Ηφαιστία (ή Ηφαιστιάς ή Ηφαίστη)

Ήταν η σπουδαιοτέρα πόλη της αρχαίας Λήμνου, εν ζωή από το 1000 π.Χ. έως το 1200 μ.Χ περίπου.
Βρισκόταν – και ευρίσκεται – στο Β. μέρος του νησιού.
Ήταν μια από τις δυο γνωστές αρχαίες πόλεις του νησιού.
Το όνομά της το έλαβε από την επιχωριάζουσα λατρεία του Ηφαίστου, που κρατούσε στο νησί. Η πόλις κατοικείτο από τα παλαιότατα χρόνια, από Πελασγούς που ήλθαν εδώ εξ Αττικής ορμώμενοι.
Από τον 8ο αι. π.Χ. ο καθαρά και αδιαμφισβήτητα ελληνικός - πολιτισμός που αναπτύσσεται στην πόλη είναι σπουδαίος.
Πλησίον αυτής εξωρύσσετο η λημνία γη ή σφραγίς, φημισμένο ιαματικό μέσον της αρχαιότητος.
Κάποια στιγμή η αρχαία πόλη εγκαταλείφθηκε από τους κατοίκους της και επ’ αυτής εκτίσθη ο οχυρός Κότζινος (Κόκκινος), που αναφέρεται από το 1136 σε λατινικό έγγραφο του αρχιεπισκόπου Λήμνου, Μιχαήλ.
Η μορφήεσσα Ηφαιστία, που έφθασε να γίνει έως και μητρόπολη της νήσου, κατελήφθη υπό των Τούρκων το 1395.
Και έκτοτε δεν ανηγέρθη ξανά, εντόρευσε η Ιστορία…
Οι ανασκαφές της Ιταλικής Αρχ. Σχολής έφεραν στο φως πολλά αναθηματικά.
Πρώτος ανέσκαψε εδώ επίσημα ο Ιταλός αρχαιολόγος Della Seta (επί δεκαετία 1926-1936).
Από κινητά ευρήματα, τα σπουδαιότερα απ’ αυτά είναι μια σειρά από Σειρήνες, καθώς και ένα ειδώλιο πτερωτής θεάς. Όλα ανάγονται χρονολογικά στον 6ο αι. π.Χ. Επίσης, ευρέθησαν
και μοναδικά πήλινα ομοιώματα, που κοσμούν το Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών, με
θρησκευτική, αλλά και πολιτισμική αξία (κυρίως για την μελέτη της αρχιτεκτονικής της εποχής).
Επίσης, όπλα, χρυσά αντικείμενα, σφραγιδόλιθοι, πήλινα ειδώλια και αγγεία τοπικής τεχνοτροπίας, με γεωμετρικές απεικονίσεις και καμπύλες μορφές, κάτι που δείχνει επιρροή από τον κρητο-μινωικό πολιτισμό. Άρα στενές σχέσεις με Κρήτη (αλλά και Αιγαίο, και Μακεδονία, κ.α.).
Σημαντικό ότι εδώ ευρέθησαν και θραύσματα αγγείων, που φέρουν την ίδια γραφή με την
περίφημη «Στήλη των Καμινίων», μια επιτάφια στήλη, επί της οποίας αναγράφεται το αρ-
χαιότερο – έως σήμερα - γραπτό κείμενο της πελασγικής περιόδου της Λήμνου, αφού
χρονολογείται προ του 510 π.Χ.
(Η Στήλη αυτή ευρέθη εντοιχισμένη στον ΙΝ Αγ. Αλεξάνδρου στα Καμίνια Λήμνου το 1886)…
Άρα η γραφή αυτή δεν ήταν ούτε μόνη, ούτε τυχαία…
Ανακαλύφθηκε ιερό αφιερωμένο στην Μεγάλη Θεά, άλλο ιερό (που καταστράφηκε στα τέλη
του 6ου μ.Χ. αι.), κατοικίες, νεκροπόλεις, λουτρά, πηγάδια, και ένα μεγάλο οικοδόμημα,
ίσως ανάκτορο. Και ένα θέατρο ελληνιστικής περιόδου, ένα από τα σημαντικότερα μνημεία
του αρχαίου ελληνικού πνευματικού κόσμου… Χρονολογείται από το τέλος του 5ου – αρχές
του 4ου αι. π.Χ. Εδώ ελάλησε ο «Λημνιακός κύκλος τραγουδιών» κατά την κλασική περίοδο.
Η κατάκτηση της Λήμνου (510 π.Χ.) από τον Αθηναίο στρατηγό Μιλτιάδη, συνέδεσε το νησί με την πόλη των Αθηνών, κι έφερε και την θεία φωνή των τραγικών στο νησί. Το θέατρο εδέχθη κάποιες προσθήκες την ελληνιστική και ρωμαϊκή περίοδο. Και αναστηλώθηκε προσφάτως (2000-2004), δαπάναις του υπ. Αιγαίου, με την μελέτη της αρχιτέκτονος Ελ.-Ά.
Χλέπα και της τοπογράφου μηχανικού Σ. Σοϊλέ.
Ε, λοιπόν, σ’ αυτό το θέατρο ήθελα να καταλήξω… Γιατί σ’ αυτόν τον τόπο, την Ελλάδα,
γίνονται και ωραία πράγματα, μα τα χάνουμε πνιγμένοι στην γκρίνια μας… Το αρχαίο θεσπιέπειο θέατρο Ηφαιστίας που ξαναλάλησε μετά από 2.300 χρόνια!... Κι όταν λαλεί ένα αρχαίο θέατρο, σιγά ένα αναμορφωτήριο ανηλίκων… Αρκεί να μη γίνει κι αυτό… Επίδαυρος, όπου μπαίνει όποιος θέλει και παίζει ό,τι θέλει κι όπως το θέλει… Το αναστηλωμένο μνημείο στις 11 Αυγούστου 2010, φιλοξένησε την παρουσίαση «Οιδίπους Τύραννος», σε σκηνοθεσία Σπ. Ευαγγελάτου, με την Κ. Καραμπέτη και τον Κ. Μαρκουλάκη.
Θα κλείσω, λέγοντας πως το επόμενο στόιχημα για την αρχαιολογία στην Λήμνο είναι να
βρει τον περίφημο αρχαίο λαβύρινθο, που διέθετε το νησί, ο οποίος στηριζόταν πάνω σε
150 κολώνες (!) και οι θύρες του ήταν τόσο αριστοτεχνικά κατασκευασμένες και τοποθετημέ-
νες, ώστε τις άνοιγε με ευκολία και ένα μικρό παιδί! Είθε!
[ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ
Γράφει ο συγγραφέας-λαογράφος ΓΙΩΡΓΟΣ ΛΕΚΑΚΗΣ / www.lekakis.com
Λάλησε το θέατρο της Ηφαιστίας!
Άντε να βρούμε και τον άγνωστο λαβύρινθο της Λήμνου…