Ελευθέριος, ένας άγιος, ο Ηπειρώτης 13ος Πάπας Ρώμης!

Του Κ. ΓΙΩΡΓΟΥ ΛΕΚΑΚΗ
Συγγραφέα - Λαογράφου
Ο Ελευθέριος (; - 189/190/ 193) ήταν ο 13ος πάπας της Ρώμης και ο 3ος ελληνικής καταγωγής.
Πατέρας του ήταν ο ύπατος Ευγένιος ή Αβούνδιος και μητέρα του η Ανθια. Η Ανθια, έλεγαν. είχε κατηχηθεί από τον ίδιο τον απ. Παύλο, του οποίου υπήρξε αυτήκοος μαθήτρια, προφανώς στην Νικόπολη, απ' όπου - κατά μία μαρτυρία - επέρασε ο απόστολος. το 62-63 μ.Χ.1! Η καταγωγή του Ελευθερίου είχε ρίζες στην Μεγ. Ελλάδα και την ήλκε από την Νικόπολη της Πρεβέζης. Κατά πάσα πιθανότητα, λοιπόν, ήταν από τους πολλούς εκείνους κατοίκους της μεγάλης Νικοπόλεως. οι οικογένειες των οποίων μετανάστευσαν δυτικότερα και εγκαταστάθηκαν στην Νότια Ιταλία. Από εκεί επήγε, ορφανός από πατέρα, με την μητέρα του στην Ρώμη για σπουδές, κοντά στον επίσκοπο Ανακλητό ή Κλη-τό (71-89).
Ιδιαίτερα βιογραφικά στοιχεία γι' αυτόν δεν υπάρχουν! Το συναξάρι του είναι μία πλοκή μύθων, που άκρη δεν βρίσκεται πουθενά. Τα παραδιδόμενα γι' αυτόν διασκεύασε ο Συμεών ο Μεταφραστής, κάνοντας το κουβάρι της ζωής του ακόμη πιο πολύπλοκο. Έτσι σήμερα, υπάρχει ένα πλέγμα μύθων γύρω απ' αυτόν τον Ηπειρώτη, που είναι κράμα αρχαίων ελληνικών διασκευών του Συμεών και λατινικής αγιολογίας σπαραγμάτων...
Στρατεύθηκε στην εκκλησία από τα χαμηλότερα αξιώματα και σιγά - σιγά αναρριχήθηκε. Αρχικώς ως διάκονος (σε ηλικία 15 ετών) του πάπα Ανίκητου του Σύρου (του κατά σειράν 11ου πάπα). Επί πάπα Σωτήρος (του 12ου πάπα) ήταν, μάλλον, στην Επισκοπή Ρώμης, ενώ αναφέρεται μόλις 20ετής και επίσκοπος Ρώμης ή επίσκοπος Αυλώνος Ιλλυρικού!
Ο ποντίφικας Ελευθέριος πά-πευσε την «χρυσή εποχή» της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, επί Μάρκου Αυρηλίου (168-180) και επί του γιου του Αυρηλίου, Κομμόδου (180-192).
Ο πάπας Ελευθέριος διαδέχθηκε τον Σωτήρα μεταξύ 174-177, όταν τάραζε τον χριστιανισμό ο μοντανισμός, που είχε εξαπλωθεί πολύ στην Ανατολή. Οι μοντανιστές. ζητούσαν αυστηρότερη ζωή. καταδίκαζαν την χρήση κρέατος, καταδίκαζαν τον γάμο, απαρνιόντουσαν την ατομική περιουσία και κατασίγαζαν τον ερωτικό πόθο στο ελάχιστο
Ηγέτης τους ήταν ο ιερέας Μαρτίνος Μοντανός (170-250), που προερχόταν από τις τάξεις των «ειδωλολατρών», όπως έλεγαν τότε τους εθνικούς, ο οποίος θεωρούσε διεφθαρμένη την χριστιανική Εκκλησία της εποχής του. Έτσι απέρριπτε την απόλυτη εξουσία των επισκόπων. Αυτός, μέσω οραμάτων, δίδασκε πως επέρχεται η Δευτέρα Παρουσία και πως ο ίδιος θα ευτυχήσει να συναντήσει τον Χριστό. Ο Μαρτίνος Μοντανός είχε αφήσει 7 εντολές για τους πιστούς του και τις θέσεις του είχαν ασπασθεί επίσημοι άνδρες της Ρώμης, όπως ο Τερτυλλιανός, ομολογητές της πίστεως, σύντροφοι του αγίου Φωτεινού του Λούγδουνου, κ.ά. Οι μοντανιστές έστειλαν επιστολή με εκπρόσωπο τους τον αξιώτερο ιερέα τους, τον Ειρηναίο2, προς τον Ελευθέριο. Αρχικά, ο Ελευθέριος ήταν μετριοπαθής έναντι των οπαδών της νέας τάσεως και επικρίθηκε έντονα γι αυτό. Χειροτόνησε τον Ειρηναίο επίσκοπο Λούγδουνου, στην θέση του αποβιώσαντος αγ. Φωτεινού, και τον απέοτειλε στην Γαλλία, με οδηγίες προς τους ιεράρχες της χώρας: Απαγόρευσε στους ιεράρχες το ιουδαϊκό έθιμο της διακρίσεως των τροφών σε καθαρές και ακάθαρτες, λέγοντας πως ό,τι έπλασε ο Θεός για την διατήρηση του ανθρώπου είναι καθαρό. Εάν η χρήση κάποιων εξ αυτών απαγορεύεται κάποιες ημέρες, είναι από μετάνοια ή θυσία, και όχι γιατί είναι ακάθαρτες, όπως διακήρυττε.
Αργότερα, βέβαια, ο Ελευθέριος καταδίκασε τους μοντανι-στές, ως αίρεση. Στα θολά νερά της εποχής και στην προσπάθεια να συγκροτηθεί ένα αξιόλογο συναξάρι, απεδόθησαν σ αυτόν τον πάπα περισσότερα απ' όσα έπραξε... Ήταν τότε που ξέσπασε και ένας μεγάλος διωγμός κατά των χριστιανών (177-178) από την Ρώμη. Ο Ελευθέριος έπρεπε να ισορροπήσει το σκάφος της εκκλησίας ανάμεσα σε δύο νερά: Τον μοντανισμό και τους Ρωμαίους διώκτες. Τα κατάφερε όμως και εν τέλει, έφερε γαλήνη στο ποίμνιο του, αφού κατάφερε και μετέστρεψε στον χριστιανισμό πολλούς Ρωμαίους.
Επί των ημερών του συνέβη. λένε, το θαύμα της Ρωμαϊκής Λεγεώνος. Ήταν καιρός ανομβρίας και ο στρατός του Αυρηλίου. ενώ εξεστράτευε κατά της Γερμανίας, πέθαινε από δίψα. Τότε, μια λεγεώνα, αποτελούμενη από χριστιανούς, δια των προσευχών της, προκάλεσε ραγδαία βροχή, αστραπές και βροντές! Αυτό το πιστοποίησε ο ίδιος ο αυτοκράτωρ στην Σύγκλητο! Ένεκα τούτου, η λεγεώνα απεκλήθη «Αστραπιαία Λε-γεών» (Το επιβεβαιώνει και ο κίων του Αντωνίνου, ένεκα του οποίου ο Μ. Αυρήλιος ζητεί από την Σύγκλητο να είναι επιεικής με τους χριστιανούς).
Ο βασιλεύς της Βρετανίας, Λούκιος (-λευκός), έγραψε επιστολή προς τον Ελευθέριο, λέγοντας του ότι είναι έτοιμος να βαπτισθεί χριστιανός και του ζήτησε να δεχθεί ιεραποστόλους. Ο Ηπειρώτης πάπας ήταν αυτός που οργάνωσε και έστειλε στην Βρετανία τους - μετέπειτα αγίους - Δαμιανό και Φουγάκιο, οι οποίοι βάπτισαν τον βασιλιά Λούκιο. μετά της συζύγου του, και ακολούθησε σχεδόν όλος ο λαός, περί το 185. ΓΓ αυτό και ο Λούκιος αναφέρεται «χριστιανός» σε νομίσματα της εποχής του. Οι Δαμιανός και Φουγάκιος απέθαναν στο Λανδόφ και ενταφιάσθηκαν στην Γλαδστομβυρία. Όλα αυτά καλά, αλλά οι Βρετανοί, επί των ημερών του Ελευθερίου, δεν είχαν πλέον βασιλέα. ενώ η προς αυτόν επιστολή του έχει χαρακτηρισθεί μη γνήσια...
Κατά την αρχιερατεία του, ο πάπας Ελευθέριος χειροτόνησε 8 διακόνους, 12 ιερείς και 14 αρχιερείς. Βρήκε ιδιαίτερη απήχηση και δημοτικότητα ανάμεσα στις έγκυες γυναίκες από παρετυμολογία του ονόματος του. που πίστευαν πως επικαλούμενες αυτό θα βρουν καλή λευτεριά. Δόξα που φαίνεται να κλέβει από την αρχαία μαία θεά Ειλειθυ-ϊα, προστάτιδα των τοκετών. Άλλωστε, το εκκλησάκι του, πλάι στην Μητρόπολη Αθηνών, είναι κτισμένο επί αρχαίου ναού της μαίας.
Η Δυτ. Εκκλησία τον θεωρεί μάρτυρα επί Σεπτίμου Σεβήρου (το 193). Άλλοι όμως λένε ότι αποκεφαλίσθηκε επί Αδριανού. Άλλοι επί πάπα Ανίκητου (155-166), άλλοι επί Λ. Αδριανού (117-138), ως και επί Μάρκου Αυρηλίου (181-186) - αλλά αυτό πρέπει μάλλον να απορριφθείς γιατί τότε η Ανθία θα ήταν περίπου... 150 χρόνων...
Και μάλιστα, πέθανε... περιπετειωδώς, έπειτα από πολλούς βασανισμούς. Τον έβαλαν σε πυρωμένη κλίνη, σε σχάρα και τηγάνι (όπου μετέστρεψε τον στρατηλάτη Φήλικα και τους στρατιώτες του, οι οποίοι βαπτίσθηκαν χριστιανοί μετά στην Ρώμη), σε βρασμένη πίσσα και οξύ, σε πυρωμένο χάλκινο κελί με οξεία ακόντια (όπου μπήκε πρώτος ο έπαρχος Κορέμμων, που ομολόγησε και μαρτύρησε)... Και δεν σταμάτησαν εδώ, αλλά τον φυλάκισαν και, την επομένη, τον έδεσαν πίσω από άγρια άλογα για να τον σύρουν και μετά τον έριξαν στα θηρία, τα οποία όμως τον σεβάσθηκαν και δεν τον πείραξαν. Τέλος, τον στραγγάλισαν ή τον αποκεφάλισαν δια ξίφους. Το ίδιο και την μητέρα του.
Ενταφιάστηκε κοντά στον απ. Πέτρο, ενώ τα λείψανα του μεταφέρθηκαν, τον 16ο αι. στον Ι.Ν. της Αγ. Σουζάνας στην Ρώμη, όπου βρίσκονται μέχρι σήμερα. Κάποια λείψανα του μετακομίσθηκαν και στην Κωνσταντινούπολη.
Η καθολική Εκκλησία τον τιμά και τον εορτάζει την 26η Μαΐου. Ο ίδιος άγιος, ως ιερομάρτυς, συνεορτάζεται μαζί με την μητέρα του, Ανθία, και στις 18 Απριλίου, ενώ μόνος του από την Ανατ. Εκκλησία στις 15 Δεκεμβρίου (Ιερωνύμιο Μαρτυρολόγιο). Και, μάλλον, από εδώ η μνήμη του διεδόθη στα δυτικά και το ρωμαϊκό μαρτυρολόγιο, που είχαν ανάγκη πληρώσεως κενών ημερομηνιών...
Ακολουθίες του εγράφονταν από το 1784 έως το 1915.
ΓΙΩΡΓΟΣ ΛΕΚΑΚΗΣ
Κατά μία άποψη, από την Νικόπολη άρχισε την περιοδεία εκχριστιανισμού στην Ελλάδα ο Παύλος. Εκεί ίδρυσε την «Εκκλησία Νικοπόλεως». Αποβιβάσθηκε, λένε, με πλοίο στο λιμάνι Κόμαρος τον Μύτικα. Αλλά ούτε αυτό ως ιστορικό γεγονός είναι τεκμηριωμένο. Στηρίζεται στο χωρίο: «Όταν πέμψω Αρτεμάν προς σε ή Τυχικόν, σπονδασον ελθείν προς με εις Νικόπολιν εκεί γαρ κέκρικα παραχειμάσαι». (Επιστολή «Προς Τίτον», 3, 12).
Αυτός ήταν μαθητής τον Πολυκάρπου Σμύρνης.
Βέβαια, τότε μάρτυρες έλεγαν τους ομολογητές της πίστεως και όχι όσους έχυσαν το αίμα τους γι' αυτήν.