Η γέννηση ενός αρχιπελάγους

H Δονούσα από ψηλά. Οι γεωλογικές διεργασίες που έδωσαν στο Αιγαίο Πέλαγος τη σημερινή του μορφή διήρκεσαν πολλά εκατομμύρια χρόνια και συνεχίζονται έως τις μέρες μας.

Πολύ πριν το Αιγαίο Πέλαγος αποτελέσει αντικείμενο διεκδικήσεων και διπλωματικών διενέξεων, η πολυτάραχη ιστορία του περιλάμβανε ηφαιστειακές εκρήξεις, σεισμούς, καταποντισμούς, ορογενέσεις, ακραίες καιρικές μεταβολές και πολλά ακόμα δραματικά γεγονότα. Από την ερχόμενη Τετάρτη, οι επισκέπτες του Ιδρύματος Ευγενίδου θα έχουν την ευκαιρία να ανακαλύψουν πώς διαμορφώθηκαν, μέσω γεωλογικών διεργασιών διάρκειας 20 και πλέον εκατομμυρίων ετών, τα χαρακτηριστικά νησιωτικά τοπία που έμελλε να αποτελέσουν λίκνο πολιτισμών αλλά και πεδία βίαιων συγκρούσεων.

Μια πρωτοβουλία του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου, η πρωτότυπη έκθεση «ΑΙΓΑΙΟΝ: Η Γέννηση ενός Αρχιπελάγους» διοργανώνεται σε συνεργασία με το Μουσείο Γεωλογίας και Παλαιοντολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Κρήτης. Από τις αρχές του 2013 και μέχρι τον περασμένο Μάιο, η έκθεση φιλοξενήθηκε στο «Νόησις» - Κέντρο Διάδοσης Επιστημών και Μουσείο Τεχνολογίας, στη Θεσσαλονίκη, όπου υποδέχθηκε χιλιάδες επισκέπτες καθώς και πολυάριθμα σχολεία της Βορείου Ελλάδος. Μια εμπλουτισμένη εκδοχή της, ανασχεδιασμένη ειδικά για τους χώρους του Ιδρύματος Ευγενίδου, θα παραμείνει στην Αθήνα έως τον ερχόμενο Οκτώβριο, πριν συνεχίσει το ταξίδι της ανά την Ελλάδα και τον κόσμο.

Συνηθισμένοι καθώς είμαστε να υπολογίζουμε τον χρόνο σε εποχές, αιώνες ή, στην καλύτερη περίπτωση, χιλιετίες -όταν, για παράδειγμα, αναφερόμαστε σε αρχαιολογικές ανακαλύψεις και γεγονότα της Ιστορίας-, είναι ευκολότερο να φανταζόμαστε τα τοπία της Γης ως κάτι σχετικά σταθερό, ένα σκηνικό πάνω στο οποίο ανθρώπινοι πολιτισμοί ανθούν και παρακμάζουν, αφήνοντας το «στίγμα» τους, αλλά χωρίς τη δύναμη να προκαλέσουν πραγματικά ριζικές αλλαγές. Ποτάμια και έλη αποξηραίνονται, ισθμοί διανοίγονται, υπεραιωνόβια δάση εξαφανίζονται, βουνά σκάβονται από λατομεία, όμως οι οροσειρές, τα νησιά και οι θάλασσες παραμένουν στη θέση τους, συντηρώντας μια αίσθηση ιστορικής συνέχειας της ανθρωπότητας στο πέρασμα του χρόνου. Η έκθεση «Αιγαίον» μας προκαλεί να απαλλαγούμε αυτή την ψευδαίσθηση μονιμότητας και να προσπαθήσουμε να αντιληφθούμε ότι τα πάντα γύρω μας έχουν μια αρχή και, αναπόφευκτα, ένα τέλος, αφού οι γεωλογικές διεργασίες συνεχίζονται μέχρι σήμερα.

Η άνυδρη Μεσόγειος

Απολιθώματα φυτών και ζώων, ευρήματα πρόσφατων υποθαλάσσιων ερευνών, ίχνη της παρουσίας των προγόνων του σύγχρονου ανθρώπου, εντυπωσιακά βίντεο και πανοραμικές φωτογραφίες νησιωτικών συμπλεγμάτων αφηγούνται την ιστορία της Αιγηίδος, της απέραντης χερσαίας έκτασης η οποία αναδύθηκε μέσα από τον μεγάλο ωκεανό της Τηθύος και κάλυπτε την περιοχή από το Ιόνιο έως τη Μικρά Ασία. Kατά μια έννοια, η σημερινή Μεσόγειος είναι κατάλοιπο του ωκεανού της Τηθύος – αν και για μερικές δεκάδες ή εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια ολόκληρη η λεκάνη της Μεσογείου είχε μετατραπεί σε μια άνυδρη έρημο, που τελικά γέμισε με νερό από τον Ατλαντικό. Σταδιακά, ως αποτέλεσμα των μετατοπίσεων και συγκρούσεων των τεκτονικών πλακών, η ενιαία ξηρά της Αιγηίδος κατακερματίστηκε και ένα μεγάλο μέρος της βυθίστηκε ξανά στη θάλασσα. Ετσι γεννήθηκαν τα αιγαιοπελαγίτικα νησιά, αλλά και τα γεωλογικά μνημεία της περιοχής, όπως το Απολιθωμένο Δάσος της Λέσβου, που δημιουργήθηκε πριν από περίπου 18 εκατ. χρόνια και διατηρήθηκε καλυμμένο κάτω από ένα στρώμα ηφαιστειακών υλικών. Αν και η έκθεση εστιάζει κατά κύριο λόγο στις εξελίξεις των τελευταίων 20 εκατ. ετών, ορισμένα από τα γεγονότα που περιγράφονται συνέβησαν έως και πριν από 150 εκατ. χρόνια.

Οι γεωλογικοί σχηματισμοί, που διατηρούνται ώς σήμερα, αφηγούνται μια πολυτάραχη ιστορία με σεισμούς, καταποντισμούς και ηφαιστειακές εκρήξεις.

Ένας απολιθωμένος κορμός ύψους 14 μέτρων από το υποτροπικό δάσος με προγονικές μορφές σεκόιας, που πριν από 18 εκατομμύρια χρόνια κάλυπτε την περιοχή της σημερινής Λέσβου, είναι ίσως το πιο εντυπωσιακό από τα αντικείμενα της έκθεσης. Ωστόσο, μεταξύ των εκθεμάτων, που από αυτή την εβδομάδα φιλοξενούνται στους χώρους του Ιδρύματος Ευγενίδου, περιλαμβάνονται εξίσου μοναδικά εκθέματα, όπως τα απολιθώματα οστράκων από τον ωκεανό της Τηθύος ή τα δύο κομμάτια ηφαιστειακής στάχτης με απολιθωμένα φύλλα δέντρων: το αρχαιότερο είναι περίπου 20 εκατ. ετών και εντοπίστηκε στην περιοχή του σημερινού Σιγρίου, ενώ το απολιθωμένο φύλλο ελιάς από τη Σαντορίνη είναι σαφώς νεότερο, καθότι η ηλικία του δεν ξεπερνάει τα 60.000 χρόνια. Οπως υπογραμμίζει ο διευθυντής του Μουσείου Απολιθωμένου Δάσους και αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Νίκος Ζούρος, οι απολιθωμένοι κορμοί δέντρων δεν προέρχονται μόνο από τα επιφανειακά πετρωμένα δάση της Λέσβου, αλλά και από τις υποβρύχιες έρευνες, που βρίσκονται σε εξέλιξη στην παράκτια ζώνη της νησίδας Νησιώπης, στα δυτικά του νησιού.

H πρώτη από τις τρεις ενότητες, με τίτλο «Μνήμες Γαίας - από την Τηθύ στο Αιγαίο», ανατρέχει στο πολύ μακρινό παρελθόν για να εξιστορήσει πώς «μέσα από τον ωκεανό δημιουργήθηκε η χερσαία ζώνη του Αιγαίου και πώς φτάσαμε στο σημερινό αρχιπέλαγος», εξηγεί ο κ. Ζούρος.

Η δεύτερη τιτλοφορείται «Στα νησιά του Ηφαίστου και του Ποσειδώνα» και εστιάζει στη δράση των ηφαιστείων, τα οποία έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη δημιουργία του αρχιπελάγους. Ανάμεσά τους, τα ενεργά ηφαίστεια της Σαντορίνης, της Νισύρου, των Μεθάνων και του Σουσακίου, που ανήκουν στο ηφαιστειακό τόξο του Νοτίου Αιγαίου. Ορισμένα από τα πιο ποικιλόμορφα -και δημοφιλή- νησιά του ελληνικού αρχιπελάγους, όπως η Μήλος, η Λήμνος, η Θήρα, η Κίμωλος και η Σαμοθράκη, οφείλουν την ύπαρξή τους στην ηφαιστειακή δραστηριότητα.

«Γαία: Από τον μύθο στην επιστήμη» είναι ο τίτλος της τρίτης ενότητας, που περιστρέφεται γύρω από τα οικοσυστήματα του Αιγαίου. Η εξέλιξη της βιοποικιλότητας της περιοχής τα τελευταία 150 χρόνια αναδεικνύεται μέσα από την αντιπαράθεση αναπαραστάσεων προγονικών μορφών δέντρων και ζώων -ανάμεσά τους, μία κοντόλαιμη καμηλοπάρδαλη από τη σημερινή Χίο, ένας ελέφαντας νάνος από την Τήλο και ένα κρανίο αντιλόπης από την περιοχή της Σάμου- με τους σύγχρονους «απογόνους» τους. Παρουσιάζονται, επίσης, ευρήματα που τεκμηριώνουν την πρώιμη παρουσία των προγόνων του σύγχρονου ανθρώπου, καθώς και τρία εκμαγεία κρανίων ανθρωπιδών από τον ελλαδικό χώρο: του μακεδονικού ουρανοπίθηκου, ο οποίος ανακαλύφθηκε το 1988 στην Κασσάνδρα Χαλκιδικής, του πεντελικού μεσοπίθηκου, προϊστορικού κατοίκου της Ευρώπης και της Δυτικής Ασίας, και του ανθρώπου των Πετραλώνων, από το ομώνυμο σπήλαιο της Χαλκιδικής. Οπως υπογραμμίζει ο κ. Ζούρος, η σημασία των φαινομένων που οδήγησαν στη γέννηση του Αιγαίου δεν είναι αποκλειστικά γεωλογική.

Υλικά πολιτισμού

Οι κινήσεις των τεκτονικών πλακών όχι μόνο διαμόρφωσαν το ανάγλυφο που αντικρίζουμε σήμερα, αλλά διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο και στην ανάπτυξη των ανθρώπινων πολιτισμών, προσφέροντας άφθονες ποσότητες ορυκτών πρώτων υλών, από τον οψιδιανό της Μήλου έως τον χαλκό της Κύθνου και της Σερίφου. Επιπλέον, για πολλές χιλιάδες χρόνια τα -ανεξήγητα- φυσικά φαινόμενα και οι καταστροφές αποτελούσαν έναυσμα για τη δημιουργία μύθων, έργων τέχνης και μεταφυσικών θεωριών, αφού η ανθρώπινη φαντασία σπεύδει να καλύψει τα κενά που αφήνει η ανεπάρκεια της γνώσης.

Το Ακρωτήριο Ταίναρο , το νοτιότερο άκρο της ηπειρωτικής Ελλάδας. Εκατομμύρια χρόνια πριν αποτελούσε κομμάτι της ενιαίας ξηράς Αιγηίδος.

Η έκθεση απευθύνεται σε μικρούς και μεγάλους, δεδομένου ότι το κοινό μπορεί να επιλέξει μεταξύ μιας πιο «επιφανειακής» περιήγησης, με έμφαση στα απτά εκθέματα και το πλούσιο οπτικοακουστικό υλικό, ή να αποκτήσει βαθύτερες γνώσεις σχετικά με τη γεωλογική ιστορία του Αιγαίου, αφιερώνοντας περισσότερο χρόνο στην ανάγνωση των εύληπτων συνοδευτικών κειμένων και παρακολουθώντας το 15λεπτο ενημερωτικό βίντεο. Σύμφωνα, πάντως, με τον κ. Ζούρο, οι επισκέπτες θα χρειαστούν περίπου μία ώρα για να περιεργαστούν το σύνολο των εκθεμάτων, που παρουσιάζονται στο ισόγειο και τον πρώτο όροφο του Ιδρύματος Ευγενίδου.

Οι διαδικασίες, για την πραγματοποίηση της πρώτης έκθεσης για τη γέννηση του Αιγαίου που έχει διοργανωθεί ποτέ, ξεκίνησαν πριν από περίπου δύο χρόνια, αναφέρει ο κ. Ζούρος. Το αρχικό, πιο φιλόδοξο σχέδιο αφορούσε ένα αφιέρωμα στη δημιουργία ολόκληρης της Ανατολικής Μεσογείου, αλλά κάτι τέτοιο δεν κατέστη δυνατόν εξαιτίας των τελευταίων κοινωνικοπολιτικών συνθηκών.

Περιοδεία στην Ευρώπη και την Ασία

H έκθεση «ΑΙΓΑΙΟΝ: Η Γέννηση ενός Αρχιπελάγους» διοργανώνεται από το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου σε συνεργασία με το Μουσείο Γεωλογίας και Παλαιοντολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Κρήτης και το Ίδρυμα Ευγενίδου, ενώ την παραγωγή και επιμέλεια έχει αναλάβει η Τetragon. Σχεδιασμένη εξαρχής με σκοπό να περιοδεύσει στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, ξεκίνησε το ταξίδι της από τη Θεσσαλονίκη. Θα παραμείνει στο Ίδρυμα Ευγενίδου από τις 3 Σεπτεμβρίου έως τις 23 Οκτωβρίου και στη συνέχεια κατά πάσα πιθανότητα θα μεταφερθεί σε ακόμη μία ελληνική πόλη, ενώ ήδη βρίσκονται σε εξέλιξη οι διαπραγματεύσεις με μουσεία και εκθεσιακούς χώρους στην Ευρώπη και την Ασία. Η εκπαιδευτική και επιστημονική αξία της έχει αναγνωριστεί από τα υπουργεία Ναυτιλίας και Αιγαίου, Τουρισμού, και Πολιτισμού και Αθλητισμού, τα οποία την έθεσαν υπό την αιγίδα τους. Επιπλέον, έχει εξασφαλίσει τη στήριξη της ελληνικής Εθνικής Επιτροπής για την UNESCO. 

Η είσοδος για το γενικό κοινό θα είναι ελεύθερη με σειρά προτεραιότητας. 

Ώρες λειτουργίας: Τετάρτη έως Παρασκευή 5 με 8 μ.μ., Σάββατο και Κυριακή 10 π.μ. με 8 μ.μ. 

Τα πρωινά από Δευτέρα έως Παρασκευή θα γίνονται δεκτές σχολικές ομάδες των δύο τελευταίων τάξεων του Δημοτικού και όλων των τάξεων του Γυμνασίου και του Λυκείου, με ελεύθερη είσοδο κατόπιν συνεννόησης. 

Περισσότερες πληροφορίες για την έκθεση, στην ιστοσελίδα www.aegeon.org.gr.

Πηγή: Χρ. Σανούδου, Καθημερινή

Διαβάστε περισσότερα Ἔρρωσο: Η γέννηση ενός αρχιπελάγους http://erroso.blogspot.com/2014/08/blog-post_98.html#ixzz3BzGB3cqU

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ "Η γέννηση ενός αρχιπελάγους"

Νέο βήμα στην Κυπριακή ΑΟΖ

Του Νίκου Λυγερού
Τα αρχικά βήματα της κυπριακής ΑΟΖ έγιναν το 2003 με τη συμφωνία οριοθέτησης μεταξύ Κύπρου και Αιγύπτου. Στη συνέχεια θεσπίστηκε η ΑΟΖ το 2004. Ακολούθησε η συμφωνία οριοθέτησης μεταξύ Κύπρου και Λιβάνου το 2007. Και συμπληρώθηκε το 2010 με τη συμφωνία οριοθέτησης μεταξύ Κύπρου και Ισραήλ. Με αυτόν τον τρόπο η Κύπρος πέτυχε τις πρώτες συμφωνίες της Ανατολικής Μεσογείου. Και με αυτήν την πράξη πέρασε στην επόμενη φάση με την υλοποίηση των γεωτρήσεων στο οικόπεδο 12, τον Οκτώβριο του 2011, τον Ιανουάριο του 2013. Παράλληλα η Κύπρος προχώρησε με τους γύρους αδειοδότησης για το οικόπεδο 12 στην αρχή και τα άλλα 12 οικόπεδα στη συνέχεια. Στο δεύτερο γύρο υπήρξαν 33 εταιρείες που υπέβαλλαν υποψηφιότητα με 15 κοινοπραξίες. Έτσι υπογράψαμε συμβόλαια με τη NOBLE (στο οικόπεδο 12) με την ENI-KOGAS (στα οικόπεδα 2,3, και 9), με την TOTAL (στα οικόπεδα 10 και 11). Με αυτά τα στοιχεία που αποτελούν στρατηγικά βήματα για την υψηλή στρατηγική της Κύπρου σε σχέση με τα ενεργειακά. Το ίδιο ισχύει και για την απόφαση για την κατασκευή ενός σταθμού υγροποίησης επί της ξηράς. Οι σχέσεις της Κύπρου, σε γεωπολιτικό επίπεδο, έχουν αλλάξει ριζικά με αυτές τις συμμαχίες. Και η επικύρωση της συμφωνίας με την Αίγυπτο, ήταν και πάλι ένα πολιτικό βήμα ενίσχυσης του όλου πλαισίου. Ενώ πολλοί έλεγαν αρχικά ότι η Αίγυπτος θα είχε επηρεαστεί από την Τουρκία. Τώρα η νέα επικύρωση που αφορά ουσιαστικά το πάχος της γραμμής οριοθέτησης που είναι βέβαια η μέση γραμμή ενισχύει ακόμα περισσότερο το πλαίσιο της συνεκμετάλλευσης των δύο χωρών σε περίπτωση ύπαρξης κοιτάσματος που δεν βρίσκεται ακριβώς πάνω στη μέση γραμμή αλλά στο πάχος της. Με αυτόν τον τρόπο έχουμε πια μια ανθεκτική συμμαχία μεταξύ Αιγύπτου και Κύπρου που αφοπλίζει και τους πιο επιφυλακτικούς από τους αναλυτές. Αυτό είναι το νέο βήμα της κυπριακή ΑΟΖ.
Πηγή: http://www.lygeros.org/articles.php?n=16602&l=gr

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ "Νέο βήμα στην Κυπριακή ΑΟΖ"

Ο ένδοξος Αθηναίος ναύαρχος-στρατηγός Χαβρίας Κτησίππου Αϊξωνεΰς

 Από πού ξεκίνησε .Η Αιξωνή 

Ο Χαβρίας ο Αθηναίος ήταν υιός του Κτησίππου καταγόμενος από την Αιξωνή που ήταν  περίφημος για την αιξωνική τρίγλη , ένα είδος ψαριού που αλιευόταν στη θάλασσά της. Επρόκειτο για έναν από τους πλουσιότερους δήμους της Αττικής. Η περιοχή κατοικήθηκε από την προϊστορική κιόλας εποχή ως τα βυζαντινά χρόνια. Στην περιοχή υπήρχε «πρωτοελλαδικός» (2800 - 2000 π.Χ.) και μυκηναϊκός οικισμός (1300 - 1150 π.Χ.). Η Αιξωνή ήταν η δωδέκατη πόλη του Θησέα. Για το, από πού προέρχεται το αρχικό της όνομα Αιξωνή, υπάρχουν διάφορες θεωρίες αλλά καμία, δυστυχώς, δεν έχει δώσει οριστική απάντηση. Η πιο πιθανή θεωρία είναι αυτή
του Α. Χατζή, ο οποίος υποστηρίζει ότι το όνομα προέρχεται από το ναό ενός θεού με το όνομα Αίξωνας (Αιξώνεια - Αιξώνη - Αιξωνή). Βέβαια, πρέπει να επισημανθεί ότι η ύπαρξη ενός τέτοιου ναού είναι υποθετική - δεν υπάρχουν ιστορικά στοιχεία που να την επιβεβαιώνουν. Τα μόνα δημόσια κτήρια της Αιξωνής για τα οποία υπάρχουν πληροφορίες είναι το θέατρο, η ''Λέσχη'' των Αιξωνέων και το Ιερό της Ήβης, όπου γινόταν η λατρεία της Αλκμήνης και των Ηρακλειδών.

Στην Αιξωνή γεννήθηκαν δύο σημαντικές ιστορικές προσωπικότητες: ο στρατηγός Χαβρίας (4ος π.Χ. αιώνας) και ο στρατηγός Λάχης, ο οποίος μάλιστα έδωσε το όνομά του σε έναν από τους Διαλόγους του Πλάτωνα (Λάχης ή Περί ανδρείας).

Οι αρχαίοι Αιξωνείς ήταν, απ' ότι φαίνεται, βλάσφημοι άνθρωποι. Το ρήμα αιξωνέομαι σήμαινε βλασφημώ, κακολογώ. Αιξωνεία ήταν η βλασφημία. Είναι αξιοσημείωτο ότι στο διάλογο ''Λάχη'' του Πλάτωνα, συναντούμε τη φράση ''Αληθώς Αιξωνεα ειναι'', η οποία, όπως και η φράση ''Αιξωνευς αλλοι'', χρησιμοποιείται σε περιπτώσεις που κάποιος εμφανίζεται να είναι εριστικός, ειρωνικός και υπερφίαλος.

Οι αρχαίοι Αιξωνείς ασχολούνταν κυρίως με το εμπόριο και την αλιεία και οι ονομαστές αιξωνικές τρίγλες, πέρα από το ήταν εύγεστες, είχαν και μεγάλη θρεπτική αξία. Καταπιάστηκαν επίσης με τις γεωργικές καλλιέργειες ,κυρίως ελιές και δημητριακά, αλλά και αμπέλια παρά την ξηρότητα του κλίματος και του εδάφους. Η κύρια οδική αρτηρία της Αιξωνής ήταν ο δρόμος που οδηγούσε από την Αθήνα προς το Σούνιο, διασχίζοντας το κέντρο του αρχαίου δήμου.

Τα αρχαία ευρήματα από την περιοχή της Αιξωνής είναι εννέα ψηφίσματα των Αιξωνέων και ορισμένοι ''όροι'', από τον 4ο αιώνα π.Χ., την εποχή δηλαδή της μεγαλύτερης ακμής του δήμου. Τα ψηφίσματα που βρέθηκαν αναφέρονται ως επί το πλείστον σε γενναιόδωρες παροχές και ευεργεσίες δημοτών που ανταμείφθηκαν από το δήμο εξίσου πλουσιοπάροχα (με χρυσά στεφάνια και χρηματικές προσφορές για θυσίες). Σε μια εποχή που ο θεσμός της χορηγίας είχε ατονήσει σημαντικά σε όλη την Αττική, οι Αιξωνείς προέβαιναν σε σημαντικότατες παροχές και ευεργεσίες. Οι ''όροι'' ήταν επιγραφές χαραγμένες σε λίθινες στήλες ή ακατέργαστους ογκόλιθους που προσδιόριζαν το ιδιοκτησιακό καθεστώς του ακινήτου στο οποίο ήταν στημένες. Οι ''όροι'' που έχουν βρεθεί στην περιοχή της Αιξωνής μαρτυρούν την πολύ καλή οικονομική κατάσταση των ιδιοκτητών του εκάστοτε ακινήτου και την καταγωγή τους από ονομαστές οικογένειες των ανώτερων κοινωνικά στρωμάτων.

Στις ανασκαφές του 1819 στην ευρύτερη περιοχή της Αιξωνής βρέθηκε μεταξύ άλλων και πέτρινη στήλη που ανέγραφε με σαφήνεια μισθωτήριο συμβόλαιο των Αιξωναίων που χρονολογείται στο έτος 345π.Χ. Με το μισθωτήριο συμβόλαιο αυτό οι Αιξωνείς μίσθωσαν στον Αυτοκλή και στον γιο του δημόσια έκταση για να την εκμεταλλευτούν όπως ήθελαν επί 40 χρόνια, με μίσθωμα 152 δραχμές τον χρόνο. Η λεπτομερής αυτή  περιγραφή των υποχρεώσεων των δύο συμβαλλόμενων μερών είναι πραγματικά εντυπωσιακή και δείχνει το υψηλό επίπεδο κοινωνικής οργάνωσης και νομικής αντίληψης.

ΤΟ ΜΙΣΘΩΤΗΡΙΟ ΜΕ ΑΝΑΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ  -ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΣΤΗΝ ΟΛΛΑΝΔΙΑ

Οι σημαντικότερες πληροφορίες που έχουμε για την αρχαία Αιξωνή έχουν αντληθεί από αρχαίες επιγραφές και σωζόμενα ψηφίσματα του δήμου. 

Ο στρατηγός Χαβρίας 

 

Πρόταση ανασύστασης του μνημείου του Χαβρία στην Αγορά των Αθηνών  του John Bukler Από την έκδοση «A second look at the Monument of Chabrias » σελ 116 και την έκδοση «Ancient Greek Portrait Sculpture:Contexts, Subjects, and Styles » - Sheila Dillon Επιχρωματισμός ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ

Ο Χαβρίας ήταν Αθηναίος στρατηγός του 4ου π.Χ. αιώνα. Διαδέχθηκε τον Ιφικράτη ως αρχηγός των αθηναϊκών δυνάμεων, στα τέλη του Κορινθιακού πολέμου, ενώ υπήρξε από τους πρωτεργάτες της Β΄ Αθηναϊκής Συμμαχίας. Το 388 π.Χ. ανέλαβε διοικητής του στόλου που έπλευσε προς βοήθεια του Ευαγόρα κατά των Περσών. Ωστόσο, στο δρόμο για την Κύπρο, σταμάτησε στην Αίγινα, όπου και νίκησε τις σπαρτιατικές δυνάμεις. Μάλιστα στη μάχη σκοτώθηκε και ο ίδιος ο αρχηγός των Σπαρτιατών, Γοργώπας.[ Ξενοφών, Ελληνικά 5.1.8–13] Το 378 π.Χ., όταν η Αθήνα συμμάχησε με τη Θήβα κατά της Σπάρτης, ο Χαβρίας νίκησε τον Αγησίλαο Β' κοντά στη Θήβα. Το 376 θα νικήσει και το σπαρτιατικό στόλο στη Νάξο.

Όμως το 369 π.Χ., η Αθήνα άλλαξε στρατόπεδο, συμμαχώντας με τη Σπάρτη κατά της Θήβας. Έτσι, ορίστηκε αρχιστράτηγος των Αθηναίων, των Λακεδαιμόνιων, των Κορινθίων, των Μεγαρέων και των άλλων συμμάχων στη μάχη κοντά στην Κόρινθο, όπου και νίκησε τις δυνάμεις του Επαμεινώνδα.

Το 366 π.Χ., αυτός και ο επώνυμος άρχοντας Καλλίστρατος κατηγορήθηκαν για προδοσία, όταν συμβούλεψαν την πόλη του Ωρωπού να παραδοθεί στους Θηβαίους. Ωστόσο αθωώθηκε και δέχτηκε τη θέση στρατιωτικού υπό τις εντολές του Φαραώ της Αιγύπτου, Τέως, ο οποίος υπερασπιζόταν το βασίλειο από την περσική εισβολή. To 357 ξέσπασε ο Συμμαχικός Πόλεμος και ο Χαβρίας, μαζί το στρατηγό Χάρη ανέλαβε την αρχηγία του αθηναϊκού στόλου. Έχασε τη ζωή του σε μια επίθεση στο νησί του Χίου, το 356.[ Βαγγέλης Δρακόπουλος, Γεωργία Ευθυμίου: Επίτομο Λεξικό της Ελληνικής Ιστορίας,]

Αναλυτικά.

 Ο Χαβρίας ο Αθηναίος ήταν λοιπόν υιός του Κτησίππου καταγόμενος από την Αιξωνή και συγκαταλέγεται μεταξύ των πλέον επιφανών στρατηγών έχοντας επιτύχει πολλά αξιομνημόνευτα κατορθώματα.

Εξ’ αυτών το πλέον γνωστό είναι η οπλιτική τακτική σε μάχη που έδωσε το 378 π.Χ στις Ελευθερές των Θηβών, καθ’ οδόν προς ενίσχυση των Βοιωτών.

 Στην εν λόγω συμπλοκή, όταν ο μεγάλος Σπαρτιάτης στρατηγός Αγησίλαος ΙΙ αισθάνθηκε σίγουρος για τη νίκη και τα αντίπαλα μισθοφορικά στρατεύματα είχαν τραπεί σε φυγή, ο Χαβρίας διέταξε την φάλαγγα του να παραμείνει στην θέση της και να αντιμετωπίσουν την επίθεση του εχθρού με το γόνατο τοποθετημένο σταθερά πίσω από την ασπίδα και την λόγχη προτεταμένη.

Ο Αγησίλαος, βλέποντας αυτόν τον σχηματισμό, δεν θέλησε να διακινδυνεύσει περαιτέρω απώλειες Σπαρτιατών και ζήτησε από τους άντρες του, που εν τω μεταξύ είχαν σπεύσει προς τα εμπρός, να υποχωρήσουν.

 Αυτή η επινόηση συζητήθηκε ευρέως και απέκτησε μεγάλη φήμη σε όλη την Ελλάδα, ώστε να αναγερθεί προς τιμήν του στην αγορά άγαλμα δημοσία δαπάνη, αναπαριστώντας την συγκεκριμένη πολεμική στάση.

 Συνέπεια αυτού ήταν η καθιέρωση ανέγερσης αγαλμάτων στους στρατηγούς που είχαν επιτύχει σημαντικές νίκες, με την αναπαράσταση των στάσεων μάχης, στα πρότυπα του αγάλματος του Χαβρία. 

ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ ΑΘΗΝΩΝ ΜΕ ΤΟ ΑΓΑΛΜΑ ΤΟΥ ΧΑΒΡΙΑ -ΑΣΚΑ - ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ

 Υπήρξε σημαίνον στέλεχος της Β’ Αθηναϊκής Συμμαχίας μαζί με τον Ιφικράτη και τον Τιμόθεο και κατήγε σημαντικές νίκες κατά των Σπαρτιατών όπως στην ναυμαχία της Νάξου το 376 π.Χ.

 Ο Χαβρίας ως στρατηγός των Αθηναίων, συμμετείχε σε πολλούς πολέμους, όπως όταν μετέβη στην Αίγυπτο κατόπιν δικής του πρωτοβουλίας, για να συνδράμει τον βασιλέα Νεκτάναβι, στην διασφάλιση του θρόνου του.

 Πραγματοποίησε επίσης εκστρατεία στην Κύπρο το 388 π.Χ προκειμένου να βοηθήσει τον βασιλέα Ευαγόρα εναντίον των Περσών, όπου με το πέρας της εκστρατείας είχε κατακτήσει όλο το νησί, επίτευγμα που απέφερε μεγάλη δόξα στους Αθηναίους.

 Το 360 π.Χ ξέσπασε πόλεμος μεταξύ Αιγύπτου επί ηγεμονίας Φαραώ Ταώς και Περσών, όπου οι Αθηναίοι συμμάχησαν με τον Αρταξέρξη και οι Λακεδαιμόνιοι με τους Αιγυπτίους, από τους οποίους ο βασιλέας Αγησίλαος έλαβε μεγάλη ανταμοιβή.

Αθηναίος οπλίτης των μέσων του 4ου αι. π.Χ. Σχέδιο του εικονογράφου σχεδιαστή χαρακτήρων Ιστορίας Χρήστου Γιαννόπουλου

 Ο Χαβρίας βλέποντας την καλοτυχία του Αγησιλάου και θεωρώντας τον εαυτό του ισάξιο, έσπευσε να τους βοηθήσει με δική του πρωτοβουλία αναλαμβάνοντας την διοίκηση του Αιγυπτιακού στόλου, ενώ ο Αγησίλαος των χερσαίων δυνάμεων.

 Αυτό είχε ως συνέπεια οι Πέρσες να στείλουν αντιπροσώπους στην Αθήνα, για να παραπονεθούν ότι ο Χαβρίας αντιμάχεται τον βασιλέα τους με την πλευρά των Αιγυπτίων.

 Οι Αθηναίοι τότε έθεσαν προθεσμία στον Χαβρία να επιστρέψει στην Αθήνα και σε αντίθετη περίπτωση θα καταδικαζόταν σε θάνατο.

 Ο Χαβρίας υπάκουσε και επέστρεψε στην Αθήνα, αλλά δεν έμεινε εκεί περισσότερο από ότι ήταν απαραίτητο, καθότι στα μάτια των συμπατριωτών του διεφάνη ότι απέκλινε από την συνήθη στάση του (να ζει με τιμή υπερασπιζόμενος τις επιλογές του).

 Διότι ένα κοινό φαινόμενο στα μεγάλα και ελεύθερα κράτη, είναι ότι «ο φθόνος είναι ο μόνιμος συνοδός της δόξας» και ότι οι άνθρωποι πρόθυμα υποβαθμίζουν εκείνους που βλέπουν να υψώνονται πάνω από τους άλλους.

 Ο Χαβρίας έκτοτε επέλεξε να ζει μακριά από την πατρίδα του. Φυσικά δεν ήταν ο μόνος που οικειοθελώς απείχε από την Αθήνα, αλλά σχεδόν όλοι οι μεγάλοι άνδρες της εποχής του έπραξαν το ίδιο, θεωρώντας ότι θα παρέμεναν μακριά από το φθόνο, όσο ήταν μακριά από την πατρίδα τους. Ενδεικτικά, ο Κόνων έζησε για μεγάλο χρονικό διάστημα στην Κύπρο, ο Ιφικράτης στη Θράκη, ο Τιμόθεος στη Λέσβο, ο Χάρης στο Σίγειο. 

Ο ναύαρχος Χαβρίας

ΣΥΝΘΕΣΗ ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ

Προτού περάσουμε στην περιγραφή των πιο γνωστών στρατηγημάτων του Ναυάρχου Χαβρία, πρέπει να διευκρινίσουμε ότι η χρήση της λέξεως Ναύαρχος (ναυς + άρχω) δεν απαντάται στον Στόλο των Αθηνών για τον Αρχηγό της ναυτικής δυνάμεως παρά στους Λακεδαιμονίους. Για τον ανώτατο Αξιωματικό, οι Αθηναίοι, ακόμα και στο ναυτικό, χρησιμοποιούσαν την λέξη Στρατηγός. Αντίστοιχα, η ναυαρχίδα, το πολεμικό πλοίο από το οποίο διευθύνονταν οι κινήσεις του στόλου καλούνταν «στρατηγίς ναυς».

[και πρώτα μεν καταβύθισαν μια από τις ναυαρχίδες]

«πρώτον μεν καταδύουσι των στρατηγίδων νεών μίαν» [1]

Πέρασαν πολλά χρόνια έως ότου οι Αθηναίοι αντικατέστησαν την λέξη «στρατηγίς» με την αντίστοιχη «ναυαρχίς».

       [δέχτηκε την χρυσή υδρία και την τοποθέτησε στην πιο μεγάλη ναυαρχίδα]

       «και δεξάμενος εις την μεγίστην των ναυαρχίδων έθετο την υδρίαν χρυσήλατον ούσα» [2].

Ο Ναύαρχος του στόλου των Αθηναίων ήταν ένας από τους δέκα άρχοντες, ο οποίος εκλέγονταν ετησίως με ψηφοφορία και είχε την κυριότερη ή όλη την διοίκηση του στόλου [3].

Την περίοδο 378-379 π.Χ. μετά από την συγκρότηση της δεύτερης θαλάσσιας ηγεμονίας των Αθηνών (B΄ Αθηναϊκή Συμμαχία 377-355), μαζί με τον Ιφικράτη και τον Τιμόθεο (τον υιό του Κόνωνος) συναποτέλεσαν την τριάδα των περίφημων στρατηγών. Εκτός από τις επανειλημμένες νίκες του κατά των Περσών, ο Χαβρίας, το 376 π.Χ. κατόρθωσε μια λαμπρή ναυτική νίκη στην Νάξο! Επιτεθείς κατά του ναυάρχου των Σπαρτιατών Πόλιδος, συνέλαβε 3.000 αιχμαλώτους και συνέλεξε από λάφυρα 110 τάλαντα, τα οποία προσέφερε στο Δημόσιο Ταμείο.

 Ήταν η πρώτη νικηφόρα ναυμαχία για τους Αθηναίους κατά των Σπαρτιατών μετά από τις Αργινούσες (406 π.Χ) και σηματοδότησε μια περίοδο ναυτικής υπεροχής που κράτησε 54 έτη μέχρι την οριστική παρακμή λόγω της ήττας το 322 π.Χ. (Ναυμαχία της Αμοργού στον Λαμιακό Πόλεμο). Ο Χαβρίας υπήρξε σπουδαίος Στρατηγός, Ναύαρχος και ταλαντούχος στη ναυτική τακτική και στρατηγική. Γνώριζε πολύ καλά να εκτελεί ελιγμούς τόσο στην ξηρά όπως και στην θάλασσα και ήξερε να περιμένει και να επιλέγει την κατάλληλη στιγμή, κατά την οποία μπορούσε να πετύχει αιφνιδιασμό!

Η αναλυτική και στοχευόμενη τακτική/στρατηγική  σκέψη του μαρτυρείται από τον τρόπο αντίληψης της Εκτίμησης Καταστάσεως (την βάση της Επιχειρησιακής Σχεδίασης) με ιδιαίτερη έμφαση στην μελέτη της Εχθρογνωσίας, την οποία πρώτος διατύπωσε ως άξονα μιας πολεμικής επιχειρήσεως:

[Ο Χαβρίας έλεγε ότι πολύ καλά στρατηγούν όσοι γνωρίζουν προπάντων την κατάσταση των εχθρών].

«Χαβρίας έλεγε κάλλιστα στρατηγείν τους μάλιστα γιγνώσκοντας τα των πολεμίων» [4]

Θεωρείται ο εισηγητής μιας πρωτόγνωρης πολεμικής στάσης, κατά την οποία οι στρατιώτες διατηρούν τις γραμμές τους στηρίζοντας την ασπίδα στο γόνατο και παράλληλα κρατώντας το δόρυ ορθό [5]. Αυτός ήταν κυρίως ο λόγος για τον οποίο ο ίδιος υπερηφανευόταν, και παρόλα που είχε να επιδείξει πολλά και μεγάλα κατορθώματα, ζήτησε να τον δείχνουν οι αναπαραστάσεις με τις οποίες τον τίμησε ο λαός, σε αυτήν ακριβώς τη στάση [6].

Οπλίτης με ασπίδα παρά πόδα. Βοστώνη Μουσείο Καλών Τεχνών -98.878. John Bukler Από την έκδοση «A second look at the Monument of Chabrias »

 Η συγκεκριμένη επινόηση που αναφέρεται από τις αρχαίες πηγές, πραγματοποιήθηκε το 378 π.Χ. κατά τη διάρκεια εκστρατείας των Λακεδαιμονίων υπό την ηγεσία του Αγησίλαου Β΄ στην Βοιωτία. Ο Χαβρίας ηγείτο των αθηναϊκών δυνάμεων και διαπιστώνοντας την προσέγγιση ενός μεγαλύτερου πελοποννησιακού στρατεύματος, το οποίο –  όπως ευφυώς διέκρινε – δίσταζε να εμπλακεί σε μια καθοριστική εκ παρατάξεως σύγκρουση, κατέφυγε στο εκπληκτικής αξίας στρατήγημα. Ο Αθηναίος ηγήτωρ συνειδητοποίησε ότι ο Αγησίλαος απέφευγε να θέσει σε κίνδυνο την ζωή των «πολύτιμων Σπαρτιατών Ομοίων» διακινδυνεύοντας μιαν αμφίρροπη σύγκρουση. Επιλέγοντας έναν λόφο που δέσποζε της περιοχής, διέταξε τους μισθοφόρους να αντιγράψουν την στάση που ο ίδιος έλαβε, τοποθετώντας την ασπίδα παρά πόδας, ακουμπώντας τη με το γόνατο. Με τον τρόπο αυτό δήλωσε την αυτοπεποίθηση του στρατεύματος και την επιχειρησιακή εμπειρία των πολεμιστών που τον ακολουθούσαν, στέλνοντας ένα σαφές πλην όμως προειδοποιητικό μήνυμα προς τους εχθρούς και ειδικά προς τον Αγησίλαο. Έτσι ανάγκασε τον πολυαριθμότερο αντίπαλο να αποχωρήσει χωρίς να δώσει μάχη.

Τεχνάσματα Χαβρίου

Ελάχιστα έχουν διασωθεί από τα περίφημα τεχνάσματά του. Υπάρχουν σκόρπιες αναφορές από τα κείμενα αρχαίων συγγραφέων, δίχως όμως να περνούν σε ειδικευμένες περιγραφές στρατηγικής. Εν τούτοις, σημαντικό βοήθημα αποτελεί ένα «ανθολόγιο» από συγκεντρωμένα αποσπάσματα, που περιγράφουν τα τεχνάσματά του στο έργο του Πολυαίνου «Στρατηγημάτων». Αναφέρουμε ενδεικτικά:

α) Τακτική κάλυψη και εξαπάτηση

Κάποτε, δώδεκα ανιχνευτικά πλοία [7] των Λακεδαιμονίων ήταν αγκυροβολημένα αλλά δεν τολμούσαν να ανοιχτούν στο πέλαγος. Έπρεπε όμως να βρεθεί ένας τρόπος να εξαναγκαστούν σε απόπλου προκειμένου να ναυμαχήσουν. Ο Χαβρίας τότε έλαβε μια εξαιρετική απόφαση, η οποία αποδεικνύει την ευφυΐα του σε συνδυασμό με την επιχειρησιακή εμπειρία. Απέπλευσε επικεφαλής δύναμης αποτελούμενης από δώδεκα πλοία, τα οποία όμως χώρισε σε ζεύγη (2x6), ενώνοντας τα ιστία των δύο πλοίων σε ένα! Έτσι δημιούργησε μια ψευδή τακτική εικόνα βασιζόμενος στην οφθαλμαπάτη, καθώς από μακριά φαινόταν ότι στα ανοιχτά υπήρχαν μόνον έξι τριήρεις. Το «ίχνος» που έδιναν στον αισθητήρα-οφθαλμό του αντιπάλου ήταν πλασματικό, με συνέπεια να προκαλέσουν εσφαλμένη Εκτίμηση Καταστάσεως! Οι Λακεδαιμόνιοι βλέποντας ότι ο Χαβρίας απέπλευσε με τα μισά πλοία από αυτά που διέθεταν εκείνοι, ανοίχτηκαν στην θάλασσα για να τον αντιμετωπίσουν. Τότε ο Χαβρίας αναμένοντας την κατάλληλη στιγμή, έλυσε τα ιστία, χώρισε τις τριήρεις, και τους επιτέθηκε. Αιχμαλώτισε τις μισές εχθρικές τριήρεις μαζί με τα πληρώματά τους.

β) Νυχτερινή Συνδυασμένη Επιχείρηση [8]

Δίχως αμφιβολία, το ακόλουθο ιστορικό απόσπασμα περιλαμβάνει έναν άριστο σχεδιασμό εκλογής Στόχου – Μέσων – Χρονικής Διάρκειας, πριν και κατά την D-Ημέρα [9]. Η καταλληλόλητα της περιοχής αποβάσεως (κοίλη ακτή) όχι πολύ μακριά από την περιοχή του κυρίου ΑΝΣΚ και της ώρας Η (διάρκεια σκότους), καθώς και η εκμετάλλευση του αιφνιδιασμού, αύξησαν κάθετα την αποτελεσματικότητα της αμφίβιας εφόδου.

Προκειμένου να (πολιορκήσει) μια πόλη σκέφθηκε το ακόλουθο τέχνασμα. Έφθασε νύχτα και υπό την κάλυψη του σκότους αποβίβασε δύναμη πελταστών. Τα ξημερώματα ο ίδιος, έπλευσε στο λιμάνι που ήταν μακριά από την περιοχή όπου είχε αφήσει τους πελταστές. Οι στρατιώτες της πόλεως έσπευσαν να τον εμποδίσουν να αποβιβάσει τα πληρώματά του. Τότε οι ενεδρεύοντες πελταστές επιτέθηκαν αιφνιδιαστικά στους στρατιώτες τους οποίους πλαγιοκόπησαν . Αρκετοί στρατιώτες σκοτώθηκαν, ενώ άλλοι συνελήφθηκαν αιχμάλωτοι και μεταφέρθηκαν στα πλοία [10].

γ) Εκμετάλλευση  Μαχητικής Ισχύος

Ο Χαβρίας μελετούσε όλα τα χαρακτηριστικά των στρατευμάτων (π.χ. μαχητική ικανότητα, θέληση) που θα αντιπαρατάσσονταν σε μια χερσαία ή ναυτική σύγκρουση, προβλέποντας πως αυτά θα μπορούσαν να υποστηρίξουν με τον πλέον επωφελή τρόπο τις τακτικές επιχειρήσεις, καλύπτοντας παράλληλα τις ανάγκες των υφιστάμενων σχεδίων. Αυτό δεν ήταν αποτέλεσμα μιας απλής διαδικασίας για την επιλογή των ικανότερων μαχητών/μονάδων, αλλά εφαρμοζόταν σε συνδυασμό με τις ΨΕΠ (Ψυχολογικές Επιχειρήσεις Πολέμου) [11].

Για παράδειγμα όποτε του παρουσιαζόταν μια δύναμη από νεοσύλλεκτους στρατιώτες, έδιδε την εντολή στους «αρρώστους» να παρατάσσονται χωριστά από τους υπόλοιπους. Όσοι λοιπόν δείλιαζαν παρατάσσονταν χωριστά προσποιούμενοι ότι ήταν άρρωστοι. Τότε ο Χαβρίας δεν τους χρησιμοποιούσε στην μάχη, παρά μόνο στις επιχειρήσεις καταλήψεων φρουρίων, ώστε με την παρουσία του πλήθους τους να προκαλούν φόβο στους εχθρούς [12].

δ) Κέντρο Εκπαιδεύσεως ΚΕ στην Αίγυπτο (377-376 π.Χ.)

Τον καιρό που ο Χαβρίας βρισκόταν στην Αίγυπτο, πρόσφερες τις υπηρεσίες του στον βασιλιά των Αιγυπτίων Άκορι, ο οποίος συγκέντρωσε ισχυρές μισθοφορικές δυνάμεις κατά του Πέρση βασιλιά που είχε ήδη εκστρατεύσει με πεζή και ναυτική δύναμη. Ο βασιλιάς των Αιγυπτίων είχε μεν πολλά πλοία αλλά δεν είχε πληρώματα.

Τότε ο Χαβρίας κλήθηκε να επιλέξει τους καταλληλότερους Αιγυπτίους για την εκπαίδευση και επάνδρωση των 200 πλοίων. Μέσω ευφυεστάτων συστημάτων δημιούργησε εκπαιδευτικό πρόγραμμα.

Συγκεκριμένα αναφέρεται ότι τοποθέτησε στην παραλία μακριά ξύλα, τα οποία αντικαθιστούσαν τους θράνους (τα θρανία των ερετών) επί των οποίων κάθονταν οι Αιγύπτιοι. Τους έδωσε τα κουπιά, όρισε  δίγλωσσους κελευστές και τους δίδαξε την τέχνη  της κωπηλασίας. Σε λίγες μόνο μέρες επάνδρωσε τα πλοία με καλογυμνασμένους κωπηλάτες [13]. Κατά αυτόν τον τρόπο η απόκτηση γνώσεων, ικανοτήτων, και δεξιοτήτων για την επιθυμητή μαχητική ικανότητα πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια του επιθυμητού χρόνου, με επιθυμητά αποτελέσματα και κυρίως δίχως υπερβολικές δαπάνες και κοπώσεις των σκαφών.

ε) Ευφυής αντιμετώπιση δυσμενών καιρικών συνθηκών

Μια από τις πλέον επίφοβες καταστάσεις που μπορούσε εκτός των άλλων να διαταράξει σοβαρά το ηθικό των ανδρών που υπηρετούσαν στα πλοία, αφορούσε τα έκτακτα καιρικά φαινόμενα. Σε μια αποστολή το πλοίο στο οποίο επέβαινε βρέθηκε να μάχεται με τα κύματα. Για την αντιμετώπιση της επικίνδυνης τρικυμίας, ο Χαβρίας, αφού εξέτασε γρήγορα τα δεδομένα και εκτίμησε την κατάσταση, τοποθέτησε στην παρεξειρεσία του πλοίου - εκατέρωθεν του τοίχου - δέρματα, τα τέντωσε πάνω στο κατάστρωμα δημιουργώντας ένα ψηλό φράγμα. Η κατασκευή αυτή είχε τριπλή αποστολή προστασίας: α) Δεν σκεπαζόταν το πλοίο από τα κύματα β) δεν βρέχονταν οι ναύτες και κυρίως γ) αφού τα κύματα δεν ήταν πλέον ορατά έπαψαν να τρομοκρατούνται τα πληρώματα και κυβερνούσαν σωστά το πλοίο [14].

Η Ναυμαχία της Νάξου

Σεπτέμβριος 376 π.Χ.

Το 376 π.Χ. μεταξύ Νάξου και Πάρου συνέβη θερμό επεισόδιο, το οποίο ήταν αφορμή να στηθεί το θέατρο της ομώνυμης ναυμαχίας. Όταν ο Ναύαρχος των Λακεδαιμονίων Πόλλις, πληροφορήθηκε ότι μια σιτοπομπή από φορτηγά πλοία κατευθυνόταν προς την περιοχή μεταφέροντας μεγάλες ποσότητες σιτηρών στους Αθηναίους, παραφύλαξε στο στενό αναμένοντας να επιτεθεί αιφνιδιαστικά στα φορτηγά. Αυτό όμως το έμαθε ο δήμος Αθηναίων και φρόντισε να διαθέσει στόλο για να προστατέψει την σιτοπομπή. Η ναυτική δύναμη η οποία εστάλη υπό τον Χαβρία για προστασία των πολύτιμων φορτηγών συνόδευσε με ασφάλεια την νηοπομπή μέχρι τον Πειραιά, αποτρέποντας οποιαδήποτε επίθεση του εχθρικού στόλου.  Κατόπιν, ο Χαβρίας  ηγούμενος ισχυρής δύναμης κατέπλευσε στην Νάξο, όπου άρχισε να την πολιορκεί. Οι πηγές μας μεταφέρουν ότι χρησιμοποίησε πολιορκητικές μηχανές, οι οποίες «έσειαν» τα τείχη, με σκοπό να κυριεύσει την πόλη με έφοδο. Κατά την διάρκεια της πολιορκίας ο Πόλλις κινήθηκε για να βοηθήσει τους συμμάχους Ναξίους. Οι δύο ναύαρχοι αποφάσισαν έτσι, να δώσουν ναυμαχία.

Η Ναυμαχία

Για τους σχηματισμούς των στόλων δεν υπάρχουν επαρκείς πληροφορίες. Από τις περιγραφές υποθέτουμε ότι πρόκειται για παρατάξεις απλών γραμμών μετώπου. Η ναυμαχία ξεκίνησε δυσμενώς για τους Αθηναίους αφού πρώτος ξεκίνησε την επίθεση ο Πόλλις στοχεύοντας στην αριστερή πτέρυγα των Αθηναίων. Η μαχητικότητα του Πόλλιδος ήταν τόσο μεγάλη και αποφασιστική ώστε σκότωσε με τις πρώτες συγκρούσεις τον Κήδωνα, τον επικεφαλής της παράταξης, και βύθισε το πλοίο του. Αυτό μεν είχε αρνητικό αντίκτυπο στο ηθικό των πληρωμάτων της αριστερής πτέρυγας, αφού δημιούργησε έντονα την αίσθηση υπεροχής του αντιπάλου. Από την άλλη, έδωσε περισσότερο θάρρος στον Πόλλι, ο οποίος με την ίδια ορμητικότητα εκτέλεσε επιθέσεις στα υπόλοιπα πλοία εμβολίζοντάς τα, ανοίγοντάς τρύπες, ενώ άλλα μεν έπληττε, τα υπόλοιπα έτρεπε σε φυγή. Όταν ο Χαβρίας αντιλήφθηκε ότι υπήρχε σοβαρός κίνδυνος να χαθεί η ναυμαχία από την αρχή της, έστειλε ένα μέρος από τα δικά του πλοία να ενισχύσουν την ευάλωτη πτέρυγα. Οι ενισχύσεις συγκράτησαν την επίθεση, ενώ ο ίδιος επικεφαλής του κύριου όγκου το στόλου διενέργησε επίθεση επιτυγχάνοντας εξαιρετικά αποτελέσματα. Συνολικά βύθισε 24 τριήρεις των αντιπάλων και αιχμαλώτισε άλλες οκτώ με όλο τους το πλήρωμα [15]. Το υπόλοιπο του εχθρικού στόλου τράπηκε σε φυγή. Η ναυμαχία έληξε με την νίκη των Αθηναίων.

Οι αντιμέτωποι στόλοι. Οι κινήσεις της ναυμαχίας -ΥΠΟΘΕΤΙΚΗ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ

Στο σημείο αυτό πολλοί αναρωτιούνται γιατί ο Χαβρίας δεν συνέχισε την καταδίωξη μέχρι τέλους; Ενδιαφέρουσα απάντηση δίδει ο Διοδώρος Σικελιώτης, ο οποίος εξηγεί ότι ενώ ο Χαβρίας ήθελε να συνεχίσει την καταδίωξη προτίμησε να την αποφύγει για να μην βρει την ίδια τύχη που είχαν και οι στρατηγοί στην ναυμαχία των Αργινουσών (406 π.Χ.), οι οποίοι αν και νικητές καταδικάστηκαν σε θάνατο διότι δεν περισυνέλεξαν τους ναυαγούς και τα ναυάγια. Έτσι, ο Χαβρίας έσωσε όσους ήταν ναυαγοί, έθαψε με τιμές τους νεκρούς, αφήνοντας τους αντιπάλους να διαφύγουν. Σε αντίθετη περίπτωση θα κατέστρεφε με ευκολία τον υπόλοιπο Πελοποννησιακό Στόλο.

Ένα ένδοξο τέλος

Όταν ξέσπασε ο Συμμαχικός Πόλεμος (357-355 π.Χ.) λόγω της αποστασίας της Χίου, Ρόδου και Κω, με την υποστήριξη Βυζαντίου και Μαυσώλου, ο Χαβρίας κλήθηκε εκ νέου να αναλάβει υπηρεσία. Προετοιμάζοντας την επιχείρηση κατά της Χίου το 357 π.Χ. οι Αθηναίοι εξέλεξαν στρατηγούς τον Χάρη και τον Χαβρία και τους έστειλαν με ισχυρές δυνάμεις στο νησί.  Οι δύο Στρατηγοί βρέθηκαν αντιμέτωποι με συμμαχικά στρατεύματα, τα οποία αποτελούσαν Ρόδιοι, Κώες, και Βυζαντινοί με αποστολή την ενίσχυση της άμυνας της Χίου. Φυσικά δεν έλλειπαν και τα στρατεύματα του Μαυσώλου, του δυνάστη της Καρίας, αφού θεωρείτο ότι ήταν ο κύριος υποκινητής του Συμμαχικού Πολέμου (357-355 π.Χ.). Οι δύο Αθηναίοι διοικητές χώρισαν τις δυνάμεις τους σε χερσαίες και θαλάσσιες. Ο Χάρης ως επικεφαλής των χερσαίων μονάδων κινήθηκε εναντίον των τειχών, ενώ ο Χαβρίας τέθηκε επικεφαλής των θαλασσίων δυνάμεων. Ο Κορνήλιος Νέπως αναφέρει ότι ο Χαβρίας είχε λάβει μέρος με την αθηναϊκή δύναμη επιβαίνοντας σε πλοίο χωρίς να είναι διοικητής. Ωστόσο καθώς απολάμβανε τον θαυμασμό και τον σεβασμό των πληρωμάτων του στόλου, η γνώμη και οι αποφάσεις τους είχαν ξεχωριστή βαρύτητα. Το πλοίο του Χαβρία επιχείρησε να εισέλθει πρώτο εντός του λιμένα της Χίου, τον οποίον προστάτευαν εχθρικά πολεμικά. Ο διάσημος Αθηναίος διέταξε τον κυβερνήτη να πλεύσει εντός, αλλά την απόφαση αυτή δεν εκτέλεσαν τα υπόλοιπα σκάφη αφήνοντας το πλοίο του εκτεθειμένο και αβοήθητο. Τα εχθρικά πολεμικά περικύκλωσαν και άρχισαν να κτυπούν από όλες τις πλευρές το μοναχικό αθηναϊκό σκάφος. Το πλοίο του Χαβρία καταχτυπημένο από διαδοχικούς εμβολισμούς άνοιξε στη μέση. Ο ίδιος παρότι κατατραυματισμένος από πολλαπλά χτυπήματα συνέχιζε να μάχεται μάταια, ενώ την ίδια στιγμή οι ναύτες προτίμησαν να πέσουν στην θάλασσα επιχειρώντας να διασωθούν από τα φίλια πλοία, τα οποία παρακολουθούσαν την εμπλοκή από απόσταση. Ο Χαβρίας μπορούσε αν ήθελε να επιλέξει και να διαφύγει τον κίνδυνο. Όπως αναφέρει ο Νέπως σκέφτηκε ότι αν επιζούσε θα ήταν ατιμασμένος καθώς στα μάτια φίλων και εχθρών θα είχε δειλιάσει. Ο πολύπειρος και πολυνίκης Ναύαρχος και Στρατηγός δεν δίστασε να διαλέξει τον ένδοξο θάνατο πολεμώντας τον εχθρό πέφτοντας μαχόμενος κάτω από τα πολλαπλά κτυπήματα, πολεμώντας πρόσωπο με πρόσωπο, χέρι με χέρι τους αντιπάλους που τον είχαν περικυκλώσει. 

Η Αθηνά αγγείο του «Ζωγράφου του Οιονοκλή » , 470 π.Χ. Παρίσι Εθνική Βιβλιοθήκη . John BuklerΑπό την έκδοση «A second look at the Monument of Chabrias »

Ο Χαβρίας (μαζί με τον Ιφικράτη και τον Τιμόθεο) αποτέλεσε έναν από τους πλέον ικανούς στρατιωτικούς διοικητές που ανέδειξε η Αθήνα στο κύκνειο άσμα της τον 4ο π.Χ. λίγο πριν από την άνοδο της Μακεδονίας στον ελληνικό χώρο.

ΤΕΛΟΣ

ΠΗΓΗ

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ "Ο ένδοξος Αθηναίος ναύαρχος-στρατηγός Χαβρίας Κτησίππου Αϊξωνεΰς"