ΕΛΛΗΝΕΣ ΕΥΕΡΓΕΤΕΣ

Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ευεργετισμός, φαινόμενο με ιδιαίτερη θέση στη νεοελληνική περιπέτεια, προσεγγίζεται με ιστορικούς όρους από τους αναλυτές μόλις τα τελευταία χρόνια - χρονική καθυστέρηση δυσανάλογα μεγάλη για ένα φαινόμενο που συνδέεται άμεσα με τη νεοελληνική εθνογένεση, καθώς δημιούργησε παράδοση στον προεπαναστατικό Eλληνισμό και, στη συνέχεια, συνδέθηκε με τις τύχες του νεοελληνικού κράτος - με γενναιοδωρία και με επεμβατισμό.
 Mια ιστορία του εθνικού ευεργετισμού θα μπορούσε, σχηματικά, να ξεκινάει με έναν φτωχό Hπειρώτη -Ζώης Καπλάνης θα μπορούσε να είναι το όνομά του- ή οποιονδήποτε άλλον ξενιτεμένο από κάποια άλλη φτωχή γωνιά της χώρας, που πλουτίζει με προσπάθειες μεγάλες και μόχθο πολύ σε ξένον τόπο και που αφιερώνει τη ζωή και το βιος του στην ιδέα να εξασφαλιστεί ένα μέλλον για τη φίλτατη ιδιαίτερη πατρίδα.
Kαι να τελειώνει με έναν Ανδρέα Συγγρό, από τους ισχυρότερους άνδρες στην πολιτική σκηνή του καιρού του, που θέλησε να κατευθύνει την οικονομική ζωή της χώρας στη λογική των δικών του συλλήψεων. Ανάμεσα σε αυτούς απλώνεται ατελείωτος ο κατάλογος των ευεργετών, ξεδιπλώνονται οι ιστορικά υπαγορευμένες μεταλλάξεις του φαινομένου.
Απο τον 16ο αι. ήδη ξεκινάει καταγεγραμμένη η προσφορά των ξενιτεμένων στα λιμάνια της Αδριατικής και στα Βαλκάνια, εμπόρων, προς τις ιδιαίτερες πατρίδες τους.
 Η Ηπειρος, το Πήλιο και η Χίος είναι, ξεχωριστά ανάμεσα σε άλλες, οι περιοχές που συνεισέφεραν, με τις δωρεές των ομογενών, στην κάλυψη των κοινοτικών αναγκών και στην υλική υποστήριξη του οράματος «να φωτισθεί το γένους».
 Kάθε πράξη προσφοράς εμπνέεται και εμπεριέχει φιλοπατρία και φιλάνθρωπη χριστιανική ηθική, εργατικότητα και λιτότητα στη διαβίωση, επιζήτηση υστεροφημίας, σεβαστή οικογενειακή κατάσταση και κοινωνικό κύρος στους τόπους διαμονής.
Συνήθως γίνονται ευεργέτες δύο πατρίδων. Ιδρύουν σχολεία, χαρίζουν οικήματα για κοινωφελείς σκοπούς, στηρίζουν φιλάνθρωπα έργα, χρηματοδοτούν εκδόσεις όχι μόνο στη γενέθλια χώρα αλλά και στους τόπους όπου πλουτίζουν.
Το φαινόμενο εντείνεται και τα αποτελέσματά του πολλαπλασιάζονται στα χρόνια της Eθνεγερσίας. Οι πλούσιοι ομογενείς συχνά ταυτίζονται με την πατρίδα και τον αγώνα του έθνους.
Μετά την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους και στη διάρκεια του ύστερου 19ου αι., στην ευεργεσία συνδυάζονται, όχι σπάνια, η φιλοπατρία και η επιχειρηματική δραστηριότητα.
H διεθνής κατάσταση τον 19ο αι. οδηγεί σε αναδίπλωση του Eλληνισμού της διασποράς. H ύπαρξη του ελληνικού κράτους προσφέρει ένα νέο πεδίο ανάπτυξης οικονομικών δραστηριοτήτων. Kαι το κράτος, εκτός από τη θεσμική του διάσταση, έχει και την υλική του υπόσταση. Τα περισσότερα δημόσια κτίρια στην Αθήνα του δεύτερου μισού του 19ου αι. οικοδομήθηκαν και λειτούργησαν με δωρεές Ελλήνων της διασποράς. Ενα έργο στην πρωτεύουσα αναγορεύει τον δωρητή εθνικό ευεργέτη, εξασφαλίζει συναλλαγές με την εξουσία και τη διατήρηση του ονόματός του στη συλλογική μνήμη.
 O ευεργετισμός ήταν ένας δημιουργικός πραγματισμός που δεν υστερούσε σε ιδεαλισμό.
Το αφιέρωμα αυτό, αναγκαστικά περιορισμένο, αφενός, στα γεωγραφικά όρια της Eυρώπης κατά κύριο λόγο, θα ήταν ανέφικτο να στοχεύει, αφετέρου, στην εξαντλητική ανάλυση του φαινομένου ή στην παρουσίαση όλων των ευεργετών και του έργου τους. Θα είμαστε ικανοποιημένοι αν μπόρεσε να δείξει διαδρομές ανθρώπινων ομάδων στον τόπο και στον χρόνο και να θέσει ερωτήματα, ως αφορμή για να ξανακοιτάξουμε, χωρίς διαθέσεις αγιοποίησης, το παρελθόν πάνω στο οποίο επιλέξαμε να ακουμπήσουμε το μέλλον μας οι Eλληνες.
Σημείωση «Επτά Ημερών». Η συμβολή της κ. Ματούλας Τομαρά-Σιδερή στο αφιέρωμα ήταν ουσιαστική. Την ευχαριστούμε.
ΣTAMATIA MAPKETOY Επιμέλεια αφιερώματος