Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΣΤΟΝ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΚΟΣΜΟ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

«Το γνωστό είναι πεπερασμένο, το άγνωστο ατελείωτο. Στεκόμαστε πάνω σε ένα νησί στη μέση ενός απεριόριστου, ανεξήγητου ωκεανού. Το καθήκον κάθε γενιάς είναι να αποκτά λίγη περισσότερη γη.»
T.H. Huxley

Ζούμε στην αυγή της νέας χιλιετίας, όπου το παλαιό θα δώσει την θέση του στο καινούργιο, προκλητικό και ταυτόχρονα αβέβαιο. Ζούμε στον κόσμο της αόρατης και όμως πανταχού παρούσας νέας τάξης πραγμάτων, στον κόσμο της ραγδαίας τεχνολογικής εξέλιξης και του υπερκαταναλωτισμού, όπου ο άνθρωπος αναζητεί την προσωπική του ευτυχία στο κυνήγι υλικών αγαθών, χωρίς να μένει χρόνος για να ασχοληθεί με τον «εσωτερικό» του εαυτό και τις πνευματικές του ανάγκες. Επιτυγχάνεται όμως έτσι η ευτυχία; Ολοκληρώνεται κατά αυτόν τον τρόπο ο άνθρωπος; O Ηράκλειτος απαντάει καυστικά :

«Αν η ευτυχία βρισκόταν στις σωματικές απολαύσεις, θα λέγαμε ευτυχισμένα τα βόδια όταν βρίσκουν μπιζέλια για να φάνε».

Ο άνθρωπος σήμερα έχει την τάση να θεωρεί την Γη το κέντρο του κόσμου, θεωρώντας τον εαυτό του σαν κάτι το ιδιαίτερο, μίας και τον συγκρίνει με τα υπόλοιπα όντα πάνω στα οποία έχει κυριαρχήσει. Όταν ο άνθρωπος όμως στρέψει το βλέμμα του στον ουρανό τότε συνειδητοποιεί ότι η δική του παρουσία στο άπειρο σύμπαν είναι αμελητέα, νοιώθει δέος, και γίνεται πιο ταπεινός. Η πλειοψηφία της σύγχρονης επιστήμης αντιλαμβάνεται το σύμπαν σαν μία καλοκουρδισμένη μηχανή που λειτουργεί με βάση κάποιους κανόνες, σαν ένα συνονθύλευμα από άψυχα βασικά δομικά στοιχεία. Η τεχνολογία έχει σαν στόχο μόνο τον άνθρωπο αδιαφορώντας για το κόστος, με αποτέλεσμα κάποια στιγμή να βρεθούμε μπροστά στις δυνάμεις που απερίσκεπτα εξαπολύσαμε. Ίσως μέσω της κλωνοποίησης να επαναλάβουμε την δημιουργία ενός νέου Αδάμ. Σε ένα τέτοιο κόσμο όμως δεν θα χωράει ο Θεός. Θεός θα είναι ο ίδιος ο άνθρωπος, σε ένα κόσμο που δεν φτιάχτηκε από αυτόν, αλλά που εγωιστικά θα θεωρεί ότι του ανήκει. O Αινστάιν, ο επιστήμονας που επηρέασε όσο κανείς άλλος τον σύγχρονο τρόπο σκέψης παραδέχεται:

«Ένα ανθρώπινο ον είναι μέρος του όλου, που καλείται από εμάς σύμπαν, ένα μέρος περιορισμένο στον χώρο και στον χρόνο. Αυτό συλλαμβάνει τον εαυτό του, τις σκέψεις του και τα συναισθήματά του ξεχωριστά από το υπόλοιπο… ένα είδος οπτικής ψευδαίσθησης της συνείδησής του. Αυτή η ψευδαίσθηση είναι ένα είδος φυλακής για εμάς, που μας περιορίζει στις προσωπικές μας επιθυμίες και στην έλξη μόνο λίγων ανθρώπων που είναι κοντά μας. Η αποστολή μας πρέπει να είναι να απελευθερώσουμε τους εαυτούς μας από αυτήν την φυλακή διευρύνοντας τον κύκλο της συμπόνιας μας για να αγκαλιάσουμε όλα τα ζωντανά πλάσματα και ολόκληρη την φύση μέσα στην ομορφιά της».

Aυτό που μας συμβαίνει σήμερα μας εξηγεί ο Ν. Λώρενς, είναι ότι αιμορραγούμε από τις ρίζες, γιατί έχουμε αποκοπεί από την Γη, τον Ήλιο, και τα αστέρια, και η αγάπη είναι υποκρισία, γιατί άμοιρο μπουμπούκι, την ξεριζώσαμε από τον μίσχο της στο δένδρο της ζωής και περιμένουμε να εξακολουθήσει να ανθίζει στο πολιτισμένο βάζο μας.
Για τους αρχαίους πολιτισμούς ο κόσμος και η Γη ήταν ένας ζωντανός οργανισμός, που είχε εκτός της υλικής και πνευματική υπόσταση. Όπως στο ανθρώπινο σώμα οι κινήσεις προέρχονται από την ψυχή που σκέπτεται και ενεργεί, έτσι και για την αρχαία επιστήμη η ορατή τάξη του σύμπαντος ήταν η αντανάκλαση αόρατων ιεραρχικά δομημένων πνευματικών δυνάμεων, που με τις ενέργειες τους προκαλούσαν την εξέλίξη της ζωής τόσο στον μακρόκοσμο όσο και στον μικρόκοσμο (με τον ίδιο τρόπο που πίσω από έναν ζωγραφικό πίνακα βρίσκεται η σκέψη και η δράση του καλλιτέχνη). Μία τέτοια κοσμογονική θεώρηση προχωρούσε κατά κύκλους ομόκεντρους από το παγκόσμιο στο επιμέρους, από το αόρατο στο ορατό, από το καθαρό πνεύμα στην οργανωμένη υπόσταση, από τον Θεό στον άνθρωπο.
Σε κάθε αρχαίο πολιτισμό υπήρχε ένα εσωτερικό σύστημα γνώσης του κόσμου των φυσικών δυνάμεων, αλλά και της ανθρώπινης φύσης που ονομαζόταν Σοφία. Οι άνθρωποι που ασχολούνταν με την κατάκτηση της ονομάζονταν Σοφοί, και αργότερα από τον Πυθαγόρα Φιλό-σοφοι. Ο Πυθαγόρας ονόμαζε φιλόσοφο, αυτόν που γνώριζε τις λειτουργίες τόσο της υλικής όσο και της πνευματικής φύσεως, και δίδασκε στους μαθητές του να γνωρίζουν πραγματικά τις αλήθειες αυτές. Η Φιλοσοφία δεν ήταν -και δεν είναι- μια θεωρητική προσέγγιση του κόσμου, αλλά και ένας τρόπος ζωής. Οι Αρχαίοι ημών πρόγονοι δεν ήταν οι μόνοι που στοχάστηκαν πάνω σε θέματα κοσμογονίας θεολογίας και φυσιολογίας, αλλά αντιθέτως επηρεάστηκαν από διάφορους λαούς και κουλτούρες.

«Σε ολόκληρη την ιστορία, τίποτε δεν είναι πιο εκπληκτικό ή τόσο δύσκολο να περιγραφεί όσο η αιφνίδια άνοδος του πολιτισμού στη Ελλάδα. Πολλά απ' όσα δημιουργούν τον πολιτισμό υπήρχαν ήδη επί χιλιάδες χρόνια στην Αίγυπτο και στη Μεσοποταμία, και είχαν απλωθεί από εκεί στις γειτονικές χώρες. Αλλά ορισμένα στοιχεία έλειπαν, ωσότου τα προμήθευσαν οι Έλληνες. Το τι απετέλεσαν στην τέχνη και τη λογοτεχνία είναι γνωστό στον καθένα, αλλά ό,τι έχουν πραγματοποιήσει στον καθαρά διανοητικό τομέα είναι ακόμη εξαιρετικότερο» (Bertrand Russel, Ιστορία της Δυτικής Φιλοσοφίας) .

Οι Έλληνες εξερεύνησαν το άγνωστο σύμπαν με απροκαταληψία, και με μία φοβερή συνδυαστική ικανότητα, που αφορούσε όλα τα βασικά ζητήματα της Φιλοσοφίας, και τα έθεσαν με χαρακτηριστική για το Ελληνικό πνεύμα καθαρότητα. Δημιούργησαν τις βασικές έννοιες της φιλοσοφίας και της φυσικής επιστήμης και έτσι επηρέασαν καταλυτικά όλη την κατοπινή Ευρωπαϊκή και παγκόσμια επιστήμη. Ταυτόχρονα όμως πρόβαλαν ως υπέρτατο αγαθό την απόκτηση της γνώσης, χωρίς να είναι αυτή προνόμιο μόνο της ιερατικής τάξης.. Η αποκάλυψη της γνώσης βέβαια σύμφωνα με τον Πλάτων δεν είναι εύκολη. Πρέπει πρώτα να γνωρίσουμε τον εαυτό μας. (ΓΝΩΘΙ ΣΑΥΤΟΝ, η επιγραφή του μαντείου των Δελφών). Η γνώση του εαυτού μας και της σχέσης μας με το κόσμο που μας περιβάλλει σύμφωνα με τον Σωκράτη, αποτελεί την ευτυχία της ζωής και την αφετηρία της Φιλοσοφίας. Η γνώση αυτή μας λέει ο Πλάτων:,

«δεν είναι κάτι που μπορεί να περιγραφεί με λόγια όπως οι άλλες επιστήμες. Χρειάζεται μακρά μελέτη του θέματος και διάπλαση του εαυτού με αυτήν. Τότε, είναι σαν μία σπίθα να ξεπηδά και να ανάβει ένα φως που από εκεί και μετά είναι ικανό να αυτοσυντηρείται».
Στον Φαίδων εξάλλου μας αποκαλύπτει, ότι το μονοπάτι της κατακτήσεως της αλήθειας οδηγεί τόσο στον δρόμο της αγάπης, όσο και στον δρόμο του θανάτου:

«Είναι πιθανόν λέει ,οι άνθρωποι να μην αντιλαμβάνονται ότι όλοι όσοι προσφεύγουν στην ενασχόληση με την φιλοσοφία, εκπαιδεύονται για ένα πράγμα μόνο – τον θάνατο».
Εννοεί βέβαια τον θάνατο της αμάθειας και του εγωισμού, και την αναγέννηση ενός νέου πνευματικού ανθρώπου, όπως δήλωνε κατόπιν και ο Απ. Παύλος: «όσοι εβαπτίσθημεν εις Χριστόν Ιησούν, εις θάνατον αυτού εβαπτίστημεν». O άνθρωπος συμβολικά πεθαίνει μέσα από το βάπτισμα και ξαναγεννιέται εξαγνισμένος.
Η γνώση της αλήθειας είναι το υπέρτατο αγαθό. Η λέξη Αλήθεια (άνευ –Λήθης) σημαίνει να μην ξεχνούμε. Η Λήθη αυτή σχετίζεται με την άγνοια της θείας μας προελεύσεως και του τελικού μας σκοπού, που είναι η επάνοδος στην θεϊκή μονάδα. Η κατανόηση του θείου πεδίου με το οποίο ο κάθε ένας από εμάς συνδέεται, είναι ο αληθινός τελικός σκοπός της ενσαρκώσεως μας. Σοφία είναι να νικήσουμε τον εαυτό μας, ενώ άγνοια να νικηθούμε από αυτόν μας λέει ο Σωκράτης. Για τον φιλόσοφο ο σκοπός της ζωής είναι η απόκτηση πείρας, μια συνεχή τελειοποίηση του πνεύματος.
Όλες οι επιστήμες, η γλώσσα μας, το πολίτευμα μας, τα πάντα που εμείς απολαμβάνουμε σήμερα προέρχονται από την Αρχαία Ελλάδα. Η ιστορία της επιστήμης ξεκινάει με τους προσωκρατικούς φιλοσόφους, σε μία εποχή που η επιστήμη (επί –ίσταμαι-, στέκομαι από πάνω), και η φιλοσοφία δεν αποτελούσαν ξεχωριστά αντικείμενα όπως σήμερα. Όταν οι Προσωκρατικοί φιλόσοφοι ξεκινούν, ο δρόμος της επιστήμης δεν είχε ακόμα χαραχθεί, έπρεπε να τον ανοίξουν οι ίδιοι. Στην εποχή τους κυριαρχούσε η μυθολογική κοσμογονία και το μόνο δεδομένο είναι η εμπειρική παρατήρηση των φυσικών φαινομένων. Η ορθολογιστική βάση δεδομένων έλειπε, τα όργανα παρατήρησης δεν υπήρχαν ενώ και το κύρος της γνώσης που δεν βασιζόταν στις γνώσεις του ιερατείου ή της μύησης στα μυστήρια ήταν ανύπαρκτο. Έτσι οι πρωτοπόροι της φιλοσοφίας έπρεπε μαζί με τις θεωρίες που ανάπτυξαν να «εφεύρουν» και την ορολογία της επιστήμης και της φιλοσοφίας.
Η ανατροπή αυτή συνέβη τον 6ο αιώνα π.Χ. . Τότε ο Έλληνας θα αφήσει πίσω του την επική μυθολογική ποίηση, η σκέψη του θα εμβαθύνει, και θα τον χαρακτηρίσει μία πιο κριτική στάση απέναντι στη ζωή. Αυτό θα επιτευχθεί με την ναυτιλία και το εμπόριο και τις αποικίες. Η δίψα για γνώση ξεκίνησε από φιλοσοφικά ερωτήματα σχετικά με την φύση του ανθρώπου και του κόσμου. Έτσι σε θεολογικό επίπεδο προχωρώντας πέρα από τις μυθολογικές προσεγγίσεις του Θείου και της δημιουργίας του αρχαίου κόσμου οι Έλληνες Σοφοί διάμεσο της πολλαπλότητας και μεταβλητότητας των φαινομένων προσέγγισαν το Θείο και αναζήτησαν το Εν, την θεία Ουσία του Κόσμου, το Όντως Ον (Παρμενίδης), τον Νου (Αναξαγόρας), το Αγαθόν (Πλάτων), το Αείζωον Πυρ και τον Λόγο (Ηράκλειτος).
Πιο συγκεκριμένα ο Θαλής ο Μιλήσιος ένας από τους 7 σοφούς της αρχαιότητας θεωρούσε ως αρχή των πάντων το «Ύδωρ» και «έβλεπε» έναν θεό μέσα σε καθετί.
Ο Αναξίμανδρος ταύτισε το «Θείο» με το «άπειρο», στο οποίο απέφυγε να δώσει ανθρωπομορφικά χαρακτηριστικά.
Ο Ξενοφάνης ανέπτυξε πιο ξεκάθαρα την ιδέα του «Ενός Θεού» που ξεχωρίζει από «τους υπόλοιπους θεούς και τους ανθρώπους».
Ο Παρμενίδης τον 6ο αιώνα π.Χ. χρησιμοποίησε τον όρο «Ένα» για να ονομάζει την υπέρτατη Θεότητα.
Φανερά επηρεασμένος από αυτόν τον ο Πλάτωνας ( τον 4ο αιώνα π.Χ.) στο έργο του «Τίμαιος», παρουσίασε έναν Δημιουργό, ο οποίος δίνει μορφή στην αδρανή ύλη μέσων των «νοητικών μορφών» (Αρχετύπων).
Ως πιο ορθολογιστής ο μαθητής του Αριστοτέλης, απέρριψε την ιδέα των «αρχετύπων» και μίλησε για έναν κυκλικό χρόνο που βρίσκεται σε κίνηση, δίχως αρχή και τέλος, αλλά και για το «Πρωταρχικό Κινούν». Αυτός είναι ο «Θεός» του Αριστοτέλη, που παρουσιάζεται σαν μια Αρχή και όχι προσωποποιημένος.
Τον 3ο αιώνα μ.Χ., ο Νεοπλατωνιστής Πλωτίνος περιγράφει το «Ένα», ως μια μη υλική, απρόσωπη δύναμη σαν το Υπέρτατο Ον. Ο Πλωτίνος διέκρινε μια Απόλυτη Θεότητα ως πρώτη αρχή, που ήταν απλά «νοητικής φύσης» και μια δημιουργική Θεία Διάνοια που γεννάει τις μορφές.
Σε επιστημονικό επίπεδο, πρώτος ο Πυθαγόρας αναφέρθηκε στην σφαιρικότητα της Γης, και αργότερα ο Έκφαντος και ο Ικέτας δίδαξαν την περιστροφή της Γης γύρω από τον άξονα της.
Το 235 π.χ ο Ερατοσθένης, υπολόγισε την περίμετρο της Γης μετρώντας την σκιά ενός ραβδιού, και την βρήκε 40.000 χλμ, σχεδόν όσο την υπολογίζουμε και σήμερα, ενώ ο Ίππαρχος 190 π.χ είναι ο πρώτος που διαιρεί τον κύκλο σε 360 μοίρες, και ανακαλύπτει το φαινόμενο της μετάπτωσης των ισημεριών, η οποία ξανάγινε γνωστή στην Ευρώπη τον 16ο αιώνα απ’ τον Νικόλαο Κοπέρνικο.
Όσον αφορά το σύμπαν και την θέση της γης σε αυτό, πρώτος ο Αρίσταρχος ο Σάμιος (310-230 π.Χ.) υποστήριξε ότι, η Γη δεν ήταν το κέντρο του κόσμου όπως μέχρι τότε πιστευόταν, αλλά μια σφαίρα που περιφερόταν γύρω από τον Ήλιο. Η ηλιοκεντρική αυτή θεωρία επανήλθε στο προσκήνιο 1.800 χρόνια αργότερα από τον Κοπέρνικο.. Αξιοσημείωτο είναι ότι σε χειρόγραφα του Κοπέρνικου που βρέθηκαν, ίδιος γράφει ότι είχε μελετήσει τον Αρίσταρχο τον Σάμιο, κάτι που δεν συμπεριλήφθηκε στην έκδοση του βιβλίου του. Οι υπολογισμοί του Κέπλερ απέδειξαν ότι η Γη και οι πλανήτες κινούνταν σε ελλειπτικές τροχιές γύρω από τον Ήλιο. Οι γενικές του Κέπλερ ήταν βασισμένες στον Πυθαγορισμό.
Για τον Αριστοτέλη (384-323/2 π.Χ.) ο κόσμος ήταν σαν ένα «κρεμμύδι» που αποτελούταν από ομόκεντρες σφαίρες, στο κέντρο των οποίων βρισκόταν η Γη. Το γεωκεντρικό σύστημα του Αριστοτέλη επικράτησε στην Δύση έως τον 16ο αιώνα μ.Χ. Σημαντική και στην Φυσική είναι η συνεισφορά του Αριστοτέλη, ο οποίος έθεσε τις βάσεις της Μηχανικής κίνησης των σωμάτων παρόμοιας με αυτήν του Νεύτωνα (17ος αι. μ.Χ.). Υποστήριζε ότι η ύπαρξη συνεχούς κίνησης προϋποθέτει την ύπαρξη μιας συνεχούς αιτίας, μιας δύναμης δηλαδή που θα επιδρά πάνω στο κινούμενο σώμα.
Ο Ηρόδοτος το (4ο αιώνα π.χ) θεωρείται ο πατέρας της Ιστορίας, ενώ ο Θουκυδίδης ήταν ο θεμελιωτής της αντικειμενικής ιστορικής έρευνας. και ο πρώτος ιστορικός που ξεχώρισε τον μύθο από την ιστορία.
Ο Ιπποκράτης (4ο αιώνα π.χ) ήταν ο θεμελιωτής της επιστημονικής Ιατρικής, ας μην λησμονούμε ότι έως και σήμερα οι γιατροί παίρνουν τον «Ορκο του Ιπποκράτη» για να ασκήσουν το επάγγελμα τους.
Στις θετικές επιστήμες ο Ευκλείδης (3ο αιώνα π.Χ.) έθεσε τις βάσεις των μαθηματικών και της γεωμετρίας, οι οποίες αποτελούν έως και σήμερα την θεμέλιο λίθο όχι μόνο των μαθηματικών, αλλά και της τεχνολογικής επιστήμης. Ο Αρχιμήδης (2ο αιώνα π..Χ) ανακάλυψε τις πρώτες αρχές της υδροστατικής. Εφέυρεσε τις τροχαλίες, τους οδοντωτούς τροχούς, κατασκεύασε αστρονομικά όργανα και τελειοποίησε το ελληνικό αριθμητικό σύστημα.
Ο Ηρόφιλος απ’ την Χαλκηδόνα της Βιθυνίας (3ος αιώνα π.Χ.),στο έργο του «Ανατομία», δίνει για πρώτη φορά ανατομικές περιγραφές ανθρωπίνων οργάνων. Ο Ηρόφιλος αναγνώρισε την αληθινή φύση του νευρικού συστήματος και θεώρησε κέντρο του τον εγκέφαλο. Χώρισε τα νεύρα σε «αισθητικά» και «προαιρετικά», και μετρούσε τους σφυγμούς των ασθενών για να κάνει διαγνώσεις.
Αλλά και όσον αναφορά την δημιουργία του κόσμου, οι απόψεις των Προσωκρατικών Θαλή, Αναξίμανδρου και Αναξιμένη είναι κοντά σε αυτά που υποστηρίζει η σύγχρονη Φυσική, όπως θα εξετάσουμε σε επόμενο κεφάλαιο.
Ο Δημόκριτος το 460 π.Χ. υποστήριζε ότι τα άτομα έχουν διαφορετικό μέγεθος μεταξύ τους, και ότι η κίνηση τους προέρχεται από κάποια πηγή. (Αυτό που σήμερα οι επιστήμονες ονομάζουν ορμή ή κρούση).
Ο Λεύκιππος το 500 π.χ διατύπωσε για πρώτη φορά την ατομική θεωρία την οποία εξέλιξε ο μαθητής του Δημόκριτος. Όσον αφορά την γένεση της ζωής στη Γη, ο Αναξίμανδρος θεωρούσε ότι η ζωή δημιουργήθηκε από τη λάσπη και ότι τα πρώτα ζώα ήταν ψάρια με αγκαθωτό δέρμα. Τα υπόλοιπα ζώα σύμφωνα με την θεωρία του, αποτελούσαν χερσαίους απόγονους των ψαριών. Την ίδια άποψη για την προέλευση της ζωής διατύπωσε κι ο Αναξιμένης, με τη διαφορά ότι θεωρούσε καταλυτική την παρουσία του αέρα και της θερμότητας του Ήλιου.
Η νοοτροπία του σημερινού πολιτισμού βασίζεται στο Αριστοτέλειο ορθολογιστικό μοντέλο σκέψης, το οποίο επικράτησε στα χρόνια της Αναγέννησης έναντι του Πλατωνικού μεταφυσικού μοντέλου. Στην εποχή μας είναι γεγονός ότι η φιλοσοφία δεν είναι απαραίτητη στην επιστήμη (τεχνολογία). Ο λόγος είναι ότι η εξειδίκευση είναι η απαραίτητη προϋπόθεση για την καλύτερη απόδοση των υπαλλήλων στις σύγχρονες κοινωνίες.
Το ερώτημα όμως είναι, αυτή η μονόπλευρη ανάπτυξη του πνεύματος είναι αρκετή; Ίσως το ζητούμενο στην νέα εποχή να είναι ακριβώς αυτό, η παθητικότητα των κοινωνιών, η δημιουργία συνεχών καταναλωτικών αναγκών κλπ. Η γνώση ήταν και είναι δύναμη, και όπως είναι γνωστό η εξουσία θέλει να ελέγχει την δύναμη. Το πνευματικό σκόρπισμα που επέφερε η πολυδιάσπαση της επιστήμης, η και εξειδίκευση των επιστημών μίκρυνε τους πνευματικούς ορίζοντες του ανθρώπου. Η γνώση που λαμβάνει σήμερα ο άνθρωπος περιορίζεται στο γνωστικό του αντικείμενο.
Η φιλοσοφία διευρύνει το πνεύμα γιατί παρατηρεί και προσπαθεί να εξηγήσει την φύση και τους νόμους που την διέπουν, εξασφαλίζοντας έτσι μια συνολικότερη εικόνα για τον κόσμο. Ταυτόχρονα όμως η φιλοσοφία προχωρά πέρα από την ορατή πλευρά των πραγμάτων.
Ο Πλάτων το περιγράφει περίφημα στον μύθο της σπηλιάς, όπου με λίγα λόγια περιγράφει αλυσοδεμένη την ανθρωπότητα να ζει σε μία σκοτεινή σπηλιά, στο μέσο της οποίας καίει μία φωτιά. Οι άνθρωποι είναι αλυσοδεμένοι με τέτοιο τρόπο, ώστε το μόνο που μπορούν να δουν είναι οι σκιές των πραγμάτων στους τοίχους της σπηλιάς. Εάν κάποιος μπορούσε να σκαρφαλώσει στην σπηλιά και να αντικρίσει το αληθινό φως του ήλιου, αφενός τα μάτια του δεν θα άντεχαν το φως, και αφετέρου εάν επέστρεφε πίσω στην σπηλιά και περιέγραφε στους υπολοίπους ότι ο κόσμος των σκιών δεν είναι ο πραγματικός κόσμος θα κινδύνευε να χλευαστεί. Η άνοδος από την υλιστική κατάσταση των σκιών είναι δύσκολη έως ότου δούμε το αληθινό φως.
Στις μεταφυσικές του ανησυχίες ο άνθρωπος, αρχικά δίνει απλές απαντήσεις, ενώ λατρεύει και φοβάται ό,τι δεν κατανοεί και δεν είναι σε θέση να ελέγξει. Μεταφυσική ότι δεν μπορεί να παρατηρήσει το ανθρώπινο μάτι, και δεν μπορεί να ακούσει το ανθρώπινο αυτί. Είναι ο χώρος που βρίσκεται πέρα από την ανθρώπινη αντίληψη, και περιέχει όσα μεσολαβούν ανάμεσα στον άνθρωπο και στην πηγή που τον δημιούργησε. Σύμφωνα με τον Σπέυσιππο:

«το μη υλικό γίνεται αισθητό μέσω της επιστημονικής σκέψης, ενώ το υλικό μέσω της επιστημονικής αντίληψης».

Ακόμα και στον χώρο της ορθολογιστικής επιστήμης ο Max Plank υποστήριζε:

«Δεν υπάρχει φυσική χωρίς κάποια δόση μεταφυσικής..».

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ "Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΣΤΟΝ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΚΟΣΜΟ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ"

Επικαιρος ο Φρειδερίκος Νίτσε για τους Ελληνες.

«Αποδεδειγμένα, σε κάθε περίοδο της εξέλιξής του ο δυτικοευρωπαϊκός πολιτισμός, προσπάθησε να απελευθερώσει τον εαυτό του από τους Έλληνες.
Η προσπάθεια αυτή, είναι διαποτισμένη με βαθύτατη δυσαρέσκεια, διότι οτιδήποτε κι αν (οι δυτικοευρωπαίοι) δημιουργούσαν, φαινομενικά πρωτότυπο και άξιο θαυμασμού, έχανε χρώμα και ζωή, στη σύγκρισή του με το ελληνικό μοντέλο, συρρικνωνότανε, κατέληγε να μοιάζει με φθηνό αντίγραφο, με καρικατούρα.
Έτσι ξανά και ξανά, μια οργή ποτισμένη με μίσος, ξεσπάει εναντίον των Ελλήνων, εναντίον αυτού του μικρού και αλαζονικού έθνους, που είχε το νεύρο να ονομάσει βαρβαρικά (για κάθε εποχή), ότι δεν είχε δημιουργηθεί στο έδαφός του.
Μα ποιοι, επιτέλους, είναι αυτοί των οποίων η ιστορική αίγλη υπήρξε τόσο εφήμερη, οι θεσμοί τους τόσο περιορισμένοι, τα ήθη τους αμφίβολα έως απαράδεκτα, και οι οποίοι απαιτούν μια εξαίρετη θέση ανάμεσα στα έθνη, μια θέση πάνω από το πλήθος.
Κανένας από τους επανεμφανιζόμενους εχθρούς τους, δεν είχε την τύχη να ανακαλύψει το κώνειο, με το οποίο θα μπορούσαμε μια για πάντα, να απαλλαγούμε απʼ αυτούς.
Όλα τα δηλητήρια του φθόνου, της ύβρεως, του μίσους, έχουν αποδειχθεί ανεπαρκή, να διαταράξουν την υπέροχη ομορφιά τους.
Έτσι, οι άνθρωποι συνεχίζουν να νιώθουν ντροπή και φόβο απέναντι στους Έλληνες.
Βέβαια, πού και πού, κάποιος εμφανίζεται που αναγνωρίζει ακέραιη την αλήθεια, την αλήθεια που διδάσκει ότι, οι Έλληνες είναι οι ηνίοχοι κάθε επερχόμενου πολιτισμού και σχεδόν πάντα τόσο τα άρματα, όσο και τα άλογα των επερχόμενων πολιτισμών, είναι πολύ χαμηλής ποιότητας σε σχέση με τους ηνίοχους (Έλληνες), οι οποίοι τελικά αθλούνται, οδηγώντας το άρμα στην άβυσσο, την οποία αυτοί ξεπερνούν με αχίλλειο πήδημα»!!!

Φρειδερίκος Νίτσε.

 

Η γιατρειά για τον έρωτα εξακολουθεί να είναι στις περισσότερες περιπτώσεις εκείνο το παλιό δραστικό φάρμακο: η ανταπόδοση αγάπης.

• Όποιος τιμωρείται, δεν είναι πια εκείνος που έχει κάνει την πράξη. Είναι πάντα ο αποδιοπομπαίος τράγος. (252)
• Όποιος ζει όπως τα παιδιά – δηλαδή δεν παλεύει για το ψωμί του και δεν πιστεύει ότι οι πράξεις του έχουν τελική σημασία – παραμένει παιδιάστικος. (280)
• Η γυναίκα αυτή είναι όμορφη και έξυπνη: αχ, πόσο εξυπνότερη θα είχε γίνει, αν δεν ήταν όμορφη! (282)
• Ήταν φίλοι, έπαψαν όμως να είναι, και διέκοψαν συγχρόνως τη φιλία τους, ο ένας επειδή πίστευε ότι είχε παραγνωριστεί πάρα πολύ, ο άλλος επειδή πίστευε ότι είχε αναγνωριστεί πάρα πολύ – και επ’ αυτού εξαπατήθηκαν και οι δύο! – διότι κανένας τους δε γνώριζε αρκετά τον εαυτό του. (287)
• Δεν αρκεί να αποδεικνύουμε ένα πράγμα, πρέπει επίσης να παρασύρουμε ή να ανεβάζουμε τους ανθρώπους προς αυτό. Γι’ αυτό πρέπει να μάθει ο γνώστης να λέει τη σοφία του: και συχνά με τρόπο που να ηχεί σαν τρέλα! (330)
• Είμαστε σαν βιτρίνες μαγαζιών στις οποίες συνεχώς τακτοποιούμε, κρύβουμε ή φανερώνουμε τις υποτιθέμενες ιδιότητες που αποδίδουν άλλοι σε εμάς – για να εξαπατάμε τον εαυτό μας. (385)
• Αρχίζει κανείς ξεμαθαίνοντας να αγαπάει άλλους και καταλήγει στο να μη βρίσκει πια τίποτε που να αξίζει καθ’ εαυτό να το αγαπήσει. (401)
• Όποιος θέλει να σκοτώσει τον αντίπαλό του, ας αναλογιστεί μήπως έτσι ακριβώς τον απαθανατίζει μέσα του. (406)
• Η γιατρειά για τον έρωτα εξακολουθεί να είναι στις περισσότερες περιπτώσεις εκείνο το παλιό δραστικό φάρμακο: η ανταπόδοση αγάπης. (415)
• Η δεξιοτεχνία επιτυγχάνεται όταν δε σφάλλει, ούτε διστάζει κανείς στην εκτέλεση. (537

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ "Επικαιρος ο Φρειδερίκος Νίτσε για τους Ελληνες."

Τι είναι η φιλοσοφική ηθική;

 Η έννοια του ηθικού προβλήματος Ένα πρώτο βήμα για τη συστηματοποίηση και την καλλιέργεια των ηθικών μας προβληματισμών είναι ο εντοπισμός και η περιγραφή ενός ηθικού προβλήματος. Κάθε πρόβλημα που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε μπορεί να διατυπωθεί με μια συγκεκριμένη ερώτηση.
Έτσι, η κατάλληλη ερώτηση για να διαπιστώσουμε αν μια συγκεκριμένη κατάσταση πραγμάτων ή μια ενέργεια είναι ηθικά ενδιαφέρουσα είναι «ποιος βλάπτεται ή/και ποιος ωφελείται;».
Αν η απάντηση που θα δώσουμε είναι καταφατική, τότε μπορούμε να θεωρήσουμε ότι έχουμε ένα ηθικό πρόβλημα - αν και διαφορετικοί άνθρωποι θα αντιμετώπιζαν την ίδια κατάσταση με διαφορετικό τρόπο, δεδομένου ότι τα κριτήρια ως προς το τι συνιστά βλάβη και ωφέλεια ποικίλλουν σημαντικά.
Επίσης, θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι φορείς της βλάβης ή της ωφέλειας διαφοροποιούνται ανάλογα με την υπό εξέταση περίπτωση με αποτέλεσμα εκτός από τους συνανθρώπους μας φορείς βλαβών και ωφελημάτων να θεωρούνται (συχνά χωρίς επαρκή τεκμηρίωση) οι νεκροί, τα ζώα, το περιβάλλον, ακόμα και οι αφηρημένες ιδέες.

Από τη στιγμή, ωστόσο, που θα θεωρήσει κανείς ότι υπάρχει ένα ηθικό πρόβλημα είναι φυσικό να αναρωτηθεί ποιος είναι υπεύθυνος για τη βλάβη ή την ωφέλεια που προκαλείται, που προκλήθηκε ή που ενδέχεται να προκληθεί. Η έννοια της ευθύνης είναι σύνθετη και περίπλοκη, αφού αποτελεί αντικείμενο μελέτης τόσο της μεταφυσικής όσο και της επιστήμης του δικαίου, και για τον προσδιορισμό της υπάρχουν σοβαρές διχογνωμίες.
Ωστόσο, για τις ανάγκες της έρευνάς μας μπορούμε να θεωρήσουμε κάποιον υπεύθυνο για μια πράξη ή παράλειψή του αν αυτή υπήρξε αποτέλεσμα συνειδητής επιλογής του, πράγμα το οποίο προϋποθέτει ότι είχε τη δυνατότητα, αν το επιθυμούσε, να προβεί σε διαφορετικές επιλογές.
Από αυτή τη θεώρηση συνάγεται ότι κάποιος δεν είναι υπεύθυνος για πράγματα που δεν μπορεί να ελέγξει, όπως το DNA του ή κάποιες ενστικτώδεις κινήσεις ή ό,τι κάνει υπό την επήρεια ψυχοφαρμάκων. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι περιπτώσεις όπου κάποιος αναγκάζεται να κάνει ή να μην κάνει κάτι, γιατί μια διαφορετική επιλογή θα ήταν ιδιαίτερα οδυνηρή, όπως όταν απειλείται η ζωή του.
Εδώ θεωρείται μεν υπεύθυνος, αφού θεωρητικά θα μπορούσε να πράξει κάτι το διαφορετικό, αλλά η απόφαση του κρίνεται με ιδιαίτερη επιείκεια, εφόσον αντιλαμβανόμαστε ότι είναι ιδιαίτερα επώδυνο για όλους μας να ενεργήσουμε διαφορετικά υπό παρόμοιες περιστάσεις. Ο λόγος που μας ενδιαφέρει να διαπιστώσουμε ποιος είναι υπεύθυνος θα γίνει παρακάτω κατανοητός.

Η βασικότερη όμως αντίδραση που κατά τεκμήριο μας προκαλεί ο εντοπισμός ενός ηθικού προβλήματος είναι ο προβληματισμός για το τι πρέπει να γίνει. Τα ηθικά προβλήματα δεν μας αφήνουν αδιάφορους, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι πάντοτε μας οδηγούν στην επιτέλεση συγκεκριμένων ενεργειών.
Συχνά δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα, ενίοτε θεωρούμε κάποιους άλλους υπευθύνους, ενώ δεν θα πρέπει να λησμονούμε και τις περιπτώσεις εκείνες όπου μολονότι πιστεύουμε ότι πρέπει να κάνουμε κάτι και έχουμε αυτή τη δυνατότητα, αδυνατούμε να ενεργήσουμε (το φαινόμενο αυτό ονομάζεται ακρασία). Η περισσότερο συνήθης θετική αντίδραση στην παρουσία μιας ηθικά ενδιαφέρουσας κατάστασης είναι η εκφορά κάποιας σχετικής κρίσης και ο έπαινος αυτού που θεωρούμε υπεύθυνο (αν υπάρχει κάποιος στον οποίο μπορεί να καταλογισθεί ευθύνη).
Αντίθετα, μια αρνητική αντίδραση εκδηλώνεται με καταδικαστικές κρίσεις και τον ψόγο αυτού που θεωρούμε υπεύθυνο, καθώς και την απαίτηση να επανορθώσει. Όταν, όμως, δεν υπάρχει κάποιος υπαίτιος (όπως λ. χ. σε ένα σεισμό) η αντίδρασή μας εκφράζεται με τον καθορισμό συγκεκριμένων υποχρεώσεων, την αιτιολόγησή τους, και ενδεχομένως με προτάσεις για τον τρόπο με τον οποίο θα πραγματοποιηθούν καλύτερα οι εν λόγω υποχρεώσεις.
Ωστόσο, η θετική ή η αρνητική αντίδρασή μας δεν εξαντλείται πάντοτε με την εκφορά κάποιων ομιλιακών ενεργημάτων. Σε ορισμένες περιπτώσεις κρίνουμε ότι θα πρέπει να ενεργήσουμε με μη λεκτικό τρόπο, όπως όταν κάποιος αποφασίζει να πέσει στη θάλασσα για να σώσει έναν άνθρωπο που πνίγεται ή να ενισχύσει υλικά κάποιον που προέβη σε μια ηρωική πράξη.

Συμπερασματικά, από τη στιγμή που αναγνωρίζουμε μια κατάσταση όπου κάποιος ή κάτι, σύμφωνα με τα κριτήριά μας, βλάπτεται ή ωφελείται, μας ανοίγεται μια ευρεία κλίμακα θετικών ή αρνητικών αντιδράσεων που αρχίζει με επιδοκιμαστικές ή αποδοκιμαστικές σκέψεις και καταλήγει στην απόφασή μας να παρέμβουμε ενεργά και να επιχειρήσουμε να αλλάξουμε την κατάσταση. Υπάρχει λοιπόν ένα πρωτογενές υλικό, μια σειρά προβληματισμών , νοητικών διαδικασιών και ενεργειών που είναι κοινή στους περισσότερους ανθρώπους και πάνω στην οποία οικοδομείται η ηθική φιλοσοφία.

1.2. Καθημερινή και φιλοσοφική ηθική

Αν θέσουμε σε έναν άνθρωπο που δεν έχει ασχοληθεί συστηματικά με τη μελέτη της ηθικής, το ερώτημα τι είναι για αυτόν η ηθική θα μας απαριθμούσε κάποιες αξίες, αρχές ή κανόνες που προσδιορίζουν τη συμπεριφορά του και καθορίζουν τι είναι καλό και κακό. Αν όμως αντιμετωπίσουμε με κριτικό πνεύμα παρόμοιες απαντήσεις που συγκροτούν την καθημερινή ηθική, θα προβαίναμε στις ακόλουθες διαπιστώσεις.

α) Η καθημερινή ηθική υφίσταται σήμερα ποικίλες επιδράσεις από διαφορετικούς χώρους, όπως από τη θρησκεία, την παράδοση, τα ΜΜΕ και τα επικρατούντα κοινωνικά πρότυπα, με αποτέλεσμα σε συλλογικό επίπεδο οι κανονιστικές πεποιθήσεις των δρώντων να είναι ανομοιογενείς και σε ατομικό επίπεδο η σύνθεση των εν λόγω επιδράσεων να αποδεικνύεται ανεπιτυχής.

β) Συχνά δεν υπάρχει καμία ενοποιητική αρχή που να συνέχει όλες τις αρχές και τους κανόνες που επικαλούνται οι δρώντες, με αποτέλεσμα να αποδέχονται αντιφατικές αρχές ή να αντιμετωπίζουν παρόμοιες περιπτώσεις με διαφορετικά κριτήρια.

γ) Πολλές αρχές και κανόνες καλύπτονται με ένα μανδύα ηθικότητας, αλλά κατ’ ουσίαν είτε αποτελούν εκλογικεύσεις είτε συνειδητά εξυπηρετούν κατ’ αποκλειστικότητα συγκεκριμένα ατομικά ή συλλογικά συμφέροντα.

δ) Παρατηρείται συχνά μια αδυναμία έστω και στοιχειώδους δικαιολόγησης των αρχών και των κανόνων που ο μέσος άνθρωπος εφαρμόζει και αυτό εξηγείται από το γεγονός πολλές από αυτές έχουν άκριτα αφομοιωθεί μέσω διαδικασιών κοινωνικοποίησης.

Η φιλοσοφική όμως σκέψη που από καταβολής της προβάλλει μεταξύ άλλων την ανάλυση, τη σαφήνεια, το επιχείρημα, την πειστική δικαιολόγηση, τη θεωρία, την ενότητα και την επίτευξη λογικής συνοχής δεν μπορεί να μείνει ικανοποιημένη με αυτή την κατάσταση. Επιχειρεί από την εποχή του Σωκράτη και εξής μέσω του κλάδου της που ονομάζεται φιλοσοφική ηθική ή ηθική φιλοσοφία μια ενδελεχή θεώρηση των αξιών προσπαθώντας να δώσει μια περισσότερο συστηματική, σαφή, επαρκώς τεκμηριωμένη και λογικά συνεκτική εικόνα του τρόπου με τον οποίο οφείλουμε να ζούμε. Στα νεότερα χρόνια η προσπάθεια αυτή εκφράζεται, σε μεγάλο βαθμό αλλά όχι αποκλειστικά, με τη δημιουργία ηθικών θεωριών (ωφελιμισμός, καντιανή δεοντοκρατία, συμβολαιοκρατία, ενορασιοκρατία, φυσιοκρατία κ.ο.κ), δηλαδή με την προβολή γενικών δικαιολογημένων αρχών μέσω των οποίων μπορούμε να αντιμετωπίσουμε κάθε ηθικά ενδιαφέρουσα κατάσταση.
Εδώ όμως απαιτείται μια βασική διευκρίνιση για την αποφυγή παρανοήσεων. Αυτός που αρχίζει να ασχολείται με την ηθική φιλοσοφία δε θα πρέπει να προσεγγίζει το αντικείμενο επιζητώντας να βρει την από καθέδρας «αλήθεια» αναφορικά με τα ηθικά προβλήματα.
Αν και κάθε φιλόσοφος με σημαντική συμβολή στο χώρο ισχυρίζεται, όπως είναι φυσικό, ότι οι θέσεις του είναι ορθές, ο νεοεισερχόμενος μελετητής δε θα πρέπει να αναγνωρίζει στην ηθική φιλοσοφία εν γένει κάποια υπερβατική αυθεντία στην οποία πρέπει με σεβασμό να υποταχθεί απορρίπτοντας με αισθήματα ενοχής ό,τι προηγουμένως πίστευε.
Η φιλοσοφική ηθική θα πρέπει να αποτελεί για αυτόν το έναυσμα για να αναλογιστεί και να επεξεργαστεί με τη βοήθεια φιλοσοφικών εργαλείων τις ηθικές του πεποιθήσεις επιβεβαιώνοντας, απορρίπτοντας ή τροποποιώντας κάποιες από αυτές, να έρθει σε επαφή με μια σειρά ηθικών προβλημάτων, τα οποία μέχρι τώρα δεν είχε την ευκαιρία να αντιληφθεί και να τα επεξεργασθεί, αναγνωρίζοντας το σύνθετο χαρακτήρα και την περιπλοκότητά τους, να γνωρίσει συγκεκριμένες μεθόδους αντικειμενικής ανάλυσης και αμερόληπτης αντιμετώπισης ηθικά ενδιαφερουσών υπαρκτών καταστάσεων, να ευαισθητοποιήσει και να οξύνει την ηθική κρίση του αναγνωρίζοντας την αναγκαιότητα επιχειρηματολογίας, και ίσως, σε ένα ύστερο στάδιο, να πεισθεί ως προς την ορθότητα κάποιας ηθικής θεωρίας ή θεώρησης, ή να διατυπώσει τις δικές του πρωτότυπες θέσεις.
 Σε αντίθετη περίπτωση, ελλοχεύει ο κίνδυνος να δει τη φιλοσοφική ηθική ως ένα βαρετό διανοητικό παιχνίδι χωρίς καμία πρακτική σημασία, όπου οι συμμετέχοντες αρέσκονται στο να αλληλοαναιρούνται και ενίοτε να παίζουν «εν ου παικτοίς»”.

1.3 Ο ορισμός της ηθικής και η ανάλυσή του

Στο πλαίσιο της φιλοσοφικής ηθικής μπορούμε να ορίσουμε την ηθική υπό την ευρεία έννοια ως κάθε σύνολο βασικών προτάσεων που αποσκοπούν στο να αξιολογήσουν ή να καθορίσουν μορφές συμπεριφοράς και παρουσιάζουν τα ακόλουθα χαρακτηριστικά : είναι καθολικεύσιμες, εφαρμόσιμες, επιτακτικές, απαιτούν από τους δρώντες να καθορίζουν τις ενέργειές τους με τέτοιο τρόπο ώστε να λαμβάνουν υπόψη και τα συμφέροντα όσων επηρεάζονται από αυτές και, τέλος, δικαιολογημένες. Από το σημείο αυτό και εξής, όταν αναφερόμαστε στην ηθική, θα εννοούμε το συγκεκριμένο αυτό ορισμό.

Τα επιμέρους αυτά χαρακτηριστικά μπορεί να θεωρηθούν ως αναγκαίες και επιμέρους ικανές συνθήκες οι οποίες πρέπει να πληρούνται για να ανήκει μια πρόταση στο χώρο της ηθικής και να ληφθεί σοβαρά υπόψη.
Τα χαρακτηριστικά αυτά προσδιορίζουν την τυπική μορφή που πρέπει να έχει μια πρόταση σε αντίθεση με μια πρόταση που δεν ανήκει σε αυτό το χώρο (και κατά συνέπεια βρίσκεται εκτός της δικαιοδοσίας της ηθικής) και καθορίζουν ένα minimum περιεχομένου.
Ακόμα, θα πρέπει να σημειωθεί ότι ο ανωτέρω ορισμός αναφέρεται στην ηθική όπως την εννοούμε εδώ και τώρα στον δυτικό κόσμο, ύστερα από αρκετούς αιώνες σχετικών συζητήσεων.
 Ωστόσο, η περιγραφή που ακολουθεί μπορεί να ενσωματώσει και σημαντικές φιλοσοφικές θεωρίες του παρελθόντος όπως την αριστοτελική ηθική. Ας δούμε όμως τι σημαίνει το καθένα από αυτά τα χαρακτηριστικά.

α) Καθολικευσιμότητα: Μια πρόταση για να είναι ηθική θα πρέπει να επιβάλλει πως ό,τι είναι ορθό σε μια περίπτωση χ, είναι ορθό σε κάθε παρόμοια περίπτωση. Ομολογουμένως, δεν είναι πάντοτε εύκολο να προσδιορίσουμε με ακρίβεια δύο ηθικά παρόμοιες περιπτώσεις, δεδομένου ότι η επισήμανση μιας λανθάνουσας παραμέτρου ενδέχεται να μεταβάλει ριζικά την κρίση μας. Ωστόσο, δεν θα είχαμε καμία δυσκολία να απορρίψουμε προτάσεις όπως “μόνο όταν βρίσκεται κανείς στην πατρίδα του, θα πρέπει να προσεγγίζει τους άλλους με συμπόνια και κατανόηση” ή “μόνο τα ψέματα που λέγονται μετά τη δύση του ηλίου είναι αποδεκτά”. Στις περιπτώσεις αυτές ο δρων δεν μπορεί να εξηγήσει ικανοποιητικά τι είναι αυτό που αλλάζει όταν κάποιος καλείται να δείξει κατανόηση σε μια ξένη χώρα ή να πει ψέματα το πρωί.

β) Εφαρμοσιμότητα: Μια πρόταση για να είναι ηθική θα πρέπει να μην επιβάλλει κάτι που βρίσκεται πέρα από τις ανθρώπινες δυνατότητες. Σύμφωνα με μια φιλοσοφική ρήση “το πρέπει προϋποθέτει το μπορώ” (ought implies can), αλλά το ερώτημα που προκύπτει είναι ποια είναι τα όρια των ανθρώπινων δυνατοτήτων που θέτουν ταυτόχρονα όρια και στις αξιώσεις της ηθικής.
 Κάποια πράγματα αναμφίβολα είναι λογικώς ή φυσικώς αδύνατο να γίνουν, αλλά από εκεί και πέρα οι άνθρωποι διαφοροποιούνται ως προς το τι θεωρούν ότι είναι μέσα στις δυνατότητές τους. Κάποιοι προσφέρουν απλόχερα από το υστέρημά τους, ενώ για κάποιους είναι πολύ δύσκολο να στερηθούν κάτι από το περίσσευμά τους. Σε γενικές γραμμές, θα δεχόμασταν ότι τα ηθικά προτάγματα οφείλουν να είναι μετριοπαθή, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν θα πρέπει να επιβάλλουν λελογισμένες θυσίες στους δρώντες ή πρότυπα διαγωγής που περιορίζουν κάποιες επιβλαβείς για τους άλλους φυσικές ή επίκτητες τάσεις μας.
 Το να απαιτήσει κανείς από όλους να ζουν μια απόλυτα ασκητική και περιορισμένη ζωή είναι πιθανόν ανέφικτο• το να ζητήσει περισσότερη ειλικρίνεια ή μεγαλύτερη ευαισθησία για την ιδιωτική ζωή των άλλων δεν είναι.

γ) Επιτακτικότητα: Μια πρόταση για να θεωρηθεί ηθική θα πρέπει να επιβάλλει μια μορφή συμπεριφοράς, η οποία είναι δεσμευτική για αυτούς στους οποίους απευθύνεται. Οι προτάσεις της ηθικής δεν έχουν προαιρετικό χαρακτήρα, δηλαδή η εφαρμογή τους δεν επαφίεται στις διαθέσεις του δρώντος. Μπορεί βέβαια κάποιος να διαφωνήσει με μια συγκεκριμένη πρόταση. Ωστόσο, από τη στιγμή που την αποδεχθεί, οφείλει να ενεργεί σύμφωνα με αυτήν ανεξάρτητα από το αν η εφαρμογή της δεν είναι πάντα προς το συμφέρον του. Θα λέγαμε ότι πάντοτε οι ηθικοί λόγοι υπερισχύουν των μη-ηθικών λόγων.

δ) Στοιχειώδης Αλτρουισμός: Το χαρακτηριστικό αυτό αφορά το περιεχόμενο των ηθικών προτάσεων και όχι τη μορφή τους. Επιβάλλει ένα ελάχιστο κριτήριο ηθικής διαγωγής το οποίο εντοπίζεται στο να λαμβάνει κανείς υπόψη του κατά το σχεδιασμό των ενεργειών του και τα συμφέροντα των άλλων. Αυτό σημαίνει ότι η ηθική συμπεριφορά υπό την ευρεία έννοια είναι ασυμβίβαστη με την εγωιστική συμπεριφορά.
Ως εγωιστής ορίζεται κάποιος που πρεσβεύει ότι η ικανοποίηση των συμφερόντων του κατισχύει πάντοτε της ικανοποίησης των συμφερόντων των άλλων. Αντίθετα, ηθικός άνθρωπος υπό την ευρεία έννοια είναι εκείνος που είναι διατεθειμένος να περιορίσει τις επιδιώξεις του για να προστατεύσει βασικά συμφέροντα εκείνων με τους οποίους αλληλεπιδρά.
Αναμφίβολα, το ποια συμφέροντα θα θεωρήσει βασικά είναι συνάρτηση των ηθικών πεποιθήσεων του. Αυτό όμως που έχει σημασία στο σημείο αυτό είναι να κατανοήσουμε ότι μια κανονιστική πρόταση να θεωρηθεί ηθική υπό την ευρεία έννοια θα πρέπει να εκφράζει ένα στοιχειώδες αλτρουιστικό περιεχόμενο. Με αυτό το σκεπτικό, για παράδειγμα, θα απορρίψουμε εξαρχής την πρόταση “η πλέον σημαντική αρετή είναι η μισαλλοδοξία” ή .

στ) Δικαιολόγηση: Οι φιλοσοφικές θέσεις θα άγγιζαν τα όρια του παραλογισμού για τον κοινό νου, αν δε συνοδεύονταν από εκτενή τεκμηρίωση. Η ανάγκη επομένως να συνοδεύονται οι προτάσεις της ηθικής από άλλες προτάσεις της ιδίας κατηγορίας δια των οποίων προβάλλονται οι λόγοι που καταδεικνύουν την ορθότητα και τη σπουδαιότητά των πρώτων είναι επιτακτική.
Αυτό είναι αναμενόμενο, άπαξ και συνειδητοποιήσουμε ότι η συμμόρφωση με τις προτάσεις της ηθικής συνοδεύεται από καθόλου ευκαταφρόνητους περιορισμούς και θυσίες για τα ηθικά υποκείμενα.
Δυστυχώς ή ευτυχώς δεν υπάρχει ομοφωνία ως προς το τι συνιστά ικανοποιητική δικαιολόγηση μιας επιμέρους ηθικής απόφασης, αν και ο πιο συνηθισμένος τρόπος είναι να επικαλείται το υποκείμενο μια ευρύτερη αρχή, στάση ή διαδικασία την οποία θεωρεί ότι είναι ότι θα γίνει ευρύτατα αποδεκτή. Εδώ, όμως, όπως θα διαπιστώσουμε στη συνέχεια, είμαστε σε θέση να διατυπώσουμε μια μέθοδο λήψης ηθικών αποφάσεων, η οποία μπορεί να μην εγγυάται την ορθότητά τους, μας προφυλάσσει, ωστόσο, από συνήθη σφάλματα και ατοπήματα.

Ακόμα μεγαλύτερες δυσκολίες ανακύπτουν ως προς τη δικαιολόγηση των θεμελιωδών ηθικών παραδοχών, λ.χ. μεγιστοποίησε την ωφέλεια, αναζήτησε την ευδαιμονία. Το μόνο για το οποίο υπάρχει σχετική ομοφωνία είναι ότι στην ηθική δεν μπορούμε να έχουμε τις αυστηρές λογικές αποδείξεις που συναντάμε στα μαθηματικά.
Αλλά όπως και να έχει το ζήτημα, θα πρέπει να απαιτούμε από τους άλλους και (το δυσκολότερο ίσως) από τον εαυτό μας να υποβάλλουν σε κριτική θεώρηση τα ηθικά τους πιστεύω και τα πιστεύω των άλλων μη δεχόμενοι ανεξέταστα ό,τι συμβαίνει να θεωρείται ορθό. Έτσι, αν κάποιος απλώς προβάλλει μια αξιολογική πρόταση, θα πρέπει να του ζητήσουμε να μας αναφέρει τους λόγους που τον κάνουν να πιστεύει στην ορθότητά της• και αν η εξήγηση του δεν μας φαίνεται καθόλου πειστική, δεν έχουμε κανένα λόγο να συμφωνήσουμε μαζί του.

Είναι αναγκαίο να επισημάνουμε το ότι η παρουσία των πέντε αυτών χαρακτηριστικών σε μία πρόταση δεν επιβάλλει και την αναγκαστική συμφωνία μας με το περιεχόμενό της. Εκείνο το οποίο επιτυγχάνει είναι να εντάξει την εν λόγω πρόταση στην περιοχή του ηθικού (το οποίο εδώ αντιδιαστέλλεται με το μη-ηθικό) και να την καταστήσουν υποψήφια για αξιολόγηση και ολική ή μερική αποδοχή ή απόρριψη.
 Αντίθετα, η απουσία κάποιου χαρακτηριστικού αποτελεί λόγο άμεσου εξοβελισμού μιας πρότασης από την περιοχή του ηθικού, όποιο κι αν είναι το επιμέρους περιεχόμενό του.
1.4 Μια ταξινόμηση των πράξεων σύμφωνα με την ηθική

Υπό το πρίσμα της ηθικής οι πράξεις ταξινομούνται σε:

α. Επιτρεπτές, δηλαδή σε πράξεις που δεν απαγορεύονται ή δεν επιβάλλονται, αλλά επαφίενται στη διακριτική ευχέρεια του δρώντος.

β. Επιβεβλημένες, δηλαδή σε πράξεις η τέλεση των οποίων κρίνεται υποχρεωτική. Εδώ εντάσσονται τα συνήθη καθήκοντα και οι υποχρεώσεις.

γ. Καταδικαστέες, δηλαδή σε πράξεις η τέλεση των οποίων είναι απαγορευμένη

δ. Πέραν του καθήκοντος, δηλαδή σε πράξεις η τέλεση των οποίων επικροτείται απόλυτα από την οπτική γωνία της ηθικής, αλλά δε θεωρείται επιβεβλημένη, καθώς οι πράξεις αυτές ενέχουν δυσβάσταχτο κόστος για τον δρώντα. Για παράδειγμα, το να αφιερώσει κανείς τη ζωή του και την περιουσία του στην υπηρεσία των αναξιοπαθούντων αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα πράξης που υπερβαίνει το καθήκον.
Θα πρέπει να παρατηρήσουμε ότι η απόδοση σε μια πράξη κάποιου από τους ανωτέρω χαρακτηρισμούς εξαρτάται από την περιεκτική κατανόηση των περιστάσεων υπό τις οποίες τελείται (λ.χ. το να βλέπω τηλεόραση δεν είναι ηθικά επιτρεπτή πράξη τη στιγμή που ο γείτονάς μου καλεί σε βοήθεια), και φυσικά μπορεί να διαφοροποιείται ανάλογα με την ηθική θεωρία ή προσέγγιση που ενστερνίζεται ο κρίνων. Πάντως, οι ηθικοί φιλόσοφοι τείνουν να συμφωνούν ότι μια ηθική θεωρία, η οποία θα επέτρεπε λίγες πράξεις και θα χαρακτηριζόταν από πολλές υποχρεώσεις και απαγορεύσεις μη αφήνοντας στο υποκείμενο χώρο για αμιγώς ατομικές επιδιώξεις, δε θα είχε πολλές πιθανότητες να γίνει ευρύτερα αποδεκτή.

1.5 Γιατί χρειαζόμαστε την ηθική;

Και μόνο η διατύπωση αυτού του ερωτήματος αρκεί να προκαλέσει την έντονη αντίδραση ορισμένων φιλοσόφων. Αν οι αξίες ενυπάρχουν στα πράγματα, θα σχολίαζαν, δεν έχει νόημα να αναρωτιόμαστε αν τις χρειαζόμαστε, αφού δεν μπορούμε παρά να τις αναγνωρίσουμε και να ζήσουμε σύμφωνα με αυτές. Κάποιοι άλλοι πρεσβεύουν ότι οφείλουμε να υπακούμε στις ηθικές αρχές άσχετα από το αν έχουν ή όχι κάποια συλλογική χρησιμότητα. Δε νομίζουμε όμως ότι οι απαντήσεις αυτές θα ήταν ιδιαίτερα ικανοποιητικές για εκείνους που βρίσκονται εκτός ηθικής και θέτουν το ερώτημα για τη χρησιμότητά της, αφού προϋποθέτουν τη de facto αποδοχή της.

Για αυτό το λόγο θα επικεντρώσουμε την προσοχή μας σε μια θεώρηση που βλέπει την ηθική ως έναν τρόπο συλλογικής βελτίωσης της θέσης του ανθρώπου στον κόσμο και απαντά με διάφορες παραλλαγές στον Πρωταγόρα, στον Hobbes, στον Hume και από τους σύγχρονους στους Mackie και Warnock. Σύμφωνα με τον τελευταίο (The Object of Morality, 1970) η παρουσία του ανθρώπου στον κόσμο σημαδεύεται από ορισμένα στοιχεία που καθιστούν τη ζωή του ιδιαίτερα δυσάρεστη. Το πρώτο είναι οι “περιορισμένες συμπάθειες” δηλαδή το γεγονός ότι οι άνθρωποι δεν βρίσκονται κατ’ ανάγκη σε άριστες σχέσεις με τους συνανθρώπους τους.
Οι αντιπαλότητες που δημιουργούνται μπορεί να καταλήξουν σε μια καθολική αντιπαράθεση και στην αλληλοεξόντωση. Το δεύτερο στοιχείο είναι οι “περιορισμένοι πόροι” και εδώ εννοούμε το γεγονός ότι αφενός μεν δεν υπάρχει αφθονία πόρων στην γη, ώστε όλοι να ικανοποιούνται χωρίς ιδιαίτερη προσπάθεια, αφετέρου δε δεν υπάρχει ισοκατανομή τους με αποτέλεσμα για κάποιους η επιβίωση να καθίσταται περισσότερο επώδυνη.
Εδώ θα μπορούσε να εντάξει κανείς τις ασθένειες καθώς και όλα τα φυσικά δεινά που πλήττουν τους ανθρώπους χωρίς δική τους υπαιτιότητα. Το τρίτο στοιχείο είναι η “περιορισμένη λογικότητα” η οποία θα μπορούσε να ερμηνευθεί ως διαπίστωση της αδυναμίας μας να επιλύσουμε βασικά μας προβλήματα χωρίς τη συνεργασία και τη βοήθεια των άλλων, καθώς και ως διαπίστωση των περιορισμένων δυνατοτήτων που έχουν κάποιοι άνθρωποι να επιλύουν τα προβλήματά τους σε σχέση με άλλους οι οποίοι είναι περισσότερο αποτελεσματικοί.
 Όλα αυτά είναι προφανές ότι δυσχεραίνουν την επιβίωση όλων των ανθρώπων και συντελούν στη δημιουργία μιας δυσάρεστης κατάστασης η συνειδητοποίηση της οποίας δεν προϋποθέτει την αποδοχή κάποιων θεωρητικών αρχών και η βελτίωση της οποίας κρίνεται επιτακτική. Στο σημείο αυτό διαφαίνεται η σημασία της ηθικής που γίνεται αντιληπτή ως ένα σύνολο κοινά αποδεκτών αρχών, στόχος των οποίων είναι να απαλειφθούν ή να μετριασθούν οι τραγικές για τους ανθρώπους συνέπειες των περιορισμένων συμπαθειών, των περιορισμένων πόρων και της περιορισμένης λογικότητας.
Έτσι, προκειμένου να “αυξηθούν” οι περιορισμένες συμπάθειες χρειάζονται κανόνες για την προστασία της ανθρώπινης ζωής, της σωματικής ακεραιότητας και της αξιοπρέπειας. Για την αντιμετώπιση του προβλήματος των περιορισμένων πόρων απαιτούνται αρχές αγαθοπραξίας και συνδρομής των ασθενών και των αναξιοπαθούντων. Ακόμα απαιτούνται αρχές κοινωνικής δικαιοσύνης που θα καθορίζουν την κατανομή των υποχρεώσεων και των αγαθών σε μια κοινωνία. Τέλος, αρχές που επιβάλλουν τη συνεργασία και το συντονισμό των ατομικών προσπαθειών είναι απαραίτητες για να επιλυθούν, όσο αυτό είναι εφικτό, τα προβλήματα που προκύπτουν από την περιορισμένη λογικότητα.

Η θεώρηση αυτή δεν έχει ιστορικό χαρακτήρα, γιατί οι κώδικες ηθικής δεν υπήρξαν αποτέλεσμα συλλογικών διαβουλεύσεων όπου όλοι συμμετείχαν υπό καθεστώς πλήρους ισότητας. Αντίθετα, φαίνεται ότι οι ισχυρότεροι επέβαλαν ή μετέδωσαν την πολιτική ή τη θρησκευτική ηθική τους σε εκείνους που εξουσίαζαν. Ωστόσο, έχει το πλεονέκτημα ότι κάνει τον καθένα μας να αναλογιστεί τη συλλογική χρησιμότητα της ηθικής και να αντιληφθεί ότι η ηθική είναι ένα ανθρώπινο δημιούργημα που υπόκειται σε μεταβολές και βελτιώσεις και όχι ένα σύνολο μονολιθικών αρχών και κανόνων που έχουν υπερβατική ή φυσική προέλευση στους οποίους πρέπει άκριτα να υποταχθεί.

Μια τελική παρατήρηση. Το ερώτημα “γιατί χρειαζόμαστε την ηθική;” δεν πρέπει να ταυτίζεται με το ερώτημα “γιατί πρέπει να είμαι ηθικός;”. Και αυτό γιατί υπάρχει το ενδεχόμενο κάποιος να αναγνωρίσει τη συλλογική χρησιμότητα της ηθικής, αλλά να αρνηθεί να δεσμευθεί ως προς την εφαρμογή των κανόνων της με το αιτιολογικό ότι τον συμφέρει να τηρούν οι υπόλοιποι τις ηθικές αρχές, ενώ ο ίδιος να παραμένει ανήθικος, ειδικά όταν δεν γίνεται αντιληπτός. Σε ένα τέτοιο άτομο η ηθική δεν έχει να δώσει μια αποστομωτική απάντηση, αλλά να του υποδείξει ότι η στάση αυτή ενδέχεται να οδηγήσει στην απομόνωση, στην αλλοτρίωση ή στην αποκάλυψή του.

1.6 Oι κλάδοι της ηθικής

Ένα τόσο σύνθετο και ενδημικό φαινόμενο, όπως η ηθική διαγωγή και οι αρχές και οι αξίες που τη διέπουν, δεν είναι δυνατό να μελετηθεί από μία και μοναδική οπτική γωνία. Έτσι, κάποιος μπορεί να ασχοληθεί με την:

α) Περιγραφική ηθική. Στόχος της είναι η περιγραφή, η ανάλυση και η εξήγηση των ηθικών κωδίκων που επικρατούν σε μια συγκεκριμένη κοινωνία. Στόχος του μελετητή, που συνήθως είναι κοινωνιολόγος ή ανθρωπολόγος, είναι να κατανοήσει τις διαδικασίες σχηματισμού συγκεκριμένων ηθικών αντιλήψεων, χωρίς όμως να τοποθετείται ως προς την ορθότητά τους. Τα πορίσματα μιας τέτοιας προσέγγισης είναι χρήσιμα για τον ηθικό φιλόσοφο, αλλά δεν αποτελούν το κύριο αντικείμενο της έρευνάς του.

β) Μεταηθική. Ως αντικείμενό της έχει την ανάλυση του νοήματος των όρων και των προτάσεων της ηθικής (λ.χ. τι ακριβώς επιδιώκουμε να επιτύχουμε, όταν εκφέρουμε την πρόταση «η κλοπή είναι κάτι το κακό» ;)• την εύρεση μεθόδων και διαδικασιών που θα προσδίδουν στοιχειώδη εγκυρότητα στις ηθικές μας κρίσεις (λ.χ. υπό ποιες συνθήκες μπορεί μια ηθική κρίση να είναι αμερόληπτη; )• καθώς και τη μελέτη της υπόστασης και του τρόπου σύλληψης των ηθικών αξιών (λ.χ. υπάρχουν οι αξίες ανεξάρτητα από τον ηθικό δρώντα ή την κοινωνία όπου ζει;)..

γ) Κανονιστική ηθική. Στην περιοχή αυτή μας ενδιαφέρει η δικαιολόγηση συγκεκριμένων νοητικών καταστάσεων, ενεργειών και καταστάσεων πραγμάτων. Στόχος είναι να λάβουμε θέση σχετικά με το αν κάτι είναι δίκαιο ή άδικο, ορθό ή εσφαλμένο, καλό ή κακό. Και βέβαια να αιτιολογήσουμε επαρκώς τη θέση μας.
 Για παράδειγμα, μας ενδιαφέρει το αν και γιατί θα πρέπει να λέμε ψέματα. Στο χώρο αυτό οι φιλόσοφοι είτε καταγίνονται με τη διατύπωση θεωριών που παρέχουν γενικές καθοδηγητικές αρχές και επιμέρους κανόνες, είτε προτείνουν πιο συγκεκριμένα και χαλαρά κριτήρια (αγάπη, εμπιστοσύνη, αρετές) που θα μας δημιουργήσουν τα κατάλληλα κίνητρα για ηθική δράση.
Το γεγονός είναι η προσέγγιση αυτή έχει πρακτικό χαρακτήρα, αλλά μπορεί να εκμεταλλευτεί τα πορίσματα της μεταηθικής που κινείται σε ένα πιο αφηρημένο επίπεδο.
Στη συνέχεια θα αναφερθούμε στις πλέον βασικές ηθικές θεωρίες, τη δεοντοκρατία, τον ωφελιμισμό και την αρεταϊκή ηθική. Τέλος, τα τελευταία χρόνια ιδιαίτερη ανάπτυξη γνωρίζει μια εκδοχή της κανονιστικής ηθικής, η εφαρμοσμένη ηθική, που επικεντρώνεται στη μελέτη συγκεκριμένων πρακτικών προβλημάτων (λ.χ. σε αυτά που σχετίζονται με την επιστημονική έρευνα ή τη διεξαγωγή του πολέμου) και προτείνει λύσεις χρησιμοποιώντας με κριτικό πνεύμα τις γενικές παραδοχές της κανονιστικής ηθικής.
Η αλματώδης ανάπτυξη της ιατρικής, της γενετικής και της βιολογίας τα τελευταία τριάντα χρόνια δημιούργησε τόσα ηθικά προβλήματα ώστε για πολλούς καθίσταται αναγκαία η θέσπιση ενός καινούργιου πεδίου έρευνας, της βιοηθικής, το οποίο θα έχει ως αποκλειστικό στόχο την αντιμετώπισή τους σε φιλοσοφικό, κοινωνικό και νομικό επίπεδο.

Ενδεικτική βιβλιογραφία.

Ο ορθότερος πάντα τρόπος για να προσεγγίσει κανείς τη φιλοσοφική ηθική είναι μέσα από τα κείμενα που τη διαμόρφωσαν. Οι πλατωνικοί διάλογοι και ειδικότερα η Πολιτεία (Εκδόσεις Πόλις), τα Ηθικά Νικομάχεια του Αριστοτέλη, (Εκδόσεις Κάκτος και Ζήτρος) οι Διατριβές του Επίκτητου (εκδόσεις Ζήτρος) και τα κείμενα των Στωικών, οι επιστολές του Επίκουρου (Εκδόσεις Εξάντας), τα κείμενα του Αυγουστίνου και του Ακινάτη, ο Λεβιάθαν του Hobbes (Εκδόσεις Γνώση), η Έρευνα για την ανθρώπινη φύση του Hume, τα Θεμέλια της μεταφυσικής των ηθών (Εκδόσεις Δωδώνη)και η Κριτική του πρακτικού Λόγου (Εστία) του Kant, ο Ωφελιμισμός του Mill (Εκδόσεις Πόλις), η Γενεαλογία της ηθικής του Nietzsche (Εκδοτική Θεσσαλονίκης), το Περί ηθικής του Wittgenstein (Εκδόσεις Καρδαμίτσα) ανήκουν αναμφίβολα σε αυτή την κατηγορία. Όσον αφορά σύγχρονες θεωρήσεις (και ειδικότερα την ελληνική βιβλιογραφία) μπορεί κανείς να συμβουλευτεί κάποια από τα παρακάτω κείμενα:

Άνσκομπ, Ελίζαμπεθ & Νέιγκελ, Τόμας. Ηθικός πόλεμος – Ηθική εν πολέμων. Εισαγωγή – μετάφραση Κωστής Μ. Κωβαίος. Αθήνα: Εκκρεμές, 2002. [Κλασικά κείμενα για την ηθική του πολέμου.]

Arrington, Robert. Western Ethics: An Historical Introduction. Oxford: Blackwell, 1998. [Ιδιαίτερα κατατοπιστική εισαγωγή που καλύπτει τις πλέον σημαίνουσες μορφές της ηθικής σκέψης από την κλασική αρχαιότητα μέχρι σήμερα.]

Αθανασόπουλος, Κωνσταντίνος Γ., Η ηθική φύση και η ελευθερία του προσώπου: Προβλήματα και προσωπικότητες της νεώτερης ηθικής φιλοσοφίας. Αθήνα: Δαρδανός, 2002.

Atkinson, R.F. Εισαγωγή στην ηθική φιλοσοφία. Μετάφραση Ε. Καλοκαιρινού. Θεσσαλονίκη: Σύγχρονη Παιδεία, 1995. [Έμφαση στη μεταηθική.]

Βauman, Zygmunt. Και πάλι μόνοι: Η ηθική μετά τη βεβαιότητα. Μετάφραση Ρίκα Μπενβενίστε - Κώστας Χατζηκυριακού. Αθήνα: Έρασμος, 1998.

Beauchamp, Tom L. Philosophical Ethics: An Introduction to Moral Philosophy. New York : MacGraw-Hill, 1991.

Blackburn, Simon. Ηθική. Mετάφραση Βασίλειος Κρουστάλλης. Αθήνα: Το Βήμα-Ελληνικά Γράμματα, 2006.

Cavalier, Robert J. et al., eds. Ethics in the History of Western Philosophy. New York: St. Martin’s Press, 1989. [Αξιόπιστη συλλογή άρθρων για τις σημαντικότερες μορφές της ηθικής φιλοσοφίας.]

Becker, Lawrence και Becker, Charlotte, eds. Encyclopedia of Ethics. New York: Garland, 1992. [Περιέχονται σύντομα λήμματα για τα περισσότερα θέματα που απασχολούν τους σύγχρονους ηθικούς φιλοσόφους.]

Downie, R.S. και Calman K.C. Υγιής σεβασμός: Η ηθική στη φροντίδα υγείας. Μετάφραση Γ. Παπαγούνος και Α. Παπαοικονόμου-Αποστολοπούλου. Αθήνα: Λίτσας, 1997. [Αν και το δημοφιλές αυτό εγχειρίδιο επικεντρώνεται στην ιατρική ηθική, μπορεί να διαβαστεί και ως εισαγωγή στην ηθική φιλοσοφία.]

Δραγώνα-Μονάχου, Μυρτώ. Σύγχρονη ηθική φιλοσοφία. Αθήνα : Ελληνικά Γράμματα, 1995. [Πρόκειται για την πληρέστερη γενική μελέτη που υπάρχει στα ελληνικά και καλύπτει τις σύγχρονες εξελίξεις. Εκτενής ελληνική βιβλιογραφία.]

Δρακοπούλου Σ. “Μια επισκόπηση των κυριότερων τάσεων στη σύγχρονη αγγλοσαξονική ηθική φιλοσοφία.” Δωδώνη 14 (1985): 113-26.

Habermas, Jurgen. Η ηθική της επικοινωνίας. Εισαγωγή-μετάφραση Κ. Καβουλάκος. Αθήνα: Εναλλακτικές Εκδόσεις, 1997. [Συνοπτική έκθεση μιας πρόσφατης δημοφιλούς ηθικής θεωρίας από έναν από τους διασημότερους φιλοσόφους της εποχής μας.]

Mackie, J. L. Ethics: Inventing Right and Wrong. Harmondsworth: Penguin, 1977. [Δύσκολο αλλά σημαντικό. Θα εκδοθεί από τις εκδόσεις Εκκρεμές]

MacIntyre, Alasdair. A Short History of Ethics. London: Routledge, 1976. [Επισκόπηση της ηθικής σκέψης από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα].

Nagel, Thomas. Η θέα από το πουθενά. Μετάφραση Χρήστος Σταματέλος. Επιμέλεια Στέλιος Βιρβιδάκης. Αθήνα: Κριτική, 2000. [Τα τέσσερα τελευταία κεφάλαια.]

Παιονίδης, Φιλήμων. Ψευδολογία και ηθική. Θεσσαλονίκη: Βάνιας, 1994. [Διεξοδική ανάλυση ενός διαδεδομένου ηθικού προβλήματος.]

- Autonomy and Sympathy: A post-Kantian Moral Image. Lanham MD: University Press of America, 2005.

- Υπέρ του δεόντος: Δοκίμια εφαρμοσμένης φιλοσοφίας. Αθήνα: Εκκρεμές, 2007.

Παπανούτσος, Ε. Π. Ηθική. Αθήνα: Ίκαρος, 1956. [Αν και πέρασαν πολλά χρόνια από τη συγγραφή της, η μελέτη αυτή παραμένει σημαντική.]

Πελεγρίνης, Θεοδώσιος Ν. Ηθική φιλοσοφία. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 1997.

Prior, William J. Virtue and Knowledge: An Introduction to Ancient Greek Ethics. London: Routledge, 1991. [Κατατοπιστική εισαγωγή στην αρχαία ελληνική ηθική σκέψη.]

Rachels, James. The Elements of Moral Philosophy. New York: MacGraw-Hill, 1993. [Ένα από τα χρηστικότερα εγχειρίδια που υπάρχουν στην αγγλική γλώσσα.]

Schneewind, Jerry. The Invention of Autonomy. Cambridge: Cambridge University Press, 1998. [Μία από τις ιστορικές σημαντικότερες μελέτες για την ανάδειξη και τα χαρακτηριστικά της νεότερης ηθικής φιλοσοφίας.]

Singer, P.,ed. A Companion to Ethics. Oxford: Basil Blackwell, 1991.

- ed. Ethics. Oxford: Oxford University Press, 1994. [Στην ανθολογία αυτή συγκεντρώνεται μια πληθώρα πηγών σχετικά με τη δυτική και την ανατολική ηθική σκέψη.]

Timmons, Marc. Moral Theory: An Introduction. Lanham MD: Rowman and Littlefield, 2002.

Τσινόρεμα, Σταυρούλα. “Η βιοηθική και η σύγχρονη κριτική της πράξης.” Δευκαλίων 24 (2006): 213-50

Βιρβιδάκης, Στέλιος. “Υπάρχει κρίση της ηθικής φιλοσοφίας;” Ελληνική Φιλοσοφική Επιθεώρηση 5 (1988): 115-29. [Επισκόπηση πρόσφατων εξελίξεων.]

Williams, Bernard. Morality: An Introduction to Ethics. Cambridge: Cambridge University Press, 1972.

- Ethics and the Limits of Philosophy. London: Fontana, 1985. [Αν και ιδιαίτερα δύσβατος για κάποιον που αρχίζει να έρχεται σε επαφή με το αντικείμενο αυτό, ο Williams παραμένει ένας από τους πλέον διεισδυτικούς σύγχρονους ηθικούς φιλοσόφους.]

Περιοδικά (Ελληνικά): Αξιολογικά, Δωδώνη, Δευκαλίων, Ελληνική Φιλοσοφική Επιθεώρηση, Επιθεώρηση Βιοηθικής, Επιστήμη και Κοινωνία, Ισοπολιτεία, Σκέψις, Φιλοσοφία, Υπόμνημα στη Φιλοσοφία κ.α. (Αγγλόφωνα): Bioethics, Ethics, Journal of Ethics, Journal of Applied Philosophy, Journal of Value Inquiry, Philosophy and Public Affairs, Social Philosophy and Policy, Moral Theory and Practice κ. α.

Ηλεκτρονικές πηγές. Σήμερα πολλά σημαντικά κείμενα μπορεί να τα συμβουλευτεί κανείς ευκολότερα, καθώς βρίσκονται ψηφιοποιημένα στο διαδίκτυο και διατίθενται δωρεάν ή με πληρωμή. Το ίδιο ισχύει για τα σημαντικότερα ξενόγλωσσα περιοδικά ηθικής φιλοσοφίας και γενικότερα φιλοσοφίας. Το ΑΠΘ διαθέτει πλούσια συλλογή ηλεκτρονικών πηγών, την οποία μπορεί να κανείς να προσεγγίσει έχοντας ηλεκτρονική διεύθυνση του Πανεπιστημίου. (http://www.lib.auth.gr/)

Ακόμα σημειώνουμε ενδεικτικά τον ιδιαίτερα χρήσιμο ιστότοπο του ΠΜΣ «Βιοηθική» του Πανεπιστημίου Κρήτης.

(http://bioethics.fks.uoc.gr/MainFrameset.htm)

Την αγγλόφωνη συλλογή πηγών Ethics Updates

(http://ethics.sandiego.edu/)

Την on-line συλλογή κλασικών κειμένων του Αμερικανικού εκδοτικού οίκου Liberty Fund.

http://oll.libertyfund.org/

© Φιλήμων Παιονίδης

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ "Τι είναι η φιλοσοφική ηθική;"

Η ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ

Περί ἀθανασίας τῆς ψυχῆς

Τὸ ζήτημα τῆς «ἀθανασίας τῆς ψυχῆς» εἶναι ἀπὸ τὰ ὕψιστα δεδομένα τοῦ ἀνθρώπου. Διότι ἀξιώνει ἢ ἀπαξιώνει τὴν ἀνθρώπινη ὕπαρξη στὸν κόσμο, ἀνάλογα μὲ τὴν ἀπάντηση ποὺ θὰ λάβει. Ἂν δηλαδὴ ἡ ψυχὴ εἶναι ἀθάνατη ἢ θνητή.

Ἐπειδὴ ἀκριβῶς τὸ ζήτημα εἶναι τὸ ὕψιστο, ποτὲ δὲν μπορεῖ νὰ διατυπωθεῖ ἐπαρκῶς. Καὶ ὅλοι οἱ ὅροι ποὺ χρησιμοποιοῦνται εἶναι ἀπρόσφοροι, ἀκόμη καὶ ἡ ἴδια ἡ λέξη «ἀθανασία». Εἶναι ἀπρόσφοροι, ἐπειδὴ κάθε ὅρος εἶναι ἀντικειμενοποιητικός. Καὶ ὅταν ἐφαρμόζεται γιὰ δήλωση «πράγματος» ποὺ δὲν ἐπιδέχεται ἐξαντικειμενίκευση, πραγματοποιεῖται κάτι τὸ ἀταίριαστο, κάτι ποὺ ἐκθέτει καὶ τὸ «πράγμα» καὶ τὴ «λέξη» του. Δὲν ἰδιάζει στὸ πράγμα νὰ μιλᾶμε γιὰ τὴν «ἀθανασία τῆς ψυχῆς» μὲ τὴν αὐτὴ πνευματικὴ ἐγερσιμότητα ποὺ ἀξιώνει ἡ ὁμιλία μας γιὰ τὴν «σκληρότητα τοῦ χάλυβα». Τὸ δίλημμα ὑπάρχει ἢ δὲν ὑπάρχει ἀθανασία δὲν εἶναι ὁμόλογο πρὸς τὸ δίλημμα ὑπάρχει ἢ δὲν ὑπάρχει ὁ χιονάνθρωπος τῶν Ἰμαλαΐων. Τὸ ἴδιο τὸ «δίλημμα» στὴν περίπτωση τῶν ὑψίστων δεδομένων τῆς ἀνθρώπινης ὕπαρξης εἶναι ἐκτὸς κλίματος καὶ ἐκτὸς κλίμακος.

Ἀλλὰ τίθεται καὶ ἀλλιῶς τὸ ζήτημα. Διερωτᾶται κανεὶς κατὰ πόσον ἕνας ἄνθρωπος πρέπει νὰ ἐπιτρέπει στὸν ἑαυτό του νὰ ἀποφαίνεται γιὰ τέτοια κορυφαῖα ζητήματα τῆς ὑπάρξεως, ὅταν γνωρίζει ὁ ἴδιος ὅτι στερεῖται ἀνάλογων προσωπικῶν ἐμπειριῶν, ἀλλὰ στερεῖται καὶ ἐκείνης τῆς ἱστορικῆς διαισθήσεως, ὥστε νὰ μὴ θεωρεῖ ἀνόητα ὅσα μεγάλα πνεύματα τῆς ἀνθρωπότητας δὲν συμφωνοῦν μαζί του. Ὅποιος μιὰ φορὰ στὴ ζωή του ἔνιωσε γνήσια καὶ αὐθεντικὰ ἐρωτευμένος δὲν μπορεῖ τὴν πᾶσα ὥρα τοῦ βίου του καὶ στὸν πάντα τόπο νὰ προσποιεῖται τὸν ἐρωτευμένο. Πολὺ περισσότερο ὅταν δὲν ἔνιωσε ποτὲ τὸν ἔρωτα. Καὶ ἀκόμη περισσότερο ἂν δὲν ἐκλιμακώθη πρὸς τὰ ἄνω ποτὲ ἡ ὕπαρξή του, ὥστε μιὰ ἀπρόσμενη στιγμὴ νὰ τοῦ ἀποκαλυφθεῖ ἕνα ἄλλο νόημα τοῦ ὑπάρχειν στὸν κόσμο. Ἂν δὲν συμβαίνουν αὐτὰ ὄχι μόνον ἡ ἔκφραση «ἀθανασία τῆς ψυχῆς» δὲν εἶναι πόρτα ποὺ ἀνοίγει πρὸς τὸ ἄλλο νόημα, ἀλλὰ ἀντίθετα εἶναι πόρτα ποὺ κλείνει. Βέβαια στὴν κάθε ἀνθρώπινη συνείδηση κρίνεται τὸ ὅλον. Γι’ αὐτὸ ἀλλίμονο στὸ ὅλον, ὅταν ἡ κάθε μερικὴ συνείδηση ἀποφαίνεται γι’ αὐτό.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ "Η ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ"

Φιλοσοφία & δεισιδαιμονία

Στο γένος όμως των θεών, κάποιος που δεν φιλοσόφησε και δεν έφυγε ολοκάθαρος δεν είναι δίκαιο και ορθόν να καταλήξει, παρά μόνον ο φιλόσοφος

Πλάτων ¨Φαίδων ή περί ψυχής¨ 82c



Είναι ορθόν να χαρακτηρίσουμε την φιλοσοφία ως επιστήμη της αλήθειας

Αριστοτέλης (Μετά τα φυσικά 993 b, 21-22)



Οι φιλόσοφοι είναι οι κυνηγοί της αλήθειας

Πυθαγόρας (Διογ. Λαερτ. Βίοι Φιλος. VIII, 8)



Η αμάθεια και η άγνοια περί των θείων χωρίζεται ευθύς εξ αρχής σε δυο ρεύματα, από τα οποία το ένα δημιουργεί στους σκληρούς χαρακτήρες, σαν επάνω στο τραχύ έδαφος, την αθεΐα, και στους μαλακούς χαρακτήρες, σαν σε υγρά εδάφη, την δεισιδαιμονία.

Πλούταρχος Ηθικά τόμος 5ος ¨περί δεισιδαιμονίας¨ 164 Ε




*δεισιδαιμονία = η πίστη στα θεία από φόβο (και όχι από γνώση)
*δαίμον-δαήμον = γνώστης (εξού και το αδαής) καμία σχέση με την σατανιστική έννοια που της έδωσε η γνωστή θρησκεία.


με τον συνδυασμό των παραπάνω μπορούμε να διακρίνουμε τα εξής: η φιλοσοφία μας φέρνει γνώση, η οποία μας οδηγεί στην αλήθεια και την πραγματικότητα, τα θεία είναι ταυτόσημα με την αλήθεια και την πραγματικότητα ΑΡΑ η φιλοσοφία μας οδηγεί στον Θεό.

αντιθέτως η πίστη από φόβο, δηλαδή η δεισιδαιμονία δεν μας οδηγεί πουθενά, παρά μόνο στα δίχτυα επιτήδειων οι οποίοι μας θέλουν δούλους. Την δεισιδαιμονία την χρησιμοποιούν ΟΛΕΣ ανεξαιρέτως οι θρησκείες.



να θυμάστε ότι ο φόβος είναι μαγαζί γωνία

Όταν ο Άγις ο Λακεδαιμόνιος ρωτήθηκε πως μπορεί να μένει κανείς ελεύθερος είπε ¨καταφρονώντας τον θάνατο¨

Πλούταρχος (Αποφθέγματα Λακωνικά, 216 C )
Πηγή
http://ellinon-pnevma.blogspot.com/search?updated-max=2010-04-13T15%3A15%3A00%2B03%3A00&max-results=38

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ "Φιλοσοφία & δεισιδαιμονία"

ΑΡΕΤΗΣ ΑΣΚΗΣΙΣ

Η αρετή δεν είναι μόνο μια θεωρητική γνώση, αλλά και πρακτική, όπως είναι η ιατρική και η μουσική. Όπως δηλαδή ο γιατρός και ο μουσικός είναι αναγκαίο όχι μόνο να διδαχθεί ο καθένας το θεωρητικό μέρος της τέχνης του, αλλά να ασκηθεί και στη πράξη, έτσι κι αυτός που θέλει να γίνει ενάρετος, είναι ανάγκη να μάθει καλά, όχι μόνο τα μαθήματα που τον κατευθύνουν στην αρετή, αλλά ν' ασκείται και στη πράξη σ' αυτά με εργατικότητα και φιλοτιμία.
Η αρετή, επιστήμη εστίν ου θεωρητική μόνον, αλλά και πρακτική, καθάπερ η τε ιατρική και η μουσική, δει ουν ώσπερ τον ιατρόν και τον μουσικόν μη μόνον ανειληφέναι τα θεωρήματα της αυτού τέχνης εκάτερον, αλλά και γεγυμνάσθαι πράττειν κατά τα θεωρήματα, ούτω και τον εσόμενον αγαθόν άνδρα μη μόνον εκμανθάνειν όσα μαθήματα φέρει προς αρετήν, αλλά και γυμνάζεσθαι κατά ταύτα φιλοτίμως και φιλοπόνως. ΜΟΥΣΩΝΙΟΥ (Στωικού φιλοσόφου, Ανθ. Στοβαίου, Κ8,78)
Τις αρετές αποκτούμε, αφού ενεργήσουμε πρωτύτερα. Εάν κάνουμε δίκαιες πράξεις, δίκαιοι γινόμαστε, εάν πράξεις λογικές, γινόμαστε σώφρονες, εάν πράξεις γενναίες, ανδρείοι.
Τας αρετάς λαμβάνομεν ενεργήσαντες πρότερον...τα μεν δίκαια πράττοντες δίκαιοι γινόμεθα, τα δε σώφρονα σώφρονες, τα δ' ανδρεία ανδρείοι. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ (Ηθικά Νικομάχεια 1103α,β)
Πρέπει να κάνουμε το παν, ώστε κατά το διάστημα της ζωής μας να γίνουμε μέτοχοι της αρετής και της σοφίας γιατί το βραβείο της νίκης είναι ωραίο και η ελπίδα μεγάλη.
Παν ποιείν, ώστε αρετής και φρονήσεως εν τω βίω μετασχείν· καλόν γαρ το άθλον και η ελπίς μεγάλη. ΠΛΑΤΩΝ (Φαίδων,114C).
Εκείνος που θα μεταχειριστεί για την αρετή, την προτροπή και τη δύναμη να πείθει, είναι πιο καλός βέβαια απ' αυτόν που θα μεταχειριστεί το νόμο και τη βία.
Κρείσσων επ' αρετήν φανείται προτροπήι χρώμενος και λόγου πειθοί ήπερ νόμωι και ανάγκηι. ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΥ (Απόσπ. 181, Diels)
Τα πάθη είναι το υλικό της αρετής, γιατί η αρετή αυτά μάχεται και απ' αυτά αναδεικνύεται.
Τα πάθεα τας αρετάς ύλα· περί ταύτα γαρ και εν τούτοις αρετά. ΜΕΤΩΠΟΥ (Ανθολ. Στοβαίου, Α,64)
Ποιο είναι το αποτέλεσμα της αρετής; Η γαλήνη.
Τι έργον αρετής; Εύροια. ΕΠΙΚΤΗΤΟΥ (Διατριβαί Α, δ, 5-6 www.xrysalogia.gr
Πηγή.

http://enneaetifotos.blogspot.com/

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ "ΑΡΕΤΗΣ ΑΣΚΗΣΙΣ"

ΕΝ ΟΙΔΑ ΟΤΙ ΟΥΔΕΝ ΟΙΔΑ

Πηγή.
http://enneaetifotos.blogspot.com/

Όταν ο Σωκράτης έλεγε, ένα μόνο πράγμα γνωρίζω ότι τίποτα δε γνωρίζω, ήταν ακριβολόγος. Όπως ακριβώς και όσο ακριβώς ακριβολόγος είσαι και συ, τίμιε αναγνώστη, όταν λες δυο και δύο ίσον τέσσερα. Ή όταν λες η θάλασσα είναι θάλασσα, και ο Όλυμπος δεν είναι όχι Όλυμπος.
Το εν οίδα ότι ουδέν οίδα του Σωκράτη δεν είναι κουβέντα της ταπεινοφροσύνης και της γλυκερής σιγουριάς. Να χτυπήσουμε τάχα την υπεροψία της γνώσης και τη μέθη. Την αυθεντία του σοφού και τον εγωισμό του πνεύματος. Η αθώα άμυνα να γίνει στα χέρια μας όπλο της πονηρής επίθεσης. Κι όπως θα 'λεγε ο Καβάφης, με τα κουρέλια του Λαγίδη βασιλιά Πτολεμαίου Φιλομήτορα να παρουσιαστούμε στη Σύγκλητο της Ρώμης, σαν κακομοίρηδες και πτωχάνθρωποι, για να ζητιανέψουμε με πιο αποτέλεσμα.
Η πρόταση του Σωκράτη είναι κουβέντα γεωμετρική.
Για να κατανοήσουμε το νόημα της, χρειάζεται να λογαριάσουμε τέσσερα δεδομένα.
Πρώτο, ότι ο Σωκράτης μαζί με τους συνομιλητές του σε κάθε διάλογο του Πλάτωνα προσπαθούσε να ορίσει μία μόνο έννοια.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ "ΕΝ ΟΙΔΑ ΟΤΙ ΟΥΔΕΝ ΟΙΔΑ"

ΦΡΗΝΡΙΧ ΝΙΤΣΕ ο άνθρωπος που σκεφτόταν επικίνδυνα

Ο Γερμανός φιλόσοφος του 19ου αιώνα, ένας από τους σύγχρονους στοχαστές
με τη μεγαλύτερη ακτινοβολία, γεννήθηκε το 1844 στο Ρένκεν της Πρωσικής
Σαξονίας και πέθανε το 1900 στη Βαϊμάρη.

Οι προσπάθειές του να ανακαλύψει τα ελατήρια που βρίσκονται κάτω από την
παραδοσιακή θρησκεία, την ηθική και τη φιλοσοφία της Δύσης άκσησαν βαθιά
επίδραση σε γενεές θεολόγων, φιλοσόφων, ψυχολόγων, ποιητών,
μυθηστοριογράφων και δραματουργών.

Αναλογίστηκε τις συνέπειες του θριάμβου της εκκοσμίκευσης του
Διαφωτισμού, εκπεφρασμένες με την παρατήρησή του ότι «ο Θεός πέθανε»,
κατά έναν τρόπο που προσδιόρισε τα θέματα καθημερινής συζήτησης των πιο
διάσημων διανοουμένων της Ευρώπης, μετά το θάνατό του το 1900.

Αν και ήταν σφοδρός πολέμιος του εθνικισμού, του αντισημιτισμού και της
πολιτικής ισχύος, εν τούτοις οι φασίστες επικαλέστηκαν αργότερα το όνομά
του για να προωθήσουν εκείνα ακριβώς τα πράγματα που απεχθανόταν.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ "ΦΡΗΝΡΙΧ ΝΙΤΣΕ ο άνθρωπος που σκεφτόταν επικίνδυνα"

ΝΙΤΣΕ για όλους

Συγγραφέας: ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ ΣΤΕΛΙΟΣ Ο ΝΙΤΣΕ (ΜΕ ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ) Ο άνθρωπος αγωνίζεται πρωταρχικά να επιβιώσει. Για να καταφέρει αυτό θα πρέπει να συντηρεί το σώμα του, να το προφυλάξει από κινδύνους και να συμβιώνει με άλλους. Αντίπαλο σ’ αυτά έχει το φόβο και την άγνοια. Ο φόβος οφείλεται στην άγνοια και η άγνοια στον φόβο. Βλέποντας τους άλλους να αγνοούν και να φοβούνται λιγότερο ή περισσότερο από αυτόν πρέπει γρήγορα κι αυτός να λάβει μια θέση ώστε να εξατομικευθεί και να ξεχωρίσει. Μια επώδυνη λύση του αίρει την ηδονή και μια ανώδυνη τη δημιουργία. Αυτό που πρέπει να κάνει τώρα είναι να βρει μια τρίτη λύση που να απαλύνει τις άλλες δύο. Πλάθει θεούς και ήρωες οι οποίοι γνωρίζουν τα πάντα και δε φοβούνται τίποτα , είναι στο πλευρό του και ιδιαίτερα όταν αυτός είναι ανίσχυρος. Τώρα καλείται ο άνθρωπος ή να τους μιμηθεί και να ενταχθεί με τους ισχυρούς ή να φιλοσοφήσει πάνω τους και να ενταχθεί με τους ανίσχυρους. Αν τους μιμηθεί οι ανίσχυροι θα του καταλογίσουν βλασφημία και αλαζονεία. Αν φιλοσοφήσει πάνω τους οι ισχυροί θα του καταλογίσουν υπεκφυγή κι αδυναμία. Αυτό που μένει να γίνει τώρα είναι να διαλυθεί η σύγχυση με έναν πιο έξυπνο τρόπο. Ο ανίσχυρος άνθρωπος εισαγάγει τώρα την ηθική: αν ανήκω στους αδύναμους θα υποστώ πολλά, αλλά θα ανταμειφθώ μετά θάνατο. Αν ανήκω στους ισχυρούς θα καρπωθώ πολλά αλλά θα τιμωρηθώ μετά θάνατο. Έτσι ως καλός θα αρκούμαι στο να ονειρεύομαι μόνο όσα οι κακοί διαπράττουν, αλλά οι καλοί θεοί μου θα τιμωρήσουν μετά το θάνατο αυτούς τους ισχυρούς που αδυνατώ να τιμωρήσω εγώ εν ζωή. Βλέποντας ο ισχυρός αυτή την ηθική, ταυτίζεται υποκριτικά μαζί της και ενισχύεται η θέση του. Καταλαβαίνει ότι είναι ένα τέχνασμα αδυναμίας , το ενθαρρύνει και το επισφραγίζει προκειμένου να παραμείνει πάντα ισχυρός. Δίνει χρήματα να σηκωθούν ναοί και να γραφτούν βιβλία. Ο ανίσχυρος τώρα γοητεύετε και γίνεται πιο υποτελής, δοξάζει στις τελετές του το Θεό που τα όρισε όλα έτσι βολικά και περνάει στα βιβλία του τη βούληση του ισχυρού. Συνεπώς και οι δύο συνάπτουν στο βάθος ένα συμβόλαιο, μια συμφωνία κι αλίμονο σ’ αυτόν τον τρίτο που θα την διαταράξει. Το δρόμο αυτό επέλεξαν και οι δύο προκειμένου με κάποιον τρόπο να στηθούν και να ξεχωρίσουν απέναντι στη ζωή με όσο γίνεται πιο ανώδυνο για αυτούς τρόπο. Συνεπώς το πρώτο αίτιο της φιλοσοφίας δεν είναι ο θαυμασμός αλλά η διάκριση και η επικράτηση πάνω στους άλλους έστω και πλαστά. Αυτό με μια λέξη λέγεται εγωισμός ο οποίος είναι αληθινό κίνητρο. Ο λόγος και η ισχύς είναι συμπληρώματα κι όχι αιτίες. Αφού σφραγιστεί η συμφωνία ισχυρού-ανίσχυρου, ακολουθεί ένα άλλο ζητούμενο που δίνει χρώμα και στους δύο, η ηδονή: είναι και οι δύο πια σκεπτόμενοι και ολοκληρωμένοι, υιοθετούν στάση ζωής και την μεταδίδουν στους απογόνους τους. Θεσπίζουν ιερά σύμβολα και αξίες. Ανοίγουν πανεπιστήμια που’ ναι οι ναοί της γνώσης, διακηρύττουν δημοκρατίες, ελευθερίες και ισότητες. Κάποιοι πιο ευφυείς ισχυροί επινοούν την ισότητα των τάξεων και των ευκαιριών. Οι ανίσχυροι ενθαρρύνονται και ζητούν διαρκώς να αλλάξουν όλα εκείνα που οι ίδιοι θα διατηρούσαν αν ήταν στη θέση των άλλων. Το θέατρο αποκρυσταλλώνεται και αλίμονο πάλι σε όποιον εναντιωθεί προφορικά και μόνο σε αυτά. Πρακτικά ισχύει και επιτρέπεται οτιδήποτε όπως ένας ανίσχυρος μπορεί κάλλιστα να ζει φαυλότερα από έναν ισχυρό αρκεί να μη το ομολογεί. Ο εγωισμός αφορά τον προφορικό λόγο και όχι την πράξη. Ουδείς δύναται να τολμήσει να εναντιωθεί προφορικά της ισότητας ή της δημοκρατίας άσχετα αν στο όνομά τους γίνανε τα μεγαλύτερα αίσχη. Ως κερασάκι στην τούρτα της ηδονής έρχεται η απληστία : Εγώ ο ισχυρός θα αποκτώ όλο και περισσότερα υλικά, εσύ ο ανίσχυρος θα μοιρολατρείς επικριτικά μέσα σε ένα σωρό από βιβλία που εγώ σου υπέδειξα και θα καταφέρεσαι πάνω σ’ αυτά που έχω για να μην μπεις και συ ποτέ στον επώδυνο κόπο να τα αποκτήσεις. Συνεπώς ο ισχυρός και ο ανίσχυρος είναι έτσι όχι από βιολογική αδυναμία ή φυσική ιδιότητα αλλά από γνωστική επιλογή κατά την οποία ζητούν να αλλάξουν όλα γύρω τους προκειμένου να αποφύγουν να αλλάξουν οι ίδιοι. Ο ένας φοβάται την ανέχεια και ο άλλος τη δράση. Αυτό όμως είναι σύμβαση κι όχι αληθινή επιθυμία γιατί αν αλλάξουν όντως τα πράγματα γύρω τους θα πανικοβληθούν ακόμα περισσότερο. Όποιος βγαίνει από μια πλαστή κατάσταση δεν ξέρει τι είναι αληθινό για να το επιλέξει. Γίνεται κανείς ηθικός όχι επειδή είναι ηθικός. Η υποταγή σε μια ηθική είναι δουλική, ιδιοτελής ή απελπισμένη. Γι’ αυτό δεν έχει τίποτα ηθικό μέσα της. Να δέχεσαι μια πίστη από έθιμο δείχνει ότι είσαι ή δειλός ή τεμπέλης στη σκέψη κι αυτά γίνανε οι προϋποθέσεις για να ‘σαι ηθικός. Οι άνθρωποι σκεπτόμενοι τον εγωισμό τους δεν κάνουν τίποτα για το εγώ τους αλλά μόνο για το φάντασμα του εγώ τους. Όλοι μαζί ζουν σε ένα νέφος από αυθαίρετες προσωπικές γνώμες σε διαδοχικά κεφάλια: ένας θαυμαστός κόσμος φαντασμάτων με νηφάλια εμφάνιση. Έτσι συνάπτουν ένα αναιμικό πλάσμα ως πρότυπο ηθικής το οποίο απευθύνεται σε άτομα που τρομάζουν με την ευτυχία. Αυτό που θέλουν είναι η διάκριση κατά βαθμίδες: δισταγμός, φόβος, θαυμασμός, φθόνος, χλευασμός, ανάταση, καταξίωση, θάνατος. Στο τέλος της βαθμίδας ο μάρτυρας-ασκητής έχει ως απόλαυση μόνο τη διάκρισή του από το βάρβαρο στον οποίο επιβάλλει το δίδαγμα να υποφέρουν πάντα οι άλλοι ενώπιον των οποίων θέλει να διακριθεί. Τώρα όλοι οι υπόλοιποι θεατές συντάσσουν τα απομνημονεύματα του Αγίου τους, καθένας γίνεται τέλειος ηθικός κριτής ενώ το βάρος της εκτέλεσης κουβαλούν πάντα ξένοι ώμοι. Το σκουλήκι μαζεύεται όταν το πατούν. Με τούτο τον τρόπο μειώνει την πιθανότητα να το πατήσουν πάλι. Στη γλώσσα της ηθικής αυτό λέγεται ταπεινοφροσύνη. Ο ηθικός είναι εκείνος ο γεννημένος για ηθοποιός που υποδύεται τον γεννημένο για ηθικό. Αυταπατώνται όσοι νομίζουν ότι απαλλάσσονται από μια παρακμή με το να κηρύσσουν απλώς πόλεμο εναντίον της. Αυτό που διαλέγουν τελικά δεν είναι παρά μια άλλη έκφραση της παρακμής καθόσον υψώνουν νέους ναούς, ηθικότερους από αυτούς που τάχα γκρέμισαν. Η χριστιανική ηθική είναι ένας κηρυγμένος πόλεμος εναντίον του ανθρώπινου πάθους σε συμμαχία με όλα τα πανάρχαια ηθικά τέρατα και με βασικό στόχο την αυθόρμητη σεξουαλικότητα. Ενοχοποιεί το σώμα και ευνουχίζει την πρωτοβουλία. Μετά είναι εύκολο υποχείριο του ιερέα ο οποίος όντας βαθιά άθεος αθετεί τα ιερά του. Ο Άγιος ως ιδεώδης ευνούχος των αδυνάτων καλεί όλους τους πιστούς να κοιτούν μόνο τα γραπτά κι όχι ότι νιώθουν μέσα τους. Κατασκευάζει για όλους κρεβάτια σαν του Προκρούστη αλλά ποτέ για δική του χρήση. Έχει ποτέ αναρωτηθεί αν ο άνθρωπος είναι ένα λάθος του θεού ή μήπως ο Θεός ένα λάθος του ανθρώπου;………………………Φρειδερίκος ΝΙΤΣΕ http://www.filosofia.gr/item.php?id=1089

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ "ΝΙΤΣΕ για όλους"

Νοσταλγούμε ήρωες γιατί βλέπουμε γύρω μας νάνους

Σε παρέμβαση- διδασκαλία ο ιστορικός και συγγραφέας Σαράντος Καργάκος στάθηκε επικριτικά απέναντι σε όσους «αλλάζουν» την ιστορία του 1821.

Ο Σαράντος Καργάκος, μιλώντας στον Realfm 97,8 και τον Ν. Χατζηνικολάου αναφέρθηκε στα όσα βλέπουν το φως της δημοσιότητας σχετικά με την επανάσταση του 1821 και έφερε ως παράδειγμα ότι στα χρόνια της δικτατορίας ένα τραγούδι που "χάλασε κόσμο" και ανέδειξε τον Γιώργο Νταλάρα ήταν το «να 'ταν το '21». «Νοσταλγούμε ήρωες γιατί βλέπουμε γύρω μας νάνους» υπογράμμισε ο ιστορικός.
Για τις αναφορές ότι οι Έλληνες διέπραξαν αγριότητες κατά την επανάσταση και είχαν ως κίνητρο την απόκτηση περιουσίας ο Σαράντος Καργάκος αναρωτήθηκε: «εάν ήταν τα πράγματα τόσο αγαθά γιατί είχαμε 11 επαναστατικά κινήματα προ του '21;». Όπως υπογράμμισε ο ιστορικός όλα όσα περνούσε ο λαός μεταφέρονταν στην λαϊκή παράδοση, που μπορεί να έχει μια δόση υπερβολής, αλλά δεν λέει ποτέ ψέματα.
Σε ερώτηση αν όλη αυτή η διαφορετική ανάγνωση της ιστορίας έχει σχέση με την προσέγγιση στις ελληνοτουρκικές σχέσεις και τα σενάρια συνεκμετάλλευσης του Αιγαίου, ο Σαράντος Καργάκος δεν το απέκλεισε. «Δεν μπορούμε να αλλάζουμε κάθε λίγο και λιγάκι την ιστορία μας υπηρετώντας πολιτικές σκοπιμότητες» είπε ο ιστορικός, που σημείωσε ότι και μετά το σύμφωνο "Ε. Βενιζέλου- Κ. Ατατούρκ" υπήρξε προσπάθεια μέσω της ιστορίας να σταματήσει η αντιτουρική διάθεση που υπήρχε στον ελληνικό πληθυσμό.
«Οι ανεξάρτητοι ιστορικοί, όπως ο Θουκυδίδης, δεν μπορούν να επιβιώσουν σήμερα εκτός αν είναι μοναχικοί καβαλάρηδες» σημείωσε ο Σαράντος Καργάκος που υπογράμμισε ότι η ιστοριογραφία στις μέρες μας εξαρτάται από ορισμένα κέντρα.
Όπως είπε ο ιστορικός σήμερα έχει καλλιεργηθεί ένα πνεύμα αντιπατριωτισμού στο ευρύτερο κοινό. «Είμαστε έτοιμοι να δεχθούμε κάθετι λέγεται εις βάρος της Ελλάδος. Δεν μπορώ να καταλάβω γιατί ένα κουρελιασμένο παρόν πρέπει να κουρελιάσει και ένα ένδοξο παρελθόν» είπε ο ιστορικός.

πηγή: real.gr

Anagrafes.com

ΠΗΓΗ: http://www.pentapostagma.gr

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ "Νοσταλγούμε ήρωες γιατί βλέπουμε γύρω μας νάνους"

Ποιο είναι το νόημα της ζωής μας;

Άλλος βάζει στόχους στη ζωή του και πασχίζει να τους φτάσει κι άλλος αυτοσχεδιάζει.
 Κανείς δεν αρκείται απλά στο να επιβιώνει. Το παιχνίδι σταματά όταν η ζωή μας παύει να έχει νόημα. Όμως πώς αποκτά νόημα;
Ακόμα και τα ψάρια μέσα στο ενυδρείο, στην ταινία των Μόντι Πάιθονς Το Νόημα της Ζωής, ασχολούνται μ' αυτό το θέμα, όπως όλοι οι φιλόσοφοι από καταβολής κόσμου.
 Γιατί; Στην πορεία της ζωής μας άλλοτε είμαστε ευχαριστημένοι και νιώθουμε περήφανοι για τα κατορθώματά μας κι άλλοτε χάνουμε το ενδιαφέρον μας και πέφτουμε σε βαθιά πελάγη ανίας ή δυστυχίας.
 Τότε όλα μάς φαίνονται μάταια και η ζωή δεν έχει κανένα νόημα.
Πώς αποκτά νόημα η ζωή μας; Ποια κίνητρα μας ωθούν σε δράση; Πότε νιώθουμε ικανοποιημένοι από τον εαυτό μας; Γιατί δεν τα παρατάμε στην πρώτη αναποδιά αλλά εξακολουθούμε να κάνουμε σχέδια για το μέλλον και ονειρευόμαστε κάτι καλύτερο για μας και τους γύρω μας;
 Στις σελίδες που ακολουθούν αναζητάμε όλες τις πιθανές απαντήσεις στο ερώτημα "Ποιο είναι το νόημα της ζωής μας" και σας παρουσιάζουμε τις απόψεις κορυφαίων φιλοσόφων, ψυχολόγων και επισκεπτών του διαδικτυακού τόπου focusmag.gr.

Τι νόημα έχει η ζωή μου; Τι νόημα έχει η ζωή γενικά; Ο άνθρωπος θέτει αυτά τα ερωτήματα στον εαυτό του εδώ και 3.000 χρόνια. Η προσπάθεια να δώσει μια απάντηση γέννησε πολλές φιλοσοφικές σχολές σκέψης. Να οι πιο αξιόλογες.
Το θεμελιώδες ερώτημα για το νόημα της ζωής γέννησε ολόκληρη επιστήμη, αυτή της φιλοσοφίας. Η λέξη, αμιγώς ελληνική, δεν πρέπει να μας φοβίζει. Σημαίνει "φίλος της σοφίας". Φιλοσοφεί κάποιος όταν, λιγότερο ή περισσότερο συχνά, θέτει ερωτήματα για τον εαυτό του, για όσα αντιλαμβάνονται οι αισθήσεις του, για ό,τι συμβαίνει στον ίδιο και στους άλλους ανθρώπους. Τι πιο θεμελιώδες από το "Τι σκοπό έχει η ζωή μας";

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ "Ποιο είναι το νόημα της ζωής μας;"

ΠΛΩΤΙΝΟΥ ΔΙΑΛΟΓΟΙ

Πλωτίνου ( 204- 270 μ.Χ.) διάλογοι (Επιλογή)
--------------------------------------------------------------------------------

Ο Πλωτίνος θεμελιώνει και αναπτύσσει στις "Εννεάδες" τη θεωρία των τριών υποστάσεων. Βασικές αρχές της πλωτινικής θεωρίας είναι οι τρεις οντολογικές βαθμίδες του Όντος, Εν - Νους - Ψυχή. Με βάση αυτό το μεταφυσικό μοντέλο, όλο το πλωτινικό σύστημα δομείται από την οργανική ενότητα αυτών των υποστάσεων και οργανώνεται μέσα από την οντολογική τους ιεράρχηση.
Ποιο συγκεκριμένα, στον πυρήνα της πλωτινικής οντολογίας εδρεύει το απόλυτα υπερβατό Εν - Αγαθό, αντίστοιχο του πλατωνικού Αγαθού, αιτία προέλευσης, απαρχή και σκοπός όλων των υπολοίπων υποστάσεων και των όντων που μετέχουν σʼ αυτές.
Δεύτερος στην τάξη, ύστερος του Ενός και πρώτος άριστος φορέας του, βρίσκεται ο Νους. Ο πλωτινικός Νους, σύνθεση του αριστοτελικού Θεού και του πλατωνικού νοητού κόσμου των Ιδεών, μεταλαμβάνει της απόλυτης πρώτης λάμψης και σοφίας του Ενός, ένας αιώνιος, άφθαρτος, αμετάβλητος και αυτο - προσδιοριζόμενος Νους.
Τρίτη και τελευταία στην μεταφυσική ιεραρχία του πλωτινικού συστήματος βρίσκεται η Ψυχή.
Η πλωτινική Ψυχή, σε αντίθεση με την αιώνια αμεταβλητότητα του Νου, είναι μια διαρκώς μεταβαλλόμενη διαμορφωτική δύναμη, ποιητική αιτία του αισθητού κόσμου που κοσμεί και διοικεί όλο το Σύμπαν σύμφωνα με το αιώνιο νοητικό πρότυπο του Νου.
Σήμερα γνωρίζουμε τη σκέψη του Πλωτίνου κυρίως μέσα από το θαυμάσιο έργο "Εννεάδες". Το 1794 και το 1817 ο τελευταίος Νεοπλατωνιστής Αγγλος Thomas Taylor εκδίδει το βιβλίο "the Works of Plotinus", στο οποίο περιγράφει ένα διάλογο του Πλωτίνου με το μαθητή του Πορφύριο, μέσα από τον οποίο προσπαθεί να σκιαγραφήσει τη σκέψη του Πλωτίνου.

Aς παρακολουθήσουμε πώς περίπου ήταν αυτός ο διάλογος:
ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ : Ο Αμέλιος μου είπε Πλωτίνε, ότι για να φιλοσοφήσω πρέπει πρώτα να γνωρίσω τις παγκόσμιες αρχές. Γι' αυτό σε ερωτώ. Τι βρίσκεται πίσω απ' όλες τις μορφές της ζωής; Τι είναι η φύση; Πώς μπορεί να περιγραφεί;
ΠΛΩΤΙΝΟΣ : Πάνω απ' όλα πρέπει να βρίσκεται κάτι που να είναι απλό. Γιατί αν δεν είναι απλό και δεν είναι το ΕΝ, τότε δεν θα είναι η αιτία. Η αιτία των πάντων πρέπει να είναι μία και μοναδική.
ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ : Μα το δημιουργημένο σύμπαν είναι πολλαπλασιαζόμενο και σύνθετο. Θέλεις να πεις ότι το σύνθετο προέρχεται από το απλό;
ΠΛΩΤΙΝΟΣ : Δεν είναι δυνατό για τα πολλά να υπάρχουν εκτός κι αν υπάρχει το ΕΝ, απ' το οποίο αποτελούνται και το οποίο υπάρχει πριν απ' όλα τα άλλα. Το ΕΝ είναι η αιτία όλων.
ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ : Πώς μπορεί δάσκαλε το ΕΝ να περιγραφεί; Έχω την εντύπωση ότι το ΕΝ υπερβαίνει τη δυνατότητα της ανθρώπινης αντίληψης, και ότι η ανθρώπινη έκφραση θα μπορούσε μόνο το αλλοιώσει.
ΠΛΩΤΙΝΟΣ : Πώς αλήθεια μπορούμε να μιλήσουμε γι' αυτό; Μπορούμε να πούμε κάτι γι' αυτό, αλλά δεν μπορούμε να το περιγράψουμε. Ούτε έχουμε κάποια γνώση ή διανοητική αντίληψή του. Μπορούμε να πούμε τι δεν είναι και όχι τι είναι. Αυτό όμως δεν μας εμποδίζει να το γνωρίσουμε.
ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ : Μπορούμε να πούμε ότι το ΕΝ είναι η ύπαρξη;
ΠΛΩΤΙΝΟΣ : Το ΈΝΑ δεν είναι η ύπαρξη, αλλά η ύπαρξη είναι η εκπόρευσή του, η πρώτη γέννηση. Για το λόγο αυτό δεν υπάρχει όνομα για το ΕΝ, είναι ανέκφραστο..
ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ : Κατάλαβα. Είναι περισσότερο μη ύπαρξη παρά ύπαρξη. Δεν έχει όμως σχέση με την εκδηλωμένη πεπερασμένη ύπαρξη;
ΠΛΩΤΙΝΟΣ : Το ΕΝ είναι τα πάντα, και ταυτόχρονα τίποτα. Το ΕΝ είναι τα πάντα, για το λόγο ότι όλα ενυπάρχουν μέσα του. Στους κόλπους του υπάρχουν, και ΘΑ υπάρξουν τα πάντα.
ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ : Κατάλαβα. Το ΕΝ αντιπροσωπεύει τη δυνατότητα. Ποια όμως η σχέση του Ενός με την ζωή;
ΠΛΩΤΙΝΟΣ : Υπάρχει πριν από την ζωή και είναι η αιτία της, εφόσον η ενέργεια της ζωής δεν προηγείται αλλά αντίθετα απορρέει από την ανέκφραστη πηγή του ΕΝΟΣ.
ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ : Πρέπει να υποθέσουμε λοιπόν ότι το ΕΝ που υπάρχει πριν απ' όλα, δεν είναι το εκδηλωμένο σύμπαν. Που βρίσκεται λοιπόν το ΕΝ;
ΠΛΩΤΙΝΟΣ : Το ΕΝ υπάρχει παντού. Δεν υπάρχει μέρος όπου δεν είναι, γι' αυτό και γεμίζει τα πάντα. Μέσω αυτού υπάρχουν τα πάντα. Το ΕΝ γεμίζει τα πάντα, παράγει τα πάντα, χωρίς να είναι αυτό που παράγει.
ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ : Μα Πλωτίνε ξέρεις καλά ότι το εκδηλωμένο σύμπαν χαρακτηρίζεται από την κίνηση. Είναι το ΕΝ η κίνηση; Ή είναι η δυνατότητα της κίνησης μία συνθήκη στάσης; Ποια η σχέση του ΕΝΟΣ με την κίνηση και τη στάση;
ΠΛΩΤΙΝΟΣ : Το ΕΝ υπερέχει και της κίνησης και της στάσης. Είναι η δυνατότητα και της κίνησης και της στάσης, υπερέχει και των δύο.
ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ : Άλλη μία σκέψη με προβληματίζει δάσκαλε. Το σύμπαν εκδηλώνεται διανοητικά. Μπορείς να περιγράψεις το ΕΝ σαν διάνοια; Με άλλα λόγια το ΕΝ σκέπτεται;
ΠΛΩΤΙΝΟΣ : Το ΕΝ δεν σκέπτεται γιατί εμπεριέχει τόσο την σκέψη, όσο και το σκεπτόμενο. Το ΕΝ δεν είναι η διάνοια, αλλά ανώτερο της διάνοιας. Κατά συνέπεια εφόσον είναι ανώτερο της διάνοιας η εκπόρευσή του θα είναι και διανοητική.
ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ : Είναι φανερό ότι το ΕΝ είναι πέρα από την ανθρώπινη αντίληψη. Δεν μπορείς όμως δάσκαλε να μου περιγράψεις περιοχές του ΕΝΟΣ που να μπορώ να αντιληφθώ ; Τι ακολουθεί τη συνθήκη της δυνατότητας ; πώς το σύμπαν εκδηλώνεται;
ΠΛΩΤΙΝΟΣ : Οτιδήποτε υπάρχει μετά από το ΕΝ, προέρχεται απ' αυτό. Αλλά αυτό το δεύτερο στάδιο της ύπαρξης, δεν θα είναι πια το ΕΝ αλλά η πολλαπλότητα του ΕΝΟΣ. Διαπιστώνουμε ότι όλα τα πράγματα που πλησιάζουν την τελειότητα δεν μπορούν να παραμείνουν σε ανεκδήλωτη ύπαρξη, αλλά πρέπει να εκδηλώνονται. Αυτό παρατηρείται σε όλη τη φύση.
 Όχι μόνο στα όντα που είναι ικανά επιλογών, αλλά ακόμα και σ' αυτά που στερούνται της επιλογής, υπάρχει η τάση να μεταδίδουν ό,τι ενυπάρχει μέσα τους. Για παράδειγμα η φωτιά παράγει θερμότητα, το χιόνι παράγει κρύο. Γι' αυτό το λόγο, όλα τα πράγματα στη φύση τείνουν στην αθανασία με την εκδήλωση των ποιοτήτων τους. Το ΕΝ εκδηλώνει τον εαυτό του. Αυτό που εκδηλώνεται, εκδηλώνει παράλληλα τον εαυτό του.
ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ : Α μάλιστα. Διδάσκεις λοιπόν κι εσύ το δόγμα «της απόρροιας» των Γνωστικών. Ξεχνάς όμως Πλωτίνε, ότι όλα τα εκδηλωμένα είναι φτιαγμένα από ύλη. Πως μπορεί η ύλη να παράγει τον αυτό της;
ΠΛΩΤΙΝΟΣ : Η ύλη δεν είναι νεκρή. Η ύλη δεν στερείται ζωής και νοημοσύνης. Το ένα δεν υπάρχει χωρίς το άλλο. Το σχήμα και η ύλη είναι αρχές αναγκαίες για οτιδήποτε έχει σώμα.
ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ : Καταλαβαίνω Πλωτίνε. Η θεωρία σου υποστηρίζει ότι το πνεύμα και η ύλη δεν πρέπει να θεωρούνται σαν ξεχωριστές οντότητες, αλλά σαν δύο όψεις του ΕΝΟΣ, που αποτελεί τη βάση της ύπαρξης. Αλλά τι συμβαίνει με τον άνθρωπο; Υπάρχει κάτι στον άνθρωπο που αντιστοιχεί στο ΕΝ;
ΠΛΩΤΙΝΟΣ : Πρέπει να υπάρχει μια άλλη φύση, διαφορετική απ' το σώμα, που γεννά ύπαρξη απ' τον εαυτό της. Είναι αναγκαίο και πρέπει να υπάρχει ένα συγκεκριμένο πρωταρχικό είδος ζωής, που είναι επίσης χωρίς μορφή και αιώνιο, και που είναι μέρος όλων των πραγμάτων . Είναι αναγκαίο να υπάρχει κάτι που είναι η πηγή της ζωής, κάτι που θα είναι πέρα από την σωματική φύση.

ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ : Μιλάς γι' αυτό που ονομάζουμε Ψυχή; Εάν ναι ποια είναι η σχέση της ψυχής με το ΕΝ;
ΠΛΩΤΙΝΟΣ : Η ψυχή είναι ΕΝ και σέβεται το ΕΝ. Η ψυχή εμπεριέχει άφθονο μέρος της ουσίας του ΕΝΟΣ μέσα της.
ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ : Ποια είναι η φύση της ψυχής;
ΠΛΩΤΙΝΟΣ : Η ψυχή δεν έχει σώμα όπως διδάσκουν οι Στωικοί. Κανένα άθροισμα ατόμων δεν θα μπορούσε να παράξει την ψυχή. Η ψυχή είναι μια ασώματη και αθάνατη ουσία. Η ψυχή μεταδίδει κίνηση σε όλα. Μεταδίδει ζωή στο σώμα. Αυτή μόνη κατέχει την αληθινή ζωή.
ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ : Πια είναι η γνώμη σου για τη σχέση των ψυχών με την παγκόσμια ψυχή;
ΠΛΩΤΙΝΟΣ : Το σύμπαν ενυπάρχει στη ψυχή που είναι η ουσία του, και κανένα τμήμα του δεν στερείται της ψυχής που το υγραίνει με ζωή, όπως το δίχτυ στο νερό. Εάν όλες οι ψυχές γίνονται ΕΝ στη συμπαντική ψυχή, γιατί δεν θα μπορούσαν μαζί να σχηματίζουν το ΕΝ; Εάν η ψυχή μου και η ψυχή σου προέρχονται από την παγκόσμια ψυχή τότε όλες οι ψυχές σχηματίζουν το ΕΝ.
ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ : Πως τότε Πλωτίνε, θα όριζες τον άνθρωπο; Είναι ο άνθρωπος μία ψυχή ή κατέχει απλώς, κατέχει μία ψυχή;
ΠΛΩΤΙΝΟΣ : Ο άνθρωπος είναι ψυχή κι έχει ένα σώμα. Η φύση και η ουσία αυτών των δύο πρέπει να διαχωριστεί. Από τη στιγμή που το σώμα είναι σύνθετο, η ανάγκη δεν μπορεί να το διατηρήσει για πάντα στην ίδια κατάσταση. Η γνώση ομοίως δείχνει πως, ότι διαλύεται κατά το θάνατο, δέχεται διαχωρισμούς μιας και κάθε τι που ενυπάρχει σε κάτι, τείνει στο όλο και όμοιό του απ' όπου προήλθε. Η ψυχή λοιπόν, διαχωρίζεται κατά το θάνατο απ' το σώμα.
ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ : Το σώμα μας δεν αποτελεί μέρος μας Πλωτίνε;
ΠΛΩΤΙΝΟΣ : Εάν το σώμα είναι μέρος μας, τότε δεν είμαστε εξ' ολοκλήρου αθάνατοι. Όταν όμως διακρίνουμε σωστά, βλέπουμε ότι το σώμα είναι μόνο το όργανο της ψυχής, και ότι η ψυχή είναι ουσιαστικά ο άνθρωπος.
ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ : Μα Πλωτίνε, παρ' ότι το σώμα είναι ένα όργανο μόνο της ψυχής, παρ' όλα αυτά είναι ένα σημαντικό μέρος της. Δεν μπορούμε να λειτουργήσουμε χωρίς αυτό.
ΠΛΩΤΙΝΟΣ : Δεν είμαστε το σώμα, αλλά δεν είμαστε και εντελώς χωρισμένοι απ' αυτό. Είναι εξαρτώμενο από μας. Γι' αυτό οι πόνοι και οι ηδονές που βιώνει το σώμα, μας επηρεάζουν. Όσο πιο αδύναμοι είμαστε, τόσο πιο πολύ ασχολούμαστε μ' αυτό. Μέσα σ' αυτό είναι δεμένο ένα μέρος του εαυτού μας, που αποτελεί την προσωπικότητα μας.
ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ : Γιατί τότε Πλωτίνε οι άνθρωποι μιλούν για τη ψυχή σαν να είναι το σώμα;
ΠΛΩΤΙΝΟΣ : Λέγεται ότι η ψυχή είναι το σώμα, για το λόγο ότι το σώμα είναι ορατό. Αλλά αν μπορούσαμε να δούμε τη ψυχή, και αν μπορούσαμε να δούμε ότι περιβάλει το σώμα με τη ζωή που κατέχει, θα λέγαμε ότι η ψυχή δεν είναι με κανένα τρόπο το σώμα, αλλά αντίθετα το σώμα περιέχεται μέσα σ' αυτήν, αυτό που ρέει μέσα στο ακίνητο.
ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ : Μπορείς να μου δώσεις ένα παράδειγμα έτσι ώστε να μου γίνει πιο ξεκάθαρο;
ΠΛΩΤΙΝΟΣ : Η ψυχή λέγεται ότι υπάρχει στο σώμα όπως ο καπετάνιος σ' ένα πλοίο. Αλλά αυτό δεν είναι σωστό. Γιατί αφ' ενός βρίσκεται στο πλοίο κατά τύχη και αφ' ετέρου γιατί ο καπετάνιος κυβερνά όλο το πλοίο, ενώ βρίσκεται σ' ένα μόνο μέρος του, ενώ η ψυχή κυβερνά το σώμα και είναι παρούσα παντού. Ένα καλύτερο παράδειγμα θα ήταν εάν λέγαμε ότι η ψυχή είναι παρούσα στο σώμα όπως το φως στον αέρα. Το φως είναι παρόν στον αέρα χωρίς να ανακατεύεται μ' αυτόν. Όταν το φως αποσύρεται απ' τον αέρα, μέσα στον οποίο ακτινοβολεί, αυτός (ο αέρας) δεν κρατά τίποτα απ' το φως, αλλά φωτίζεται μόνο για όσο ο αέρας παραμένει το μέσα του.
ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ : Σ' ευχαριστώ Πλωτίνε για τα παραδείγματα. Αλλά έχω άλλη μια ερώτηση που θα ήθελα να σου κάνω. Είπες πριν από λίγο ότι μέρος του εαυτού μας είναι δεμένο στο σώμα μας. Πρέπει να υποθέσω ότι και όλη η ψυχή δεν είναι παρούσα στο σώμα;
ΠΛΩΤΙΝΟΣ : Η ψυχή δεν εισέρχεται ολοκληρωτικά στο σώμα. Το υψηλότερο μέρος μένει πάντα ενωμένο με τον νοήμονα κόσμο, ενώ το κατώτερο μέρος της παραμένει ενωμένο με τον αισθητό κόσμο. Το ανώτερο μέρος της είναι ανεπηρέαστο από την έλξη των παροδικών απολαύσεων και οδηγεί σε μια ατάραχη ζωή. Κάθε ψυχή έχει ένα κατώτερο μέρος που είναι στραμμένο προς το σώμα και ένα ανώτερο που είναι στραμμένο προς τη θεία διάνοια.
ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ : Μάλιστα. Η φύση της ψυχής γίνεται δυαδική μόλις εισέρχεται στο σώμα. Συνεπώς αυτό αναγκαστικά σημαίνει διπλή δράση.
ΠΛΩΤΙΝΟΣ : Ακριβώς. Η ψυχή έχει διπλή δράση στη σχέση της με το πάνω και το κάτω. Με την πρώτη της ενέργεια ελέγχει το σώμα και με τη δεύτερη, μελετά τις καταληπτές οντότητες.
ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ : Κατάλαβα. Η ψυχή είναι μια ενεργή οντότητα. Πως ενεργεί;
ΠΛΩΤΙΝΟΣ : Η ψυχή έχει οντότητα με χαρακτηριστική φύση και ενέργειες. Μια απ' αυτές είναι η μνήμη, της οποίας η άσκηση εμποδίζεται μόνο απ' το σώμα. Όταν η ψυχή δένεται στο σώμα, ξεχνάει. Όταν διαχωρίζεται θυμάται. Γι' αυτό το λόγο, το σώμα είναι η πηγή της λήθης. Η μνήμη ανήκει μόνο στην ψυχή.
ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ : Πώς η ψυχή χρησιμοποιεί τα σώματα; Υπάρχει κάποιος νόμος που προκαλεί τη μετενσάρκωση σ' ένα σώμα;
ΠΛΩΤΙΝΟΣ : Αυτό που ονομάζεται αναπόφευκτη ανάγκη και θεία δικαιοσύνη, κυβερνά τη φύση που προκαλεί κάθε ψυχή να εισέρχεται σ' εκείνο το σώμα που έχει επιλέξει. Όταν έρθει η κατάλληλη ώρα, η ψυχή πλησιάζει το σώμα σ' εκείνο όπου οφείλει να εισέλθει. Κάθε ψυχή έχει την δική της ώρα.
ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ : Πλωτίνε φαίνεται ότι διδάσκεις για μια δύναμη που βρίσκεται έξω από τον άνθρωπο. Ο νόμος για τον οποίο μιλάς που βρίσκεται; Από πού πηγάζει;
ΠΛΩΤΙΝΟΣ : Ο καθένας από μας κουβαλά μαζί του αυτόν το νόμο, ένα νόμο του οποίου η ισχύς δεν πηγάζει απ' έξω, αλλά που είναι έμφυτη.
ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ : Ποιος είναι ο σκοπός της μετενσάρκωσης;
ΠΛΩΤΙΝΟΣ : Η ψυχή κατέρχεται για να εξελίξει τις δυνάμεις της και για να στολίσει ότι βρίσκεται κάτω απ' αυτήν. Η ψυχή αλλάζει σώματα με τον ίδιο τρόπο που σ' ένα θεατρικό έργο ο ηθοποιός πεθαίνει, αλλά στην επόμενη σκηνή, αλλάζει ενδύματα και υποδύεται ένα άλλο πρόσωπο και επιστρέφει στη σκηνή.

ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ : Τι είναι τότε Πλωτίνε ο θάνατος;
ΠΛΩΤΙΝΟΣ : Θάνατος είναι μόνο η αλλαγή του σώματος, όπως και να έχει, αυτός που αναχωρεί θα ξαναγυρίσει να παίξει..
ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ : Δώσε μου ακόμα ένα παράδειγμα Πλωτίνε. Είναι ένα θέμα που πάντα με μπέρδευε.
ΠΛΩΤΙΝΟΣ : Η Ζωή είναι ένας συνεταιρισμός της ψυχής και του σώματος. Θάνατος είναι ο χωρισμός. Τόσο στη ζωή όσο και στο θάνατο, η ψυχή νοιώθει σαν στο σπίτι της.
ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ : Τι συνείδηση έχει η ψυχή μετά το θάνατο;
ΠΛΩΤΙΝΟΣ : Υπάρχουν δυο στάδια μετά θάνατο. Στο πρώτο η ψυχή έλκεται απ' το σώμα που αναπολεί ό,τι ο άνθρωπος έκανε ή υπέφερε κατά την διάρκεια της ζωής του. Στη διάρκεια του χρόνου όμως η ανάμνηση προηγούμενων ζωών θα επιτευχθεί. Για το λόγο ότι με τον καιρό η ψυχή εξαρτάται όλο και λιγότερο απ' το σώμα κι έτσι αρχίζει να θυμάται πράγματα που είχε ξεχάσει στην παρούσα ζωή.
ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ : Και όταν η ψυχή επιστρέφει στη γήινη ύπαρξη Πλωτίνε, τι συμβαίνει;
ΠΛΩΤΙΝΟΣ : Συναντά τις συνέπειες των προηγούμενων οφειλών της. Αυτοί που στην προηγούμενη ζωή τους, ήταν ιδιοκτήτες σκλάβων, εάν καταχράστηκαν την εξουσία τους, θα γίνουν αυτοί σκλάβοι. Δεν εναπόκειται μόνο στην τύχη το να γίνει κάποιος σκλάβος, φυλακισμένος ή ατιμασμένος. Θα πρέπει να έχει διαπράξει τη βία την οποία εισπράττει. Εάν επιθυμείς να ανακαλύψεις την διανεμόμενη δικαιοσύνη, δεν είναι αρκετό να εξετάζεις μόνο το παρόν αλλά τόσο το παρελθόν, όσο και το μέλλον. Το σύστημα αυτό ανταποδοτικότητας είναι απόλυτο, δίκαιο και σοφό. Η τάξη που κυριαρχεί στο σύμπαν είναι αιώνια. Επενεργεί στο κάθε τι ακόμα και στα μικρότερα πράγματα.
ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ : Μου υπέδειξες Πλωτίνε ότι ο άνθρωπος είναι ο υπαίτιος της μοίρας του και ο μοναδικός υπεύθυνος που ενεργοποιεί τις αιτίες τόσο της ευτυχίας όσο και της δυστυχίας του. Πώς όμως αυτός ο νόμος που κληρονομείται στον άνθρωπο ορίζει την ποιότητα και την ποσότητα της τιμωρίας που ο άνθρωπος πρέπει να υποφέρει;
ΠΛΩΤΙΝΟΣ : Ο Θείος νόμος είναι αναπόφευκτος και περιέχει μέσα του τη δύναμη της δικαιοσύνης. Μέσω του νόμου καθορίζεται πώς και για πόσο είναι αναγκαίο κάποιος να υποφέρει. Οι τιμωρίες που εξαγνίζουν το κακό, πρέπει να προέρχονται απ' την τάξη που κυβερνά όλα τα πράγματα. Οι κακές πράξεις τα ατυχήματα και η δυστυχία που καταπιέζουν το καλό, μπορεί να ειπωθεί ότι είναι οι συνέπειες προηγούμενων σφαλμάτων. Η παγκόσμια τάξη δεν πρέπει να κατηγορείται ως άδικη , αλλά πρέπει να επιμένουμε στη διανομή του δίκαιου. Εάν δεν καταλαβαίνουμε κάποιες πτυχές του Θείου νόμου είναι λόγω κρυφών αιτιών που διαφεύγουν της γνώσης μας.
ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ : Διανεμητής δικαιοσύνης. Θα θυμάμαι αυτές τις λέξεις Πλωτίνε. Μου ξεκαθάρισες πολλά σημεία που με προβλημάτιζαν. Αλλά Πλωτίνε όλοι οι άνθρωποι υποβάλλονται στη διανομή της δικαιοσύνης με τον ίδιο τρόπο;
ΠΛΩΤΙΝΟΣ : Υπάρχουν τρεις τύποι ανθρώπων. Ο πρώτος αφορά τους ανθρώπους εκείνους που θεωρούν την επίγεια ζωή σαν την αρχή και το τέλος. Ο δεύτερος αφορά αυτούς που είναι ικανοί σε κάποιο βαθμό να στρέφουν τη ψυχή τους σε πιο υψηλές αξίες. Και τέλος υπάρχουν οι σοφοί άνθρωποι των οποίων τα μάτια στρέφονται προς το Φως..
Συλλογή Ελλήνων Φιλοσόφων
http://www.xrysalogia.gr/plotinos.html

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ "ΠΛΩΤΙΝΟΥ ΔΙΑΛΟΓΟΙ"