Μινωικός πολιτισμός

Μέρος τρίτον

Η ταφή των νεκρών από την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού (3650-2000 π.Χ.) γινόταν σε κυκλικά ταφικά κτίρια, τους θολωτούς τάφους, σε περιοχές -που συνήθως αποτελούσαν και χώρους λατρείας- απομακρυσμένες από τους οικισμούς. Κάθε γένος είχε στην κατοχή του έναν τάφο τον οποίο χρησιμοποιούσε για αρκετούς αιώνες. Οι νεκροί τοποθετούνταν ανάσκελα με τα πόδια μαζεμένα σε λάρνακες, ξύλινα φέρετρα ή ρηχούς τάφους. Μετά το τέλος της ταφής, προς τιμήν του νεκρού γίνονταν τελετουργικές πόσεις, ενώ τα κύπελλα που χρησιμοποιούνταν σπάζονταν και σκορπίζονταν κοντά στον τάφο.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ
Η οικονομία της Κρήτης σε όλη τη διάρκεια της Εποχής του Χαλκού έμεινε προνομισματική, είχε δηλαδή ως βάση τις ανταλλαγές προϊόντων και όχι τα νομίσματα. Οι βασικοί οικονομικοί πόροι ήταν η γεωργία, η κτηνοτροφία και το εμπόριο των βιοτεχνικών προϊόντων. Κατά τη διάρκεια της Ανακτορικής Περιόδου, τα ανάκτορα είχαν τον πλήρη έλεγχο της οργάνωσης του εμπορίου. Οι εμπορικές ανταλλαγές με μακρινές χώρες εξυπηρετούνταν από τους εμπορικούς σταθμούς που είχαν ιδρύσει οι Μινωίτες σε σπουδαία λιμάνια της Μεσογείου. Τα κυριότερα προϊόντα που εισήγαγαν ήταν τα μέταλλα, οι πολύτιμοι λίθοι, το ελεφαντόδοντο, καθώς και πολυτελή αντικείμενα ανατολικής και αιγυπτιακής προέλευσης. Όπως ήταν αναμενόμενο, λόγω της γεωργικής και κτηνοτροφικής οικονομίας, προϊόντα εξαγωγής ήταν τα γεωργικά προϊόντα, η ξυλεία και τα προϊόντα βιοτεχνίας.

ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΓΡΑΦΗ
Στον τομέα των τεχνών ο μινωικός πολιτισμός γνώρισε πολυποίκιλη ανάπτυξη. Η μεταλλουργία έκανε την εμφάνισή της στο χώρο του Αιγαίου την Τελική Νεολιθική Εποχή 3500 π.Χ. Η έλλειψη, ωστόσο, μεταλλευμάτων της κρητικής γης οδήγησε σε αναζήτηση χαλκού, κασσίτερου και χρυσού σε άλλες χώρες, χάρη στο εμπορικό δαιμόνιο και στην άριστα οργανωμένη ναυτιλία. Βαρύνουσας σημασίας ήταν ο τομέας της μεταλλουργίας, η χρυσοχοΐα. Ο χρυσός και το ασήμι χρησιμοποιούνταν ως πρώτες ύλες για την κατασκευή κοσμημάτων, όπλων και τελετουργικών σκευών. Η τέχνη της χρυσοχοΐας έφτασε στο απόγειο της την περίοδο 1900-1450 π.Χ., ενώ αποτελούσε απόδειξη κύρους των ανώτερων κοινωνικών τάξεων. Κατά την Προανακτορική, Πρωτομινωική Περίοδο αναπτύχθηκαν οι τέχνες της σφραγιδογλυφίας, της λιθοτεχνίας, της κατεργασίας φαγεντιανής και της κεραμικής. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η σύσταση του υλικού κατασκευής της φαγεντιανής. Το μείγμα αποτελούνταν από κονίαμα, χαλαζία, αμμόλιθο ή πυριτόλιθο και διάλυμα ανθρακικού νατρίου, το οποίο ψηνόταν αφού τοποθετούνταν σε ειδικά καλούπια στους 870°C. Το αποτέλεσμα ήταν η στερεοποίηση του υλικού, το οποίο θύμιζε ελεφαντόδοντο. Στην Προανακτορική, Μεσομινωική I Περίοδο οι τοιχογραφίες έκαναν δυναμικά την εμφάνισή τους. Οι πολύχρωμες παραστάσεις εμφανίστηκαν ως διακόσμηση σε ανάκτορα και πολυτελείς επαύλεις και ακολουθούσαν την τεχνική της νωπογραφίας. Η ζωγραφική τεχνοτροπία πέρασε από διάφορα στάδια, τα οποία χαρακτηρίζονταν από τη χρήση διαφορετικών χρωμάτων κάθε φορά. Ξεκίνησε στη Μεσομινωική I με απλή διχρωμία, πέρασε στην πολυχρωμία της Μεσομινωικής II και συνέχισε την ίδια περίοδο καταλήγοντας στη χαρακτηριστική τριχρωμία κόκκινου, μαύρου και λευκού.
 Τη Νεοανακτορική Περίοδο το χρωματολόγιο των ζωγραφικών παραστάσεων εστίαζε περισσότερο στο κίτρινο και στο γαλάζιο, όπως φαίνεται και από την «τοιχογραφία των γυναικών» στην Κνωσό. Τα συστήματα γραφής που χρησιμοποιήθηκαν, σύμφωνα με εκτίμηση του Α. Έβανς, κατά τη διάρκεια της 2ης χιλιετίας ήταν η ιερογλυφική, η Γραμμική Α και η Γραμμική Β. Από αυτές τις γραφές έχει διαβαστεί μόνο η Γραμμική Β, η οποία αποκρυπτογραφήθηκε το 1952 από τους M.Ventris και J.Chadwick. Τα κοινά χαρακτηριστικά της με τη Γραμμική Α είναι ότι αποτελούν συλλαβικές γραφές - δηλαδή το κάθε σύμβολο αντιστοιχεί σε μια συλλαβή λέξης και όχι σε ένα χαρακτήρα (γράμμα)- και ότι έχουν και οι δύο το διο εννοιολογικό περιεχόμενο, οικονομικού χαρακτήρα. Το περιεχόμενο των ιερογλυφικών, αντίθετα, αν και η ανάγνωσή τους δεν έχει επιτευχθεί ακόμα, έχει διαπιστωθεί ότι ήταν θρησκευτικού χαρακτήρα.

ΠΟΥ 'ΝΑΙ, ΠΟΥ 'ΝΑΙ ΤΟ ΔΑΧΤΥΛΙΔΙ...
Το περίφημο δαχτυλίδι του βασιλιά της Κνωσού, Μίνωα, αφού παρέμεινε θαμμένο για τρεις χιλιάδες και πλέον χρόνια, ήρθε και πάλι στο φως στα τέλη του 1928, όταν ο εντεκάχρονος Μιχάλης Παπαδάκης, από την Κνωσό, διέκρινε μια λάμψη στα λασπωμένα χώματα του φθινοπώρου. Το δαχτυλίδι έφτασε ως τα χέρια του Άρθουρ Έβανς, αλλά το ταξίδι του προβλεπόταν πολύ μεγαλύτερο. Για 73 ολόκληρα χρόνια παρέμεινε κρυμμένο στο τζάκι του πατρικού σπιτιού ενός Κρητικού ιερέα. Απόγονος του ιερέα παρέδωσε το δαχτυλίδι στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Ηρακλείου, όπου βρίσκεται σήμερα. Στην εγχάρακτη παράσταση που υπάρχει πάνω σε αυτό αποδίδεται μια σκηνή δεντρολατρείας: Η θέα κατεβαίνει από τον ουρανό και οδεύει προς ένα καράβι το οποίο βρίσκεται μέσα σε θάλασσα στο κάτω μέρος.

Το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου

Το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου βρίσκεται στην οδό Ξανθουδίδη 1 στο κέντρο του Ηρακλείου, στην βορειο-ανατολική γωνία της Πλατείας Ελευθερίας. Στούς χώρους του μουσείου παρουσιάζεται ο αρχαιότερος πολιτισμός της Ευρώπης, ο Μινωικός πολιτισμός. Το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου συγκεντρώνει εκθέματα απο όλη την Κρήτη και προσφέρει στον επισκέπτη την δυνατότητα να θαυμάσει τον πολιτισμό των Μινωιτών σε όλη του την συνέχεια.
Το Αρχαιολογικό Μουσείο άνοιξε με μία αίθουσα για πρώτη φορά τις πόρτες του το 1904-07, εκεί όπου στην ενετική περίοδο υπήρχε η καθολική μονή του Αγίου Φραγκίσκου που κατέρρευσε με το μεγάλο σεισμό του 1856. Το 1926 το μουσείο πλήττεται σοβαρά από σεισμό και οικοδομείται από την αρχή στο διάστημα 1937-1940. Στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου βομβαρδίζεται τρεις φορές, ενώ χρησιμοποιείται από τις γερμανικές κατοχικές δυνάμεις για στρατιωτικούς σκοπούς. Το παγκόσμιας σημασίας για τη μοναδικότητά του αρχαιολογικό υλικό, σώθηκε κρυμμένο στα υπόγεια, χάρη στον ηρωισμό και την προνοητικότητα που επέδειξαν ο Καθηγητής Νίκος Πλάτωνας και οι φύλακες του μουσείου, προφυλάσσοντας το από την απληστία των Ναζί.
Σήμερα το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου παραμένει κλειστό γιατί ανακαινίζεται και επεκτείνεται. Τα σημαντικότερα εκθέματα του παρουσιάζονται σε μικρή αίθουσα στιν βόρεια πλευρά του, ενώ το νέο μουσείο υπολογίζετια να ανοίξει τις πόρτες του ξανά το 2010.
Μέσα στις 20 αίθουσες του μουσείου εκτίθενται τεχνουργήματα από μινωικά ανάκτορα, κατοικίες, τάφους, σπήλαια, εκτεθειμένα κατά χρονολογικές ενότητες (από τη Νεολιθική εποχή μέχρι την Ρωμαϊκή περίοδο) και σύμφωνα με τον τόπο που βρέθηκαν στην Κρήτη.
Yπάρχουν, ωστόσο, και κάποιες κατηγορίες ευρημάτων που αποτελούν ενότητες και είναι συγκεντρωμένες σε ξεχωριστές αίθουσες του μουσείου, όπως όλες οι σαρκοφάγοι της Yστερομινωικής περιόδου, οι μινωικές τοιχογραφίες και, τέλος, όλα τα γλυπτά (ανάγλυφα, αρχιτεκτονικά και αγάλματα). Επίσης η συλλογή του γιατρού Στυλ. Γιαμαλάκη που αγοράστηκε το 1962 από το Eλληνικό Δημόσιο εκτίθεται στο μουσείο, η συλλογή επιγραφικής, η Aρχαιολογική Συλλογή Aρχανών και η Γλυπτοθήκη Γόρτυνος.

Τα σημαντικότερα εκθέματα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου

• Θεές των Οφεων, ειδώλια της χθόνιας "θεάς των όφεων" από φαγεντιανή του 17ου αιώνα που προέρχονται από το Μινωικό Ανάκτορο της Κνωσού. Xαρακτηριστικά στοιχεία η κίνηση των υψωμένων και προτεταμένων χεριών πάνω στα οποία ελίσσονται τα φίδια, το στενό περικόρμιο με το πλούσιο γυμνό στήθος και η μακριά φούστα. Οι "Θεές των Οφεων" αποτελούν έξοχα δείγματα της μινωικής μικροπλαστικής, λατρευτικού χαρακτήρα.
• Αγγείο από ορυκτό κρύσταλλο από το Ανάκτορο της Zάκρου. Mικρό κομψό ρυτό (σπονδικό αγγείο) δουλεμένο από μεγάλο πυρήνα ορείας κρυστάλλου. H λαβή αποτελείται από χάντρες ενωμένες με χάλκινο σύρμα. Aποκαταστάθηκε από εκατοντάδες μικρά τεμάχια που βρέθηκαν στην ανασκαφή στην Ζάκρο και είναι μοναδικό στο είδος του.
• Αγγείο σε σχήμα κεφαλής Ταύρου από το ανάκτορο της Κνωσού. Pυτό από μαύρο στεατίτη σε μορφή ταυροκεφαλής, της οποίας τα χαρακτηριστικά αποδίδονται με εγχάραξη. Tα μάτια ήταν ένθετα από ορεία κρύσταλλο και ίασπι, το ρύγχος από μάργαρο. Tα κέρατα (σήμερα συμπληρωμένα) ήταν από επιχρυσωμένο ξύλο. Εξοχο δείγμα της μινωικής λιθοτεχνίας, τελετουργικού χαρακτήρα.
• O Δίσκος της Φαιστού, πήλινος δίσκος με άγνωστη γραφή και στις 2 πλευρές του, που βρέθηκε στο Μινωικό Aνάκτορο της Φαιστού. Oι δύο όψεις φέρουν 242 χαρακτήρες (σημεία) αποτυπωμένους με σφραγίδες σε σπειροειδή διάταξη, από την περιφέρεια προς το κέντρο. Πρόκειται για ιδεογραφική γραφή, πιθανότατα συλλαβική, της οποίας το κείμενο, παρά τις πολλαπλές προσπάθειες, παραμένει άγνωστο. H χρονολόγηση του δίσκου είναι επίσης προβληματική.
• Tοιχογραφία με ταυροκαθάψια από το Aνάκτορο της Kνωσού. Στην τοιχογραφία απεικονίζονται οι μινωικοί αγώνες ταυροκαθάψια, όπου άνδρες και γυναίκες εκτελούσαν ακροβατικά άλματα πάνω στη ράχη του ταύρου.
• Tο χρυσό δακτυλίδι από τα Iσόπατα στην Κνωσό. Το δαχτυλίδι εικονίζει γυναίκες σε εκστατικές χορευτικές στάσεις, μέσα σε λιβάδι με κρίνα. H μικρή μορφή ερμηνεύεται σαν θεότητα που κατεβαίνει από τον ουρανό, ενώ υπάρχουν επίσης σύμβολα ματιού και φιδιών. Το δαχτυλίδι αυτό θεωρείται αριστούργημα της μινωικής χρυσοχοΐας.
• Καμαραϊκό αγγείο, πήλινη "καρποδόχη" (φρουτιέρα) από το ανάκτρο της Φαιστού, ζωγραφισμένη με πολύχρωμα σπειροειδή μοτίβα και δαντελωτό περιχείλωμα. Το αγγείο αυτό αποτελεί θαυμάσιο δείγμα του λεγόμενου καμαραϊκού ρυθμού.
• Oμοίωμα μικρού ναού από τις Αρχάνες, που στο εσωτερικό του υπάρχει γυναικείο ειδώλιο, ίσως κάποιας θεάς, με υψωμένα χέρια. Στη στέγη πλαστικές μορφές λάτρεων και ζώου.

Η είσοδος στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου επιτρέπεται τους καλοκαιρινούς μήνες τη Δευτέρα από τις 13:00 - 19:30 και Τρίτη μέχρι Παρασκευή από τις 08:00 - 19:30. Τη χειμερινή περίοδο (1 Νοεμβρίου μέχρι 31 Μαρτίου) το μουσείο είναι ανοικτό από τις 08:30 - 15:00.
http://www.dimos-pylou-nestoros.gr