίσσονται. Από τότε που άρχισε να ζει οργανωμένα και να καλλιεργεί τη γη  είχε την ανάγκη  μέτρησης χρόνου για να προγραμματίσει τις διάφορες εργασίες που σχετίζονταν με την καλλιέργεια της γης. Η μέτρηση του χρόνου έχει τις δυσκολίες της και  μπορεί να γίνει αν βασιστούμε σε ένα περιοδικό φαινόμενο. Η εναλλαγή της ημέρας και της νύχτας ήταν μάλλον το πρώτο περιοδικό φαινόμενο που παρατήρησε ο άνθρωπος και το χρησιμοποίησε σαν μονάδα χρόνου. Αργότερα παρατηρεί την εναλλαγή των εποχών κάτι αρκετά χρήσιμο για τον προγραμματισμό των καλλιεργειών. Το φεγγάρι,  πολύ οικείο, τον βοηθά να παρατηρήσει μια περιοδικότητα στις φάσεις (η διάρκεια είναι 29,5 ημέρες)  όποτε μπόρεσε να δημιουργήσει μια φυσική μονάδα χρόνου το μήνα. Τα Σεληνιακά ημερολόγια ήταν τα αρχαιότερα και τα απλούστερα Σεληνιακά ημερολόγια ήταν το Βαβυλωνιακό και το αρχαίο Ρωμαϊκό.

Σήμερα είναι παραδεκτό ότι ο Σουμεριακός πολιτισμός ήταν ο αρχαιότερος από όλους τους πολιτισμούς της Μεσοποταμίας, που είχε συντάξει ημερολόγιο με ορισμένο αριθμό ημερών βασισμένο στις φάσεις της Σελήνης γιαυτό και στο πάνθεον των Σουμερίων, σπουδαία θέση κατείχε ο θεός της Σελήνης Ναννάρ. Το έτος τους, ήταν σεληνιακό με 12 μήνες των 29,5 ημερών ο καθένας.

Η χρήση του ρολογιού στη χώρα μας, μερικές δεκαετίες, πριν  δεν ήταν απαραίτητη. Ακόμα και τη δεκαετία του 50  ρολόγια εκκρεμή στα καμπαναριά των εκκλησιών έδειχναν την ώρα. Οι γεωργικές εργασίες γίνονταν με βάση των ήλιο  και σε πολλά χωριά το απογευματινό μάθημα στο δημοτικό σχολείο άρχιζε με το χτύπημα μιας καμπάνας !

 Ο υπογράφων έχει ακούσει διασκεδαστικές ιστορίες για ταξιδιώτες από τα γύρω χωριά οι οποίοι έπρεπε να ταξιδέψουν για τη Καλαμάτα, ξεκινούσαν με βάση τα αστέρια  ώστε με το πρώτο φως της να έχουν φθάσει στη πόλη, αλλά από λάθος υπολογισμούς  πολύ νωρίτερα περιμένοντας μια και δυο ώρες για έλθει το φως της ημέρας, όσο για την αναχώρηση συμβουλευόντουσαν τα ρολόγια τα οποία είχαν τοποθετηθεί σε περίοπτη θέση του καταστήματος.

Γι κάποιους οικισμούς που βρίσκονταν κοντά   στις γραμμές του τραίνου και σε απόσταση που ήταν ακουστό το σφύριγμα, ο ήχος, της   σφυρίχτρας αποτελούσε  ένα είδος ρολογιού ακόμη και όταν τα δρομολόγια γίνονταν με καθυστέρηση, το ρολόι χειρός ήταν πολύ ακριβό αξεσουάρ κάτι  σαν i-phone   για τα σημερινά δεδομένα. Η πρόσφατη ανακοίνωση ότι το 2014 το υπ αριθμό  ένα απειλούμενο  τεχνολογικό  είδος είναι το ξυπνητήρι δείχνει αν μη τι άλλο το πόσο γρήγορα κυλά ο χρόνος για την τεχνολογία κάνοντας  τις συσκευές να παλιώνουν ίσως πριν τις πολυχρησιμοποιήσουμε. 

Το έτος 1656 κατασκεύασε ο Ολλανδός, Christiaan Huygens (Χόυχενς, 1629-1695) ένα ρολόι με εκκρεμές. Αυτό το ρολόι έδινε την ώρα με ακρίβεια ενός λεπτού και αντικατέστησε τα μεσαιωνικά ρολόγια που είχαν απόκλιση ακόμα και μερικών λεπτών στη διάρκεια μιας ώρας. Το 1858 κατασκευάστηκε  το Big-Ben το πιο γνωστό εκκρεμές – ρολόι,  το οποίο βρίσκεται στο βόρειο άκρο του ανακτόρων του Ουεστμίνστερ στο Λονδίνο και το οποίο μετρά  με ακρίβεια δευτερολέπτου, δεν θα γινόταν και αλλιώς για να  είναι όπως πάντα οι Εγγλέζοι συνεπείς στα ραντεβού τους. Ίσως κανείς από τους κατασκευαστές των πρώτων ρολογιών δεν θα είχε σκεφθεί ότι η τεχνολογία θα έφτανε σε τέτοιο σημείο που το τελευταίο ατομικό ρολόι  θα έχανε ένα δευτερόλεπτο σε  100.000.000(ναι σωστά διαβάσατε ) χρόνια. Τα ατομικά ρολόγια  είναι απολύτως απαραίτητα στις διάφορες εφαρμογές  και μάλιστα πριν από λίγο καιρό εκτοξεύτηκε δορυφόρος, του συστήματος Γαλιλαίος, που φέρει το πιο ακριβές ατομικό  ρολόι που έχει τεθεί σε τροχιά. Το σύστημα το οποίο είναι η Ευρωπαϊκή απάντηση στο Αμερικανικό σύστημα γεωγραφικού προσδιορισμού θέσης, το γνωστό GPS

Ο χρόνος για τη Φυσική του εικοστού αιώνα

Στην αυγή του εικοστού αιώνα  τίποτα δεν προμήνυε  το τι θα συμβεί στις αντιλήψεις μας για το χρόνο αλλά και γενικά  τι θα επακολουθήσει όχι μόνο στον επιστημονικό γίγνεσθαι αλλά και στο κοινωνικό, ο κόσμος θα γνωρίσει δύο παγκόσμιους πολέμους με νεκρούς δεκάδες  εκατομμύρια.

Ο Αριστοτέλης πίστευε  ότι ο χρόνος είναι απόλυτος, το ίδιο και ο Νεύτωνας ο οποίος δέχτηκε  σκληρή κριτική από το φιλόσοφο Berkeley  ο οποίος υποστήριζε ότι όλα τα αντικείμενα στο χώρο και στο χρόνο είναι μια ψευδαίσθηση. Αριστοτέλης και Νεύτωνας ,  πίστευαν ότι το χρονικό διάστημα που μεσολαβεί  μεταξύ δυο συμβάντων  είναι  γνωστό  αν χρησιμοποιηθεί μια συσκευή που να μετράει χρόνο. Ο χρόνος   όπως και όλους εμάς κυλάει χωρίς τίποτα να μπορεί να τον παρεμποδίσει, ποιός δεν θάθελε, κυλούσε  σηματοδοτώντας τα διαδραματιζόμενα μέσα στο χώρο χωρίς ο χώρος να συμμετέχει  παραμένοντας αδιάφορος και απαθής. Άλλωστε το μήκος  για το χώρο, η μάζα για την ύλη,  και χρόνος  αποτελούν τις βασικές φυσικές ποσότητες από τις οποίες προκύπτουν όλες οι άλλες  . Αυτές οι ποσότητες  όπως μαθαίνουν οι μαθητές  δεν επηρεάζει η μια την άλλη θεωρούνται μη συσχετιζόμενες και πρωταρχικές έννοιες  οι οποίες δεν επιδέχονται ορισμό  αφού όλοι μας είστε αρκετά εξοικειωμένοι με αυτές,  χρόνος λοιπόν δε ορμά ακάθεκτος από το παρελθόν στο μέλλον περνώντας από το παρόν  το οποίο δεν έχει χρονική διάρκεια σε αντίθεση με τα αλλά δύο . Ο χρόνος όπως είπαμε  αισθητοποιείται με βάσει τις αλλαγές δηλ κινήσεις των σωμάτων  οι

θεοὺς μὲν αἰτῶ τῶνδ᾽ ἀπαλλαγὴν πόνων, φρουρᾶς ἐτείας μῆκος, ἣν κοιμώμενος στέγαις Ἀτρειδῶν ἄγκαθεν κυνὸς δίκην ἄστρων κάτοιδα νυκτέρων ὁμήγυριν, 5 καὶ τοὺς φέροντας χεῖμα καὶ θέρος βροτοῖς λαμπροὺς δυνάστας, ἐμπρέποντας αἰθέρι, ἀστέρας ὅταν φθίνωσιν, ἀντολάς τε τῶν. καὶ νῦν φυλάσσω λαμπάδος τὸ ξύμβολον, αὐγὴν πυρὸς φέρουσαν ἐκ Τροίας φάτιν ἁλώσιμόν τε βάξιν·

οποίες γίνονται γενικά  με μικρές ταχύτητες. Το ερώτημα που έβαλε ο  Αϊνστάιν ήταν “πως θα αισθητοποιείται  ο χρόνος όταν τον μετράμε με βάση τη κίνηση του φωτός” το οποίο τρέχει με την  ταχύτητα των τριακοσίων χιλιάδων χιλιομέτρων το δευτερόλεπτο. Ο άνθρωπος από τους αρχαίους χρόνους χρησιμοποιούσε το φως για να μεταδώσει γρηγορότερα από οτιδήποτε άλλο, μηνύματα όπως στο απόσπασμα από την Τραγωδία Αγαμέμνων , όπου ο παρατηρητής στη φρυκτωρία περίμενε το φως από τη φωτιά που θα άναβαν οι νικητές,  που θα διέδιδε ταχύτητα το μήνυμα για την άλωση της Τροίας. Σήμερα ακόμη πάλι φως χρησιμοποιούμε για να μεταδώσουμε εικόνες, ήχο κτλ χωρίς πραγματικά να υπάρχει  μικρή καθυστέρηση, από το ένα μέρος του πλανήτη στο άλλο, απλά στην επιστημονική γλώσσα αυτό το φως δεν είναι αντιληπτό από τα μάτια μας και το ονομάζουμε ηλεκτρομαγνητικό  κύμα αλλά φως είναι και αυτό. H διορατικότητα του Αϊνστάιν να διατυπώνει απλά αλλά πολύ ουσιώδη ερωτήματα για  θεώρηση του χρόνου  μέσα από την κίνηση  με ταχύτητα όση περίπου το φως, πέτυχε κάτι  απρόσμενο: άλλαξε ριζικά τις αντιλήψεις για το χρόνο και το χώρο.

Ο χρόνος για τον Νεύτωνα   ήταν απόλυτος, το ίδιο και για τον καθένα μας. Αυτό σημαίνει ότι οι ιδιότητές του είναι τελείως ανεξάρτητες από την παρουσία ή μη, των υλικών σωμάτων και των μεταξύ τους αλληλεπιδράσεων Οι νόμοι της κίνησης (του Νεύτωνα)  πέτυχαν  να γκρεμίσουν την άποψη μέχρι  τότε, ότι υπάρχει  μια απόλυτη θέση στο χώρο. Παράλληλα  ο χώρος σχηματοποιείται από τη παρουσία των αντικειμένων και φαντάζει  στο ανθρώπινο μυαλό σαν μια ελευθερία  κίνησης προς τρεις μόνο διαφορετικές κατευθύνσεις που ονομάζουμε διαστάσεις του χώρου.  Το 1905    Ο Αϊνστάιν  έθεσε  τα αξιώματα, που για τους ειδικούς είναι τα αξιώματα της σχετικότητας, σε μια προσπάθεια να ξεπερασθεί το αδιέξοδο που είχε φτάσει η φυσική με αποτέλεσμα να προκύψει ριζική επέβαλε αναθεώρηση των ιδεών χώρου και χρόνου  , ο Αϊνστάιν χρεώνεται το γκρέμισμα του χρόνου από το θρόνο του.

Ο χρόνος χάνει την αυτοτέλεια του…. και μετατρέπεται σε μια τέταρτη διάσταση του χώρου, χρόνος και ο χώρος δεν  είναι ανεξάρτητες οντότητες πια, αλλά μια ενιαία, ο χωρόχρονος όπως ονομάζεται στη φυσική, ο  οποίος είναι μια συγχώνευση των δύο άλλων οντοτήτων    του χώρου και του χρόνου. Αν επιχειρήσετε να φανταστείτε ένα τετραδιάστατο χώρο όπως φανταζόσαστε το γνωστό χώρο των τριών διαστάσεων θα απογοητευτείτε, το ανθρώπινο μυαλό, η φαντασία μας, αδυνατεί να το κάνει, ο Γ Γραμματικάκης στο βιβλίο του η αυτοβιογραφία του φωτός  γράφει ″To χώρο τον βλέπουμε, περιφερόμαστε μέσα του. Όσον αφορά το χρόνο  απλώς έχουμε συνείδηση της παρουσίας του. Δεν μπορούμε να τον αλλάξουμε  ούτε και να τον σταματήσουμε Ο χώρος είναι κάτι το εξωτερικό ο χρόνος υπάρχει μέσα μας.. Μπορούμε να αδράξουμε ένα αντικείμενο  του χώρου. Ο χρόνος -και αυτό αποτελεί τη τραγωδία μας - είναι εκείνος που μας αρπάζει..    ″                                                                                                                                                                                                                                      

Μια σημαντική συνέπεια των αξιωμάτων της σχετικότητας που έβαλε ο Αϊνστάιν είναι η αργή κύλιση του χρόνου-διαστολή στη γλώσσα των επιστημόνων- για κάποιον που κινείται πλησιάζει την ταχύτητα του φωτός Η διαστολή του χρόνου ξαφνιάζει στο άκουσμα της. Ένα ρολόι που έχει ένας παρατηρητής ο οποίος κινείται σε σχέση με έναν άλλο που είναι ακίνητος, έχει διαφορετική ένδειξη(!) από το ρολόι του ακίνητου παρατηρητή και μάλιστα μικρότερη. Αυτό ισοδυναμεί με διαστολή του χρόνου, δηλαδή αργή κύλιση. Η βραδυπορία  του ρολογιού στη καθημερινή ζωή είναι ανεπαίσθητη γιατί κινούμαστε με πολύ μικρές ταχύτητες, ενώ είναι σημαντική σε φαινόμενα που η ταχύτητα πλησιάζει τη ταχύτητα του φωτός.

 Το παράξενο των διδύμων  ήταν μια έμπνευση των φυσικών για να εκλαϊκεύσουν το παράξενο της διαστολής του χρόνου. Και σύμφωνα με αυτό ο ένας από τους δίδυμους αδελφούς πραγματοποιεί  ένα πολύ μακρινό ταξίδι κινούμενος με ταχύτητα που είναι συγκρίσιμη με τη ταχύτητα του φωτός. Στο γυρισμό του  βρίσκει σε πολύ μεγαλύτερη ηλικία τον αδελφό του σχεδόν έχει την ηλικία του πατέρα του που έχει πεθάνει προ πολλού. Το ρολόι του αδελφού, που παρέμεινε στη  γη, κυλούσε πιο γρήγορα σε αντίθεση με το ρολόι του ταξιδιώτη που κυλούσε πολύ πιο αργά. Δεν υπάρχει λοιπόν απόλυτος χρόνος  αντίθετα ο καθένας μας έχει το δικό του  χρόνο  και αυτό εξαρτάται από το που βρίσκεται και κύρια από το πως κινείται!.

Η αρχή του χρόνου

Η σύγχρονη κοσμολογία έχει αποδείξει ότι αρχή του χρόνου είναι η στιγμή μηδέν,  τότε δηλαδή που συνέβη  μια τεράστια σε έκταση έκρηξη(Big-bang) που δημιούργησε  το σύμπαν που σήμερα βλέπουμε  με τα μάτια μας και με τα τηλεσκόπια μας. Χρόνος δεν νοείται πριν από τη στιγμή μηδέν ούτε φυσικά και χώρος, όλη η μάζα των αστεριών των ήλιων και των γαλαξιών ήταν συρρικνωμένη σε πάρα πολύ μικρό  χώρο, χωρούσε στο κεφάλι μιας καρφίτσας.Tο σκηνικό δηλ ο χώρος και  χρόνος για τη παράσταση το σύμπαν , στήθηκε από τη στιγμή της δημιουργίας, δεν υπήρχε πριν . Τα συντρίμμια της έκρηξης απλώνονται από τη στιγμή αυτή μέχρι σήμερα  έτσι ο χώρος διαστέλλεται,  παράλληλα ο χρόνος κυλά  σταθερά και ένα ρολόι που θα έδειχνε μηδέν τη στιγμή της έκρηξης, ποιος να το είχε φτιάξει άραγε, θα έδειχνε σήμερα περίπου 13,5 δισεκατομμύρια χρόνια.

Πισωγύρισμα στο χρόνο;

Στο μικρόκοσμο που ζούμε  πάνω σ αυτόν το μοναδικής ομορφιάς πλανήτη που βαλθήκαμε το τελευταιο αιώνα  ,έχουμε την αίσθηση ότι ζούμε το παρόν ,όμως αν απλώσουμε το βλέμμα μας μια νύχτα μακριά από τα φώτα της πόλης  θα ατενίσουμε  τον έναστρο ουρανό με τα αμέτρητα άστρα  να στέλνουν το φως τους μέχρι τα μάτια μας. Η εικόνα που σχηματίζουμε, είτε το θέλουμε είτε δεν το θέλουμε, δεν είναι εικόνα της στιγμής που κοιτάζουμε αλλά εικόνα του παρελθόντος . Χωρίς καλά να το συνειδητοποιούμε κάνουμε ένα ταξίδι στο παρελθόν, ένα γύρισμα πίσω στο χρόνο, καθώς ζούμε το παρόν  . Δεν ξέρω πόσοι το  έχουν σκεφθεί ότι σε κάποια από τα αστέρια  το φως έχει ξεκινήσει χιλιάδες χρόνια  πχ  όταν οι πρόγονοι μας με το Μεσσήνιο βασιλιά Αριστόδημο  μάχονταν τους γείτονες Σπαρτιάτες και από κάποια άλλα  το φως τους εκπέμφθηκε πριν δισεκατομμύρια χρόνια όταν το σύμπαν ήταν ακόμη “βρέφος”, άγνωστο αν τα αστέρια αυτά εξακολουθούν να υπάρχουν μέχρι σήμερα η αν πεθαίνοντας κατέληξαν σε μια μαύρη τρύπα. Αυτές οι ματιές στο ουρανό δεν είναι τίποτα άλλο  από τη δυνατότητα να βλέπουμε το παρελθόν χωρίς  να έχουμε  ζήσει αυτά τα γεγονότα. Η δυνατότητα αυτή οφείλεται στο ότι το φως δεν διαδίδεται ακαριαία και ας τρέχει με την ιλιγγιώδη ταχύτητα. Όπως σημειώνει ο Γ Γραμματικάκης στο βιβλίο του   το γεγονός ότι το φως δεν διαδίδεται ακαριαία επιτρέπει στο σύμπαν να κρύβει(!) ζηλότυπα το σημερινό του πρόσωπο. Από την άλλη όμως ωσάν το φως να είχε τύψεις για την αδυναμία του αυτή να διαδοθεί ακαριαία  μας αφήνει να δούμε βαθύτερα στο χρόνο και στο χώρο. Ζούμε τελικά μέσα στο παρελθόν του Σύμπαντος και ποτέ μέσα στο παρόν του! Με αμφίδρομο τρόπο το δικό μας παρελθόν  ταξιδεύει  αιώνια στο αχανές του σύμπαντος. Έτσι αν κάποιο εξωγήινοι γείτονες μας  έχουν ανακαλύψει ένα πολύ καλό τηλεσκόπιο μπορεί, αυτή τη στιγμή, να δουν    την έκρηξη της  στη Χιροσίμα που έριξαν άφρονα όντα   που βρίσκονται μακριά τους σε απόσταση τέτοια που φωτός για να φτάσει κάνει 68 χρόνια. Το μήνυμα από το τηλεσκόπιο Arecibo ήταν ραδιοφωνική μετάδοση στο διάστημα μέσω ραδιοκυμάτων κατά τη διάρκεια τελετής για τον εορτασμό της αναδιαμόρφωσης του ραδιοτηλεσκόπιου Arecibo στις 16 Νοεμβρίου 1974. Στόχος του ήταν  το σφαιρικό σμήνος αστέρων M13 περίπου 25.000 έτη φωτός μακριά από τη γη, επειδή Μ13 ήταν μια μεγάλη και στενή συλλογή των αστεριών που ήταν διαθέσιμη στον ουρανό κατά τη χρονική στιγμή της τελετής. Το μήνυμα περιελάμβανε κωδικοποιημένες πληροφορίες για τη γνώση που έχει κατακτήσει ο άνθρωπος όπως οι βάσεις στα νουκλεοτίδια του DNA ,The number of nucleotides in DNA, and a graphic of the double helix structure of DNA μια γραφική παράσταση της δομής της διπλής έλικας του DNA μια γραφική φιγούρα ενός ανθρώπου, και έναA graphic of the Solar System γραφικό του Ηλιακού Συστήματος. Επειδή θα χρειαστούν 25.000 χρόνια  για να φτάσει το μήνυμα  στον προορισμό του και επιπλέον 25.000χρόνια-ζήσε Μάη μου- για απάντηση, το μήνυμα αυτό ήταν περισσότερο από μια επίδειξη ανθρώπινου τεχνολογικού επιτεύγματος παρά μια προσπάθεια για να συνομιλήσουμε με εξωγήινους. Έτσι λοιπόν η έννοια ότι ζούμε το παρόν του σύμπαντος έχει νόημα σε πολύ μικρή κλίμακα του χώρου, είναι μια ψευδαίσθηση όταν πια μιλάμε για γεγονότα σε τόση μεγάλη κλίμακα του χώρου που το φως κάνει πολύ μεγάλο χρόνο για να τον διατρέξει.

 Ο χρόνος είναι ένα μυστήριο

Η έννοια του χρόνου δεν απασχολεί όλους μας - στη σημερινή καταναλωτική κοινωνία τρέχουμε προσπαθώντας να μην μας προλάβει ο χρόνος - απασχολεί τους φιλοσόφους,  τους ποιητές  που αναζητούν το βαθύτερο νόημα του και τους φυσικούς που κυριολεκτικά σπαταλούν άπειρο χρόνο για τη διαλεύκανση του. Ο Berkeley (1685 -1753 )λέει ότι “κάθε φορά, που δοκιμάζω να κατασκευάσω μια απλή ιδέα χρόνου, αποσπώντας τον απ’ τη διαδοχή των ιδεών μέσα στο πνεύμα μου, ένα χρόνο που κυλά ομοιόμορφα και στον οποίο μετέχουν όλα τα όντα, αισθάνομαι, ότι έχω χαθεί και έχω μπερδευτεί σε δυσκολίες αξεδιάλυτες”. Τι είναι λοιπόν ο χρόνος; Μια απάντηση δίνει ένας διαπρεπής σύγχρονος θεωρητικός

 

 

φυσικός Lee Smolin  οποίος  όπως λέει: κατά το μεγαλύτερο διάστημα της ενήλικης ζωής μου μελετώ το χρόνο, όμως  δεν βρίσκομαι κοντύτερα στην απάντηση απ' ότι όταν ήμουν παιδί. Είναι το μεγαλύτερο μυστήριο; Όχι, το μεγαλύτερο μυστήριο πρέπει να είναι, ότι ο καθένας μας είναι εδώ για ένα σύντομο χρονικό διάστημα, και αυτό που το Σύμπαν μας επιτρέπει στο πλαίσιο της ύπαρξής μας είναι να θέτουμε τέτοιες ερωτήσεις. Και να μεταβιβάζουμε από παιδική ηλικία σε παιδική ηλικία τη χαρά της αναζήτησης, της ερώτησης και της μεταβίβασης της γνώσης για το τι ξέρουμε και τι δεν ξέρουμε.

Χρόνος είναι ό,τι μεσολαβεί και μετατρέπει.

Διαιρείται σε στιγμές.

Στιγμή είναι, βέβαια,

Όμως χωράει τ' αποκορυφώματα ένα τίποτε του χρόνου

.

  Κική Δημουλά ποιήτρια και ακαδημαϊκός

Παραπομπές

Μεταφραση του αρχαίου κειμένου

Παρακαλώ τους θεούς να με γλιτώσουν τον άμοιρο,

που τυραννιέμαι φυλάγοντας πλαγιασμένος               

πάνω στις βίγλες των Ατρειδών, σαν το σκυλί,

χωρίς τόσα χρόνια ν᾽ ανασάνω, χωρίς να σκολάσω.

Τη νυχτερινή σύναξη των άστρων την έμαθα,

και τα στολίδια του αιθέρα, τους φωτερούς δυνάστες,

που μοιράζουν τη ζέστη και την παγωνιά στους θνητούς,[5]

τους απόμαθα και στην ανατολή και στο βασίλεμά τους.

Και τώρα παραφυλάω της φωτιάς το σημάδι,

το πυροφάνι που θα μας φέρει από την Τροία το νόημα, το μήνυμα:

«Την κουρσέψαμε».

 

Αν ο χρόνος αποκτά σημασία μόνο με την κίνηση των φυσικών ρολογιών, τότε πρέπει να παραδεχτούμε ότι ο χρόνος σταματάει στο εσωτερικό μιας μαύρης τρύπας. Διότι όταν το άστρο φτάσει την κατάσταση της άπειρης πυκνότητας και άπειρου βαρυτικού πεδίου, καμιά περαιτέρω μεταβολή δεν μπορεί να συμβεί, και καμιά φυσική διεργασία δεν μπορεί να συνεχιστεί, που να δίνει νόημα στον χρόνο. Έτσι η θεωρία απλά επιβεβαιώνει ότι ο χρόνος σταματάει.