ISIS in Athens

Μυητικό Κέντρο της Ίσιδος στην…Ελλάδα!

Από Περιοδικό ΑΒΑΤΟΝ Σεπτ. 2008

Γνωρίζετε πού βρίσκεται ένα από τα καλύτερα (αν όχι το καλύτερο) διατηρημένα μυητικά κέντρα της Ίσιδας στον κόσμο; Μη βιαστείτε να πείτε στην Αίγυπτο, έχετε χάσει. Είναι δίπλα μας, στη Νέα Μάκρη!

Ένα από τα γνωστότερα παραλιακά θέρετρα των Αθηναίων, 50 μόλις μέτρα από μια παραλία που πλημμυρίζει με λουόμενους ολόκληρο το καλοκαίρι και σχεδόν κανείς δεν το έχει πάρει είδηση.

Έμαθα για την ύπαρξή του παραμονές της περασμένης Ολυμπιάδας από ένα μικρό άρθρο-αναφορά κάποιας καθημερινής εφημερίδας. Ένας αρχαιολογικός τόπος που ανακαλύφθηκε το 2000 και μέσα σε τέσσερα χρόνια, χωρίς την παραμικρή ενίσχυση από το κράτος και χάρη στην υποστήριξη του Δήμου Νέας Μάκρης και το μεράκι των αρχαιολόγων είχε γίνει ήδη επισκέψιμος.

Θέλοντας να έχω μια «επίσημη» ενημέρωση ξεκίνησα από το γραφείο του Δημάρχου. Απλά πήγα στο γραφείο του, χτύπησα και μπήκα. Τόσο απλά και τόσο σπάνια για την καθημερινή μας πραγματικότητα. Ο δήμαρχος Ιορδάνης Λουίζος, ένας ιδιαίτερα επικοινωνιακός άνθρωπος, μου μίλησε πολλή ώρα για το έργο και τους στόχους του και ευγενικά ζήτησε η παρουσίαση του ναού της Ίσιδος να γίνει από την ψυχή της ανασκαφής την αρχαιολόγο Ιφιγένεια Δεκουλάκου.

Ο χώρος αυτός στην Μπρέξιζα, κοντά στην παλιά Αμερικάνικη βάση, είχε εντοπιστεί πρώτη φορά από τον Γάλλο περιηγητή Fauvel ο οποίος νόμιζε ότι ήταν οι τάφοι των Μαραθωνομάχων. Στα τέλη του 19ου αιώνα τον εντόπισαν δυστυχώς και κάποιοι ντόπιοι, που έφτιαξαν πάνω του ένα καμίνι για να παράγουν από τα μάρμαρα ασβέστη, εξ ου και το όνομα της εποχής «καμίνι».

Το 1968 κατά τη διάρκεια εκσκαφών για την ανέγερση του παρακείμενου ξενοδοχείου βρήκαν τα πρώτα δυο αγάλματα. Θεώρησαν όμως ότι θα ήταν μέρος ενός μικρού ναού.

Το 2000 ο Δήμος Νέας Μάκρης διαθέτει ένα μεγάλο ποσό για να προχωρήσει η ανασκαφή του χώρου. Μετά από λίγο καιρό η αρχαιολόγος κ. Δεκουλάκου με έκπληξη διαπιστώνει ότι τα αγάλματα δεν ήταν από το εσωτερικό ενός μικρού ναού αλλά ήταν παραστάτες στην πύλη μιας εισόδου που οδηγούσε σε κάτι πολύ μεγαλύτερο. Μια προσεκτική ματιά στο χάρτη έδωσε την ιδέα ότι τα τέσσερα υψώματα που στέκονταν αντικριστά και ο Fauvel τα είχε θεωρήσει τάφους, μπορεί να ήταν πύλες.

Η ανασκαφή το επιβεβαίωσε και πλέον βρίσκονταν μπροστά σε μια πολύ μεγάλη ανακάλυψη. Τέσσερις είσοδοι που μιμούνται αιγυπτιακούς πυλώνες και ανάμεσά τους μαρμάρινο δάπεδο και βαθμίδες που διατηρούνται μέχρι σήμερα ορίζουν τον ιερό χώρο σχεδόν τετράγωνο διαστάσεως 60,6 επί 64,5 μέτρων.

ΣΤΟ ΙΕΡΟ ΤΩΝ ΑΙΓΥΠΤΙΩΝ ΘΕΩΝ

Σύμφωνα με τους ιστορικούς, το συγκεκριμένο ιερό είχε φτιαχτεί από τον Ηρώδη τον Αττικό (103-179 μ.Χ.). Ο ίδιος ήταν από τους πλουσιότερους ανθρώπους της εποχής του γι’ αυτό και είχε τιμηθεί με πολλά αξιώματα λαμβάνοντας έως και αυτό του Υπάτου της Ρώμης. Έτσι πολλοί νομίζουν ότι ήταν Ρωμαίος. Όμως ήταν Έλληνας Μαραθωνίτης και περήφανος που καταγόταν από την οικογένεια του Μιλτιάδη.

Στην ευρύτερη περιοχή πρέπει να ήταν και η προσωπική του έπαυλη που δεν έχει εντοπιστεί ως σήμερα. Είχε διατελέσει «Αρχιερεύς των Παναθηναίων» και «Αρχιερεύς των Πανελληνίων» και ίδρυσε το πλούσιο αυτό συγκρότημα του Ιερού των Αιγυπτίων θεών.

Κάθε είσοδος του ιερού πλαισιώνεται εσωτερικά και εξωτερικά από δυο βάσεις αγαλμάτων υπερφυσικού μεγέθους. Τα ανδρικά αγάλματα παριστάνουν τον Όσιρι και τα γυναικεία την Ίσιδα. Στην Ανατολή δεν έχει μείνει σχεδόν τίποτα αφού εκεί είχε στηθεί το παλιό καμίνι, ενώ τα αγάλματα της νότιας πύλης είχαν ανασυρθεί με πολλές φθορές κατά την εκσκαφή ενός παρακείμενου ξενοδοχείου.

Όμως στη βόρεια και τη δυτική πύλη ανακάλυψαν τα αγάλματα κυριολεκτικά απείραχτα από το χρόνο. Κατά παράδοξο τρόπο τα πόδια τους ήταν κομμένα χαμηλά, κοντά στους αστραγάλους, και το σώμα ήταν ξαπλωμένο σαν κάποιος να το είχε ακουμπήσει με προσοχή στο έδαφος, δίπλα στη βάση τους πριν το καλύψει ή το καλύψουν τα χώματα.

Υπήρξε η άποψη πως πρέπει να έπεσαν από κάποιο μεγάλο σεισμό. Πώς όμως δεν είχαν σπάσει σε κομμάτια; Μήπως τα γκρέμισαν οι ίδιοι οι φύλακές τους για να τα προστατέψουν από βάρβαρους που επέλευναν ισοπεδώνοντας τα αρχαία ιερά; Οι επόμενες ανακαλύψεις δείχνουν να ενισχύουν αυτήν την άποψη.

Σε μια υπόγεια κρύπτη βρέθηκε χτισμένη μια σφίγγα, από τα ελάχιστα ανάλογα δείγματα που έχουν βρεθεί εκτός Αιγύπτου. Κατά τη ρωμαϊκή εποχή κάποιος είχε φροντίσει να την «παραχώσει» σε μια γωνία και να τη στερεώσει με κονίαμα. Τι άλλο θα μπορούσε να σημαίνει αυτό παρά την προσπάθεια των αρχαίων Μαραθωνιτών να διασώσουν τα ιερά τους;

Σε μια άλλη υπόγεια κρύπτη βρέθηκαν 70 τελετουργικά λυχνάρια, μοναδικά στο είδος τους, διαστάσεων 40 εκ. μήκος με 14 ύψος σε άριστη επίσης κατάσταση. Πάνω τους υπάρχουν οι μορφές της Ίσιδας και του Σαράπιδος (εξελληνισμένη μορφή του Όσιρι) και είναι διακοσμημένα με διονυσιακά σύμβολα. Προφανώς είχαν φυλαχτεί πάνω σε ξύλινα ράφια και όταν τα ξύλα σάπισαν οι λύχνοι ακούμπησαν μεταξύ τους χωρίς να πάθουν απολύτως τίποτα και έτσι ακριβώς βρέθηκαν.

ΤΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ ΤΟΥ ΝΑΟΥ

Η λατρεία της Ίσιδας είχε διαδοθεί σε όλο το ρωμαϊκό κόσμο κατά την Ελληνιστική Περίοδο και είναι αξιοσημείωτο ότι κατά τους αυτοκρατορικούς χρόνους, οι περισσότεροι ιερείς της εκτός Αιγύπτου ήταν Έλληνες. Το ιερό με τα γύρω κτίρια, ένα πολυτελές βαλανείο (λουτρό) και μια μεγάλη πισίνα-ιχθυοτροφείο, πρέπει να αποτελούσε ένα από τα σπουδαιότερα θρησκευτικά κέντρα της εποχής.

Ερχόμενος λοιπόν κατά την αρχαιότητα ο επισκέπτης εδώ θα έπρεπε να καθαρθεί. Η πρώτη κάθαρση είναι κατά παράδοση με νερό. Στη νοτιοανατολική γωνία του εξωτερικού περιβόλου είχαν βρεθεί εδώ και πολλά χρόνια τα λουτρά. Οι είσοδοι έχουν ακριβή προσανατολισμό, ανατολής-δύσης και βορρά-νότου.

Η κεντρική είσοδος ήταν στην ανατολή, στην πλευρά της θάλασσας. Το βεβαιώνει το μόνο θραύσμα που έχει απομείνει το υπέρθυρο που παριστά τον ηλιακό δίσκο με δυο κόμπρες, ένα σύμβολο που βρίσκουμε στις εισόδους πολλών αιγυπτιακών ιερών. Σε αυτή την περίπτωση ο ηλιακός δίσκος συμβόλιζε τον Ώρο, το μοναχογιό που συνέλαβε η Ίσιδα από το νεκρό Όσιρι, αυτόν που έδιωξε τα σκοτάδια και χάρισε τη λύτρωση.

Ο μαρμαροστρωμένος διάδρομος οδηγούσε στο κεντρικό κτίριο. Τρία σκαλοπάτια ανέβαζαν τον επισκέπτη στην πρώτη αυλή που περιέβαλε το οικοδόμημα. Στη συνέχεια υπήρχε σε ένα πιο χαμηλό επίπεδο ένας πομπικός διάδρομος στεγασμένος με κεραμίδια. Σήμερα είναι γεμάτος με θραύσματα από τα αρχαία κεραμίδια καθώς επίσης έχουν βρεθεί και κάποιες από τις Ιωνικές κολώνες που στήριζαν τη στέγη.

Τρίτο και τελευταίο ακολουθεί ένα πλάτωμα (άνδηρο) γύρω από το ιερό. Το ιερό στο κέντρο ήταν μια συμπαγής βαθμιδωτή κατασκευή. Μπορεί να ήταν μια πυραμίδα; Πολύ πιθανόν. Δεν έχει βρεθεί πουθενά κάτι αντίστοιχο και έτσι μόνο εικασίες μπορούν να διατυπωθούν.

Αυθαιρετώντας, να σημειώσω ότι μου θυμίζει το ιερογλυφικό του αρχέγονου λόφου (Primordial Hill), αυτού που οι Αιγύπτιοι πίστευαν ότι αναδύθηκε από τα νερά του χάους και δημιούργησε γη. Άλλωστε πιστεύουν ότι αυτό το σχέδιο έδωσε την έμπνευση για το σχεδιασμό των πυραμίδων.

Ο ΚΗΠΟΣ ΤΩΝ ΜΥΣΤΗΡΙΩΝ

Πιθανόν λοιπόν σε μια τελετουργική διαδικασία να περιφερόντουσαν στους διαδρόμους που κυκλώνουν το ιερό και να χρησιμοποιούσαν τις πύλες μιμούμενοι τις κινήσεις του ήλιου και συγκεκριμένων πλανητών.

Ας μην λησμονούμε ότι οι Αιγύπτιοι είχαν ταυτόχρονα σε χρήση 3 ημερολόγια. Ένα ηλιακό, ένα σεληνιακό και ένα που ξεκινούσε με το θερινό ηλιοστάσιο, όταν στον ορίζοντα ανέτειλε το λαμπρότερο αστέρι του νυχτερινού ουρανού τους, ο Σείριος.

Στην πύλη της Δύσης θα συναντήσουμε την Ίσιδα ως Αφροδίτη να μας προσφέρει τα τριαντάφυλλα που κρατά στο χέρι της.

Η αρχαιολόγος μου θύμισε τις Μεταμορφώσεις του Απουλήιου, που είναι γνωστές και ως ο «Χρυσός Όνος». Ο Λούκιος Απουλήιος, ο επιλεγόμενος Πλατωνικός και Σοφιστής, ήταν ιερέας της Ίσιδας και του Όσιρι και σύγχρονος του Ηρώδη του Αττικού.

Το σχετικό βιβλίο του είναι μια αλληγορία πάνω την πορεία του ανθρώπου που επιθυμεί να σταθεί στα πόδια του και να μυηθεί στα μυστήρια της θεάς. Έτσι, ως γάιδαρος, ο ήρωας υπομένει τα πάνδεινα ώσπου να τον λυπηθεί η ίδια η Ίσιδα. Τον στέλνει σε έναν κήπο να φάει τριαντάφυλλα, τα ιερά λουλούδια της Αφροδίτης, που του ξαναδίνουν την ανθρώπινη μορφή.

Έχοντας κατακτήσει πλέον την υπόστασή του είναι έτοιμος να προχωρήσει στην πορεία των μυστηρίων. Αυτά τα τριαντάφυλλα μας προσφέρει το άγαλμα της Δύσης. (Κοιτάζω κλεφτά γύρω μου. Παρατηρώ το πρόσωπό μου να καθρεφτίζεται στη φωτογραφική μηχανή. Όχι δεν βλέπω κάποιο γαϊδουράκι – ή μήπως έχω λησμονήσει την τέχνη της όρασης;)

Στη νότια και τελευταία άρτια πύλη η Ίσιδα εμφανίζεται ως Δήμητρα. Ο άξονας βορρά-νότου αντιστοιχούσε στα δυο ηλιοστάσια, τις δυο ηλιοστατικές πύλες. Ο Πορφύριος στο Εν Οδυσσεία άντρο των Νυμφών μας λέει ότι από τον Καρκίνο, τη Βόρεια πύλη του θερινού ηλιοστασίου, κατέβαιναν οι ψυχές στη γη, ο δε Αιγόκερως ήταν η νότια πύλη που διάβαιναν στην ανάβασή τους όχι οι θεοί, αλλά οι μυημένοι «αθάνατοι».

Κατά το χειμερινό ηλιοστάσιο όταν η γη άγγιζε το βαθύτερο σκοτάδι γιόρταζαν το μυητικό θάνατο και την ανάσταση του Διόνυσου και της φύσεως όταν «δια της σήψεως αναγεννούντο», όπως έλεγαν και οι αλχημιστές.

Τι θα μπορούσε να συμβολίσει πιο παραστατικά αυτήν τη διαδικασία από την Κυρά των Μυστηρίων, τη Δήμητρα ή οποία κρατώντας στο χέρι τα στάχυα υπενθύμιζε τη μυητική εικόνα: ο καρπός πρέπει να σαπίσει μέσα στη γη, το σταφύλι πρέπει να συνθλιβεί για να μπορέσει να γεννηθεί το καινούργιο.

ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

Οι ώρες κύλησαν σαν νερό και εγώ πρέπει να φύγω για να μπορέσουν οι ευγενικοί οικοδεσπότες μου να συνεχίσουν το έργο τους.

Και λίγη στυγνή πραγματικότητα. Το έργο αυτό έχει φτάσει ως εδώ με τα χρήματα του Δήμου Νέας Μάκρης και μια ευρωπαϊκή ενίσχυση. Στην προσπάθεια να μην διακοπούν ούτε στιγμή οι εργασίες, πολλές φορές έκτακτοι υπάλληλοι, νέα παιδιά που αγαπούν αυτό που κάνουν, βάζουν το χέρι στη δική τους τσέπη προκειμένου να ολοκληρωθεί μια εργασία για την οποία δεν έχουν εγκριθεί κονδύλια. Άλλες φορές οι ντόπιοι εργολάβοι εκτελούν μια εργασία μη ξέροντας πότε θα πληρωθούν.

Όλοι τους ωθούνται από την αγάπη και το πάθος τους για την ιστορία που αναδύεται μπροστά στα μάτια τους με οδηγό την ακούραστη αρχαιολόγο Ιφιγένεια Δεκουλάκου. Όμως, τα παραμύθια δεν μπορεί να πετιούνται πάντα σε σκονισμένα κιβώτια. Τον Δεκέμβρη λήγει το ευρωπαϊκό πρόγραμμα ενίσχυσης και ουδείς γνωρίζει αν την επόμενη μέρα το έργο θα κλειδωθεί και θα αφεθεί βορά στο χρόνο. Επιτρέψτε μου μια αφελή ερώτηση.

Ένας μοναδικού ενδιαφέροντος χώρος, δίπλα σε ένα ξενοδοχείο γεμάτο αλλοδαπούς τουρίστες και πάνω σε μια από τις πιο δημοφιλείς παραλίες της Αθήνας. Αν δεν είναι αυτός έτοιμος να γίνει ένα μικρό αρχαιολογικό πάρκο που θα βγάζει άνετα μέρος τουλάχιστον των εξόδων του, τότε ποιος είναι;

Και σε αυτό θα μπορούσαν να συμβάλλουν όχι μόνο το –μέχρι σήμερα– παντελώς ανύπαρκτο κράτος αλλά και ιδιώτες χορηγοί σε συνεργασία με το Δήμο. Ίδωμεν…

Αρθρο του Ιορδάνη Πουλκούρα στο περιοδικό ΑΒΑΤΟΝ τ.84 Σεπτέμβριος 2008