Πρωτοκυκλαδική ζωή την 3η χιλιετία

Στο κεντρικό Αιγαίο, στο νοτιοανατολικό του τμήμα, στο νησιωτικό σύμπλεγμα των Μικρών Κυκλάδων -Ηρακλειά, Σχοινούσσα, Κουφονήσια, Κέρος, Δονούσα- μαζί με τα γύρω νησιά Νάξο, Αμοργό, Πάρο κ.ά. εγκαταστάθηκαν, ήδη από την 4η χιλιετία π.Χ., πληθυσμιακές ομάδες, που ανέπτυξαν στη συμβατικά λεγόμενη Πρωτοκυκλαδική περίοδο -4η/3η χιλιετία π.Χ.- έναν εκπληκτικό πολιτισμό, του οποίου οι δημιουργίες γοητεύουν ώς σήμερα ειδικούς και μη.

Από τις Μικρές Κυκλάδες το μεγαλύτερο ενδιαφέρον για την Πρωτοκυκλαδική τους ζωή, εξαιτίας βέβαια των ανασκαφικών ερευνών που διενεργήθηκαν εκεί, δυστυχώς όμως όχι μόνο από τους επιστήμονες αρχαιολόγους, παρουσιάζουν τα Κουφονήσια και η Κέρος, ακατοίκητη σήμερα, σε αντίθεση με τις οικιστικές εγκαταστάσεις που επισημάνθηκαν σε όλο το νησί, όχι μόνο στο διάστημα της προϊστορικής εποχής, αλλά και σε όλη τη διάρκεια της αρχαιότητας.

Πλήθος ευρημάτων

Στην Κέρο, ειδικά στη θέση Κάβος, στο νοτιοδυτικό άκρο της βόρειας ακτής, απέναντι από το Κάτω Κουφονήσι, ήλθε στο φως ένας ιδιαίτερα μεγάλος αριθμός κομματιασμένων μαρμάρινων ειδωλίων και σκευών -κυρίως φιαλών, πολλές από τις οποίες θα είχαν διάμετρο 40-50 εκ.- καθώς και κεραμεικής επίσης σε τμήματα.

Το πλήθος αυτών των ευρημάτων, ασφαλώς, σύμφωνα με σχετικές έρευνες, έφτασε στην περιοχή αυτή της Κέρου κομματιασμένο, στοιχείο που επιτρέπει την υπόθεση ότι πρόκειται για κάποιο χώρο ιερό (;) προορισμένο για τελετουργίες (;). Το μάρμαρο των περισσότερων από τα ευρήματα του Κάβου είναι ναξιακό.

Βορειοανατολικότερα, λίγο έξω από την περιοχή με αυτό το πολυπληθέστατο θρυμματισμένο υλικό, αποκαλύφθηκε σε μικρό θολωτό (;) τάφο, τοποθετημένο με την εμπρόσθια όψη στο έδαφος, ένα ακέραιο ειδώλιο, ύψους 58 εκ. (πάνω εικόνα), σπανιότατη περίπτωση εύρεσης ενός τόσο μεγάλου Πρωτοκυκλαδικού ειδωλίου, ακέραιου, σε κανονική αρχαιολογική ανασκαφή.

Πρόκειται για ένα από τα ωραιότερα μαρμάρινα Πρωτοκυκλαδικά αγαλματίδια, με καθαρά περιγράμματα που τονίζουν τη θηλυκότητα της μορφής. Εργο πρωτοποριακό εμπνευσμένου καλλιτέχνη, που εισήγαγε νεοτεριστικά στοιχεία, ισορροπώντας ανάμεσα σε παλιές τεχνικές της μαρμαρογλυπτικής και στην αφαίρεση που χαρακτηρίζει την επόμενη, νεότερη φάση. Η περίοδος δράσης του θα ήταν γύρω στα μέσα της 3ης χιλιετίας π.Χ.

Στο αντικρινό Επάνω Κουφονήσι, αντίθετα με την Κέρο, δεν έχουν βρεθεί ώς σήμερα ασφαλή ίχνη οικιστικής εγκατάστασης, παρά μόνο νεκροταφεία. Σε ένα από αυτά, οι τάφοι είχαν ένα σχήμα άγνωστο στον κυκλαδικό χώρο της εποχής: ο νεκρικός θάλαμος ήταν υπόσκαφος, ανοιγμένος στο μαλακό βράχο και το άνοιγμά του έκλεινε μια όρθια τοποθετημένη πλακοειδής ακατέργαστη πέτρα, εμπρός και έξω από την οποία υπήρχε ένας λάκκος ως προθάλαμος, στον οποίο είχαν αποτεθεί οι επιτύμβιες προσφορές, που στο μεγαλύτερο μέρος τους περιελάμβαναν πήλινα αγγεία και σκεύη. Ανάμεσά τους υπήρχε ένα ιδιαίτερα βαρύ σκεύος (πάνω εικόνα), σε σχήμα μεγάλης ανοικτής φιάλης με οριζόντια σωληνοειδή λαβή/απόφυση κάτω από το χείλος και σε ψηλό πόδι με χαμηλή, απλωτή, κωνική βάση και μια διόγκωση σφαιρική συνήθως στο μέσον περίπου του στελέχους, το οποίο σε ορισμένες περιπτώσεις είχε ελλειψοειδές περίγραμμα. Ο τύπος αυτού του ιδιόμορφου αγγείου, που εξαιτίας του βάρους και του μεγέθους του -η φιάλη συνήθως έχει διάμετρο από +-30 - 40/45 εκ.- δίνει την εντύπωση ότι πρόκειται μάλλον για τελετουργικό σκεύος, βρέθηκε αποκλειστικά και μόνο στο Κουφονήσι, από όλο τον κυκλαδικό χώρο.

Παρόμοια αγγεία όμως έχουν φέρει στο φως ανασκαφές στην προϊστορική πόλη της Πολιόχνης, στις ανατολικές ακτές της Λήμνου στο βόρειο Αιγαίο, και στη νοτιοανατολική Κρήτη, στα βόρεια παράλια του νησιού, σε νεκροταφεία όπως αυτό στην Αγ. Φωτιά, στην περιοχή του σημερινού Αγ. Νικολάου, ή ένα άλλο στον Πόρο Κατσαμπά στην περιοχή του Ηρακλείου.

Συμπεράσματα

Στην Κρήτη, μάλιστα, στα νεκροταφεία που αναφέρθηκαν, εκτός από την ύπαρξη της ιδιόμορφης αυτής καρποδόχης, οι τάφοι είναι επίσης παρόμοιοι με εκείνους στο Κουφονήσι. Επομένως, με βάση τα παραπάνω στοιχεία, και με μια ματιά στο χάρτη του Αιγαίου (κάτω εικόνα), οδηγείται κάποιος εύκολα στο συμπέρασμα ότι ασφαλώς ένας από τους θαλάσσιους δρόμους στο Αρχιπέλαγος του Αιγαίου για τους εμπόρους/πειρατές της Πρωτοκυκλαδικής εποχής, αλλά και γενικότερα για τις μετακινούμενες πληθυσμιακές ομάδες στο νησιωτικό χώρο, ήταν αυτός που συνέδεε το βόρειο με το νοτιότατο Αιγαίο, στη μέση της διαδρομής τού οποίου βρισκόταν το Κουφονήσι, ένας σταθμός-σκάλα ξεκούρασης στο μακρύ ταξίδι από Β προς Ν στο ανεμοδαρμένο Αιγαίο.

Να αναφερθεί επίσης εδώ, συμπληρωματικά, ότι λίγο αργότερα στην απέναντι γειτονική ακτή, ανάμεσα στον Κάβο της Κέρου και στο Κάτω Κουφονήσι, σε έναν, σήμερα ξεκομμένο από την ακτή της Κέρου, πυραμιδοειδή μεγάλο βράχο/ύφαλο, στο Δασκαλειό, υπήρχε μια οικιστική εγκατάσταση, της οποίας οι κάτοικοι ανέπτυξαν τη χαλκουργία και φυσικά θα χρησιμοποιούσαν τον ίδιο θαλάσσιο δρόμο για τη διακίνηση των εμπορευμάτων τους.

Το Αιγαίο επομένως από τα βάθη των χιλιετιών ήταν και συνεχίζει να είναι χώρος διακίνησης λαών και ιδεών, που συνεπάγεται ανάπτυξη πολιτισμών, ο καθένας από τους οποίους αφήνει έντονα τη σφραγίδα του στους επόμενους κυρίαρχους του χώρου, που αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους στον πλανήτη Γη.

*Η κ. Φωτεινή Ζαφειροπούλου είναι Επίτιμη έφορος Αρχαιοτήτων Κυκλάδων

Πηγή: Φ. Ζαφειροπούλου, Ελευθεροτυπία

Διαβάστε περισσότερα Ἔρρωσο: Πρωτοκυκλαδική ζωή την 3η χιλιετία http://erroso.blogspot.com/2014/06/3.html#ixzz35O7Bme00