Η ΠΑΡΑΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

Οι 10 πιο ενοχλητικές χρήσεις τής γλώσσας μας.
Του Γ. Μπαμπινώτη

Από την εκπομπή «Τη γλώσσα μού έδωσαν Ελληνική» που επιμελούμαι στη ΝΕΤ και που αφορά κυρίως σε ζητήματα χρήσεως τής γλώσσας μας, διεξήγαγα μιαν απλή αλλά χρήσιμη, νομίζω, έρευνα.
Την ιδέα μού έδωσε ανάλογη έρευνα τού BBC για την Αγγλική («The Top Twenty Complaints») αλλά, ακόμη περισσότερο, το πλήθος των (συμβατικών και ηλεκτρονικών) επιστολών τηλεθεατών, οι οποίοι «παραπονούνται» για διάφορες χρήσεις τής Ελληνικής, τις οποίες θεωρούν από αδόκιμες ώς λανθασμένες, ζητώντας μου να τις σχολιάσω και να συμβάλω στο να αποφεύγονται.
Ζητήθηκε, λοιπόν, από τους τηλεθεατές να επισημάνουν τις δέκα πιο ενοχλητικές γι' αυτούς χρήσεις τής Ελληνικής που μιλάμε και γράφουμε. Τι τους ενοχλεί περισσότερο. Τι νομίζουν ότι δεν έχει καλώς. Τι θεωρούν ότι πρέπει να αλλάξει ή να αποφεύγεται. Υπήρξε πληθώρα απαντήσεων. Ταξινομήθηκαν οι απαντήσεις, ιεραρχήθηκαν σύμφωνα με τη συχνότητά τους και έδωσαν τα εξής αποτελέσματα:
1. Χρήση ξένων λέξεων.
Οι περισσότεροι συνέκλιναν στην επισήμανση ότι πρέπει να περιορισθεί η μεγάλης εκτάσεως χρήση ξένων λέξεων, τού τύπου budget, team, panel, talk-show, gallop, e-mail, follow-up κ.τ.ό.
2. Προστακτική αορίστου με αύξηση.
Να μη χρησιμοποιούνται τύποι όπως υπέγραψέ μου εδώ, απήντησέ μου γρήγορα κ.λπ. αντί υπόγραψε, απάντησε.
3. Χρήση επιρρημάτων.
Ζητούν να μη λέμε τύπους όπως προηγούμενα, ενδεχόμενα, πιθανά κ.τ.ό. αντί των προηγουμένως, ενδεχομένως, πιθανώς. Επίσης ζητούν να τηρούμε στην ομιλία μας τη διαφορά ανάμεσα σε λεξιλογικά ζεύγη, όπως απλά - απλώς, άμεσα - αμέσως, έκτακτα - εκτάκτως κ.τ.ό. που διαφέρουν στη σημασία τους.
4. Θηλυκά επιθέτων σε -ης.
Τους ενοχλεί να ακούν ή να διαβάζουν χρήσεις όπως τής διεθνής συνθήκης, η συνεπή υπόσχεση, η διαφανές μπλούζα κ.τ.ό. αντί τής διεθνούς, η συνεπής, η διαφανής κ.λπ. Συναφώς επισημαίνουν τη λανθασμένη χρήση τού επιρρήματος επί κεφαλής (ή επικεφαλής) ως επιθέτου, που μάλιστα κλίνεται: συνάντησαν τον επικεφαλή τής αντιπροσωπίας!
5. Σύγχυση αορίστου και ενεστώτα των συνθέτων σε -άγω και -βάλλω.
Να προσέχουμε, γράφουν, να μη συγχέουμε χρήσεις όπως «πήγε στο Παρίσι να διεξαγάγει συνομιλίες» (μια φορά) με το «να διεξάγει» (πάντοτε/συχνά). Οπως και το «πρέπει να υποβάλεις αίτηση» (μια φορά) με το «να υποβάλλεις» (κάθε μήνα).
6. Το διαρρέω (πληροφορίες, ειδήσεις κ.λπ.).
Αγανακτούν με τη χρήση τού διαρρέω με συμπλήρωμα (αντικείμενο): «Ο υπάλληλος διέρρευσε τις πληροφορίες» (αντί «διοχέτευσε» ή «άφησε να διαρρεύσουν»).
7. Το -ν των άρθρων.
Επισημαίνουν τη χρήση τού άρθρου με -ν σε χρήσεις που δεν χρειάζεται (την χώρα, τον δάσκαλο) και, κυρίως, την παράλειψή του εκεί που χρειάζεται (τη πίστη, το πατέρα).
8. Χρήση αποθετικών (σε -μαι) ρημάτων ως παθητικών. Παραπονούνται ευλόγως ότι φράσεις όπως «οι μετοχές διαπραγματεύονται στο Χρηματιστήριο από τους επενδυτές» ή «το δέρμα επεξεργάζεται σε ειδικά εργοστάσια» δεν έχουν καλώς (θα πρέπει να λεχθεί: «είναι αντικείμενο διαπραγμάτευσης» ή «οι επενδυτές διαπραγματεύονται...» και «το δέρμα υφίσταται επεξεργασία» ή «το επεξεργάζονται»).
9. Χρήση αρσενικού τύπου μετοχής/επιθέτου αντί θηλυκών. Θεωρούν απαράδεκτες χρήσεις όπως: οι ισχύοντες διατάξεις ή επειγόντων περιπτώσεων (αντί ισχύουσες, επειγουσών).
10. Την αντικατάσταση τού ως από το σαν σε όλες τις χρήσεις: Μιλάει σαν ειδικός - Μιλάει ως ειδικός. Οι χρήσεις αυτές διαφέρουν σημασιολογικά. Το «μιλάει ως ειδικός» σημαίνει ότι είναι πράγματι ειδικός, ενώ το «μιλάει σαν ειδικός» σημαίνει ότι μιλάει σαν να ήταν ειδικός, που δεν είναι.
* Συμπεράσματα
Το γενικό συμπέρασμα είναι ότι εξακολουθεί, ευτυχώς, να υπάρχει μεγάλη ευαισθησία στον Ελληνα ως προς τη χρήση τής γλώσσας, είτε γιατί έχουμε κάποιες τραυματικές εμπειρίες από το γλωσσικό, είτε κυρίως γιατί το θέμα τής γλώσσας το θεωρούμε δικό μας θέμα· θεωρούμε ότι μάς αφορά όλους.
Και έτσι είναι. Αυτό φαίνεται όχι μόνο από τη συμμετοχή στην έρευνα, αλλά και από τον τρόπο που εκφράζονται οι συμμετέχοντες. Χρησιμοποιούν συχνά απαξιωτικούς χαρακτηρισμούς για όσους «παραβιάζουν» αυτήν ή εκείνη τη χρήση τής γλώσσας, που θεωρούν ως σωστή. Επίσης, χωρίς να είναι ειδικοί στη γλώσσα, θίγουν περιπτώσεις από όλα τα επίπεδα τής γλώσσας: τη γραμματική, τη σύνταξη, το λεξιλόγιο (θέματα φωνητικής - η προφορά των b, d, g σε λέξεις όπως έμπορος, έντιμος, άγκυρα, όπου κατά τους κανόνες θα έπρεπε να προφέρονται έρρινα: έmbορος, έndιμος, άngυρα - δεν βρίσκονται στην πρώτη «ενοχλητική» δεκάδα).
Είναι ιδιαίτερα ευαίσθητοι στη χρήση ξένων λέξεων που ζητούν να τις αποφεύγουμε.
 Από τις απαντήσεις είναι φανερό ότι δεν υποστηρίζουν έναν «γλωσσικό ρατσισμό» ή κάποιο κήρυγμα «γλωσσικής κάθαρσης», αλλά επιμένουν στην περιορισμένη και λελογισμένη χρήση των λέξεων.
Να μη λέμε budget αντί για «προϋπολογισμός», team αντί «ομάδα», follow-up αντί «συνέχεια» κ.ο.κ. Οταν σχεδόν όλοι συγκλίνουν στην εκτίμηση ότι αυτό τους ενοχλεί και ότι αποτελεί πρόβλημα για τη χρήση τής γλώσσας, είμαστε υποχρεωμένοι να το λάβουμε υπ' όψιν, όχι φυσικά θέτοντας υπό διωγμόν κάθε ξένη λέξη (βρίθει από αυτές η γλώσσα μας), αλλά αναπτύσσοντας μεγαλύτερη ευαισθησία στις λεξιλογικές επιλογές μας με μια παράλληλη προσπάθεια των ειδικών να δηλωθούν συστηματικά οι νέοι όροι που εισέρχονται από τον χώρο τής τεχνολογίας.
Εκπληξη απετέλεσε πόσο πολύ ενοχλεί ο αυξημένος τύπος προστακτικής. Πόσο ενοχλούν χρήσεις, όπως παρήγγειλε (αντί παράγγειλε), υπέγραψε (αντί υπόγραψε), κατέθεσε (αντί κατάθεσε), υπέβαλε (αντί υπόβαλε) κ.τ.ό. Μολονότι θα περίμενε κανείς ότι πρόκειται για ένα θέμα που απασχολεί ανθρώπους με λογιότερα ενδιαφέροντα, φάνηκε ότι προκαλεί το γλωσσικό αίσθημα ευρύτερα.

Γραμματικές ευαισθησίες έχουν οι Ελληνες ομιλητές και σε άλλες χρήσεις που δείχνουν ότι τους ενοχλούν: α) τα επιρρήματα τού τύπου προηγούμενα (αντί προηγουμένως), ενδεχόμενα, πιθανά κ.λπ. (καταλαμβάνουν την τρίτη θέση των πρώτων δέκα)· β) η κλίση των θηλυκών επιθέτων σε -ης (τής διεθνής!, η συνεπή! κ.τ.ό.), που πράγματι γεννούν δυσκολία σε αρκετούς ομιλητές, καταλαμβάνει την τέταρτη θέση· γ) η σύγχυση στα ρήματα να/θα (διεξ)αγάγω - (διεξ)άγω τους ενοχλεί (πέμπτη στη σειρά), όπως ίσως δεν θα περίμενε κανείς, δοθέντος ότι συνιστούν κλειστή κατηγορία (είναι μόνο τα σύνθετα σε -άγω και -βάλλω)· δ) γραμματική και η (ένατη στις δέκα) επισήμανση τής χρήσης αρσενικού αντί θηλυκού σε μετοχές κυρίως αλλά και (μετοχικά) επίθετα: ισχύοντες διατάξεις! δευτερευόντων προτάσεων!

Κυριαρχία, λοιπόν, τής γραμματικής, ενώ πολύ λιγότερο ενοχλεί η σύνταξη: δεν ανέχονται - καταλαμβάνει την 8η θέση - το (χρηματιστηριακό) «οι μετοχές διαπραγματεύονται στις 600 δραχμές» (ρήμα δηλ. που έχει μόνο τύπο σε -μαι, ρήμα αποθετικό, όταν λέγεται σε παθητική χρήση: αντί «οι μετοχές γίνονται αντικείμενο διαπραγμάτευσης...» ή «τις μετοχές διαπραγματεύονται οι επενδυτές...»). Επίσης θεωρούν τερατώδη τη χρήση τού διαρρέω (ως μεταβατικού ρήματος με αντικείμενο): «αυτός είναι που διαρρέει τις πληροφορίες». Το τοποθετούν στην 6η θέση. Τους απασχολούν, τέλος, και λεξιλογικά θέματα, όπως η διαφορά των επιρρημάτων που έχουν δύο τύπους, σε -α και σε -ως: έκτακτα - εκτάκτως, αδιάκριτα - αδιακρίτως, άμεσα - αμέσως κ.τ.ό. (τρίτη θέση) και η σημασιολογική διαφοροποίηση των ως και σαν (δέκατη θέση). Φωνητικές χρήσεις τού τύπου: τη πίστη, το πατέρα, τη τόλμη, το τόμο κ.λπ. ενοχλούν επίσης στον προφορικό ιδίως λόγο (έβδομη θέση).

Οι παρατηρήσεις των συμπολιτών μας (από όλη την Ελλάδα, από όλες τις ηλικίες και από διαφορετικό μορφωτικό επίπεδο) πρέπει να μάς ευαισθητοποιήσουν και να μάς προβληματίσουν όλους: Εκπαίδευση, ΜΜΕ, φορείς, άτομα. Οι άδολες αυτές γλωσσικές ευαισθησίες τού κόσμου που βγήκαν από την έρευνα μπορούν γλωσσολογικά να αναλυθούν, να αιτιολογηθούν και να αξιολογηθούν. Δεν σημαίνει ότι οι κύριες αδυναμίες στη χρήση τής γλώσσας μας είναι μόνον οι δέκα αυτές. Οι ειδικοί εύκολα μπορούν να επισημάνουν πολλές άλλες πλευρές και παραμέτρους, ακόμη και να δεχθούν και να δικαιολογήσουν κάποιες από αυτές. Ωστόσο, δεν πρέπει να υποτιμάμε τη γνώμη και την ευαισθησία των απλών χρηστών τής γλώσσας μας. Και κάτι πολύ σημαντικό: Στους δύσκολους καιρούς που ζούμε είναι παρήγορο να διαπιστώνεις μια τόσο πηγαία και πολύτιμη έγνοια για τη γλώσσα μας.

ΠΗΓΗ: Εφημερίδα "ΤΟ ΒΗΜΑ" 12-5-2002