Τα ζάρια στην αρχαιότητα

Κυβεία. Τα ζάρια στην αρχαιότητα-----

Oi "κύβοι» ήταν και είναι τα γνωστά σε όλους «ζάρια».---- ΄Ηταν μια εφεύρεση του Παλαμήδη, «του επινοητικού με τα μεγάλα μάτια, αλλά άτυχου ήρωα» όπως αναφέρει ο Φιλόστρατος, όταν στην Αυλίδα προετοιμάζονταν οι ΄Ελληνες να πλεύσουν εναντίον της Τροίας. Ο Παυσανίας ανέφερε, ότι τους αφιέρωναν στο ναό της Τύχης. Οι κύβοι λέγονταν και «πεσσοί και ήταν -όπως μας λέει ο Σοφοκλής- «μια τερπνή γιατριά της απραγίας».

Λεξικό Ησύχιου ,Διογεν.παροιμ. 5,41 και Σχολιαστή του Πλάτωνα στο Βυζάντιο τομ. 7 σελ. 820 « και πεσσοί δε εισίν κύβοι παρά το πίπτειν αυτούς ούτως λεγόμενοι»( Γκαζιάνης χ.χρ 18-19 ).

Υπάρχουν στοιχεία που αποδίδουν την πατρότητα του παιχνιδιού στους Αιγυπτίους ή τους Ασιάτες, όμως το πότε πρωτοεμφανίστηκε παραμένει αδιευκρίνιστο. Κανείς ερευνητής δεν τεκμηριώνει την άποψη πως η Ανατολή γνώριζε το παιχνίδι αυτό πολύ πιο πριν την εποχή του Ομήρου.

Ο Πλάτων στον Φαίδρο αναφέρει ότι το παιχνίδι το είχαν επινοήσει οι Αιγύπτιοι, όμως οι μελετητές σημειώνουν πως δεν αναφέρεται στην κυβεία ή στην πεσσεία, αλλά στο πετευτήριο, δηλαδή έναν άβακα ίδιον με αυτόν της πεσσείας στον οποίο οι Αιγύπτιοι, παρακολουθούσαν και σημείωναν αστρονομικά σημεία, όπως τις κινήσεις ηλίου, σελήνης κλπ.

.tt/ Έργο του Εξεκία, λεπτομέρεια από έναν Αθηναϊκό μελανόμορφο αμφορέα, από το Vulci της Ιταλίας, γύρω στο 540-530 π.Χ. Μουσείο Βατικανού, Ρώμη. Αχιλλέας και Αίας.

Υπάρχει μια ολόκληρη σειρά από ζωγραφιστά αγγεία, όπου απεικονίζεται ένα ζευγάρι πολεμιστές, όχι πάντα το ίδιο, να παίζουν κάποιο παιχνίδι , καθισμένοι ο ένας απέναντι στον άλλον. Πιθανότατα παίζουν ζάρια, κάποια μορφή πεσσείας ή κάτι παρόμοιο. Δεν μπορούμε να είμαστε βέβαιοι για τι ακριβώς παίζουν, επειδή τα αντικείμενα που απεικονίζονται είναι πολύ μικρά και δεν διακρίνονται. Υπάρχουν όμως κάποια άλλα στοιχεία στις απεικονίσεις αυτές, που είναι δηλωτικά του είδους του παιχνιδιού. Για παράδειγμα, σε μία από αυτές, ανάμεσα στους δύο παίκτες παρεμβάλλεται σε όρθια στάση η Αθηνά, που ως θεά της γνώσης ποτέ δεν θα επόπτευε ένα παιχνίδι με χαρακτηριστικό την τύχη, όπως η κυβεία. ΄Αρα εδώ οι παίκτες παίζουν κάποιο πνευματικό παιχνίδι, μια μορφή πεσσείας με πιόνια. Σ΄ένα άλλο αγγείο όμως απεικονίζεται ο Αχιλλέας να παίζει με τον Αίαντα. Δίπλα τους υπάρχει η φράση «τέσσερα Αχιλλέως, τρία Αίαντος», έκφραση που αναφέρεται σαφώς σε ζαριές, άρα έπαιζαν κάποιο τυχερό παιχνίδι και όχι κάποιο παιχνίδι με πεσσούς.

Σύντομα η κυβεία και το κυβεύειν έγιναν αγαπητό παιχνίδι που παιζόταν με πάθος από τους μεγάλους και μόνον από άνδρες. Οι Αθηναίοι και οι Σικελοί έγιναν γνωστοί για το πάθος τους παίκτες ζαριών, που ονομάζονταν κυβευταί, για τους οποίους ο Αντιφάνης είχε γράψει σχετικό έργο με τον ίδιο τίτλο. Στην Αθήνα υπήρχε ένα μέρος που το προτιμούσαν ιδιαίτερα οι κυβευτές, το Ιερό της Αθηνάς Σκιράδος, στην Ιερά Οδό προς την Ελευσίνα, όπου συνήθιζαν να μαζεύονται οι παίκτες, και από το γεγονός αυτό τα κυβεία ονομάζονταν και σκιραφεία, ενώ οι παίκτες σκιρευταί.

.tt/

Προστάτες όλων των κυβευτών ήταν οι θεοί Ερμής και Παν,

Οι κύβοι είχαν έξι πλευρές. Σε καθεμιά υπήρχαν κάποιος αριθμός από το 1 έως το 6, έτσι ώστε το άθροισμα των δύο απέναντι πλευρών, να είναι πάντα επτά. Ο άσσος ήταν η πιο κακή ζαριά, «δυσβολώτατος» και μερικές φορές και «κύβος» όπως ολόκληρο το ζάρι. Η καλύτερη ζαριά ήταν φυσικά το έξι , η εξάς που ονομαζόταν και «ευβολώτατος». Ανάμεσα σ' αυτές τις δυό ζαριές υπήρχε , η δυάς, τριάς, τετράς και πεντάς.

Συνήθως έπαιζαν με τρία ζάρια και το χειρότερο άθροισμα ήταν το τρία, ενώ το καλύτερο το 18, δηλαδή τρία εξάρια, απ΄όπου επικράτησε η έκφραση «τρις εξ» που σημαίνει αναπάντεχη εύνοια της τύχης. Η συνήθεια να παίζουν με δύο ζάρια δεν ήταν ελληνική , αλλά ρωμαϊκή και επικράτησε την περίοδο της αυτοκρατορίας, κυρίως στους πρώτους χριστιανικούς χρόνους, οπόταν διαδόθηκε και στο Βυζάντιο και έφτασε μέχρι τις μέρες μας. Ποτέ δεν έριχναν τα ζάρια με το χέρι , γιατί φοβόντουσαν κάποια ατασθαλία από τον παίχτη. Στην αρχαία Ελλάδα τα έριχναν , αφού πρώτα τα κουνούσαν , σ΄ένα μικρό δοχείο το κήθιον. Το οποίο στη συνέχεια άλλαξε μορφή και καθιερώθηκε ως πυργίον ή πύργος. Αφού τα κουνούσαν στον κήθιον (διασείειν) , τά έριχναν ( βάλλειν) πάνω σ΄έναν πίνακα, μια τάβλα, αν και το αντικείμενο αυτό δεν ήταν απαραίτητο στην κυβεία, αφού μπορούσαν να παίξουν σε οποιαδήποτε επίπεδη επιφάνεια.

Υπήρχαν και διάφορες ονομασίες για τις ζαριές , τις οποίες παραθέτει ο Πολυδεύκης, οι καλές ζαριές (ευκυβείν) και οι κακές (δυσκυβείν).Ονομασίες τέτοιες ξεχωρίζουμε αρκετές. Για παράδειγμα η καλύτερη ζαριά 3Χ6, ονομοαζόταν «μίδας» ή «Αφροδίτη» , άλλες ονομάζονταν «ευδαίμων», «αντίτευχος» (εχθρός) , «δάκνων», «Λάκωνες», «Αργείος» κλπ. Μερικές άλλες ονομασίες ταυτίζονται με τις καλές ριξιές των αστραγάλων, όπως «κύων» ή «χίος» για την μονάδα , «κώος» για το έξι κλπ.

Η κυβεία λόγω της μορφής της και δεδομένου ότι όλοι μπορούσαν να παίξουν ζάρια οπουδήποτε και όποτε ήθελαν, εξελίχθηκε στο πιο διαδεδομένο παιχνίδι. Οι κανόνες ήταν πολλοί και μπορούσαν να ορισθούν επιτόπου. Κανόνιζαν την ώρα, το ύψος του ποσού, τον αριθμό των ζαριών κλπ. Αυτό που ενδιέφερε κυρίως ήταν το ύψος του ποσού. Ως εκ τούτου έκαναν μεγάλο θόρυβο στους δημόσιους χώρους, όπου στον θόρυβο των ζαριών προστίθενταν οι κραυγές και οι επικλήσεις των παικτών, καθώς και όσων παρακολουθούσαν μαζεμένοι γύρω- γύρω. Τα επιφωνήματα σε θεούς και δαίμονες, ήταν χαρκτηριστικά, αλλά τα πιο ευτράπελα ήταν όσα επικαλούνταν την προστασία κάποιας ερωμένης τους, συνήθως κάποιας γνωστής εταίρας.

.tt/ Παίκτες ζαριών, τοιχογραφία Πομπηίας.

Από τον ελλαδικό χώρο δεν έχουμε κάποια αρχαιολογική αναφορά, αντίθετα με τον ρωμαϊκό. Μια διασκεδαστική τοιχογραφία της Πομπηίας εικονίζει δύο παίκτες να φιλονικούν. Ανάμεσά τους βρίσκεται μια τάβλα παιχνιδιού, πάνω στην οποία είναι πεταγμένα τα πιόνια. Ο ένας παίκτης, κρατώντας το χωνί στο χέρι, φωνάζει στον αντίπαλό του «κάνε πέρα, κέρδισα» . Ο αντίπαλος απαντά «δεν είναι τρία , αλλά δύο». Σε μια άλλη σκηνή, που έρχεται σαν συνέχεια της προηγούμενης, δύο άντρες είναι όρθιοι και φιλονικούν, ενώ ο ταβερνιάρης τους ζητά να φύγουν.

H χρήση των ζαριών , κάποια στιγμή αξιοποιήθηκε ως μια μορφή μαντείας. ΄Ετσι τα ζάρια, όπως και οι αστράγαλοι (κότσια), χρησιμοποιούνταν στους ναούς για εξαγωγή χρησμών (κληρομαντική μέθοδος) και η κυβομαντεία εξελίχθηκε σε σημαντικό είδος μαντικής τέχνης. ΄Όλα αυτά δεν συνεπάγονταν ότι τα παιχνίδια με τα ζάρια είχαν κάποιο θρησκευτικό χαρακτήρα ή κάποια σχέση με ιερό σκοπό. Μπορούσαν όμως να επηρεάσουν την κρίση των προληπτικών , οι οποίοι κρεμούσαν τα ζάρια στον λαιμό τους σαν φυλαχτό, όπως φαίνεται καθαρά σε έκθεμα του Μουσείου της Σάιντ όπου φυλάσσονται κάποια ζάρια σε σχήμα σφήνας.

Τα περισσότερα αρχαιολογικά ευρήματα προέρχονται από την ρωμαϊκή περίοδο και από από περιοχές καθαρά ρωμαϊκές, όπως π.χ από την σημερινή Ιταλία, είτε από κτήσεις της Ρώμης, όπως τη Γαλατία και την Ιβηρική. Την σημαντική θέση της κυβείας και των ζαριών επί Ρώμης, την δείχνει η περίφημη φράση του Καίσαρα « ο κύβος ερρίφθη» ενώ πολλοί λατίνοι συγγραφείς έγραψαν διδακτικά ποιήματα για τα ζάρια. Υπήρχε μάλιστα και μια πραγματεία σε πεζό , του αυτοκράτορα Κλάυδιου, που ήταν και ο ίδιος μανιώδης παίχτης. Και για τους Ρωμαίους η κυβεία ήταν συνδεδεμένη με τις έννοιες της τύχης και της μοίρας. ΄Αλλωστε η λατινική λέξη για το ζάρι είναι alea όπως και η τύχη. Η ίδια λέξη αναφέρεται σε όλα τα τυχερά παιχνίδια, ειδικότερα όμως στο παιχνίδι των ζαριών. Ορισμένοι παχκτς είτε έπαιζαν υπέρογκα ποσά όπως αναφέρει ο Σουητώνιος «έπαιξε στα ζάρια τετρακόσιες χιλιάδες σεστέρσια τον πόντο» , είτε έκλεβαν κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού. ΄Όπως μας πληροφορεί και πάλι ο Σουητώνιος, «χωρίς να περιφρονεί το κέρδος που αποκόμιζε από το παιχνίδι των ζαριών ο Καλλιγούλας, κέρδιζε ακόμα περισσότερα κλέβοντας και επιορκώντας».

Οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες προσπάθησαν με διάφορους νόμους να περιορίσουν το πάθος των πολιτών τους για την κυβεία ή ακόμα και να την απαγορεύσουν. Οι νόμοι με τους οποίος απογορεύτηκε η κυβεία ήταν οι Lex Titia, Lex Publicia και Lex Cornelia.

Παρά ταύτα το παιχνίδι εξακολούθησε να παίζεται σε χώρους που προσπαθούσαν να τους κρατήσουν μυστικούς. Μάλιστα οι διευθύνοντες, τα παράνομα αυτά στέκια, έδιναν στους πελάτες τους ειδικές σφραγίδες (από πηλό) ώστε να τους αναγνωρίζουν.

.tt/ Ανθρωπόμορφο ζάρι, Βρετανικό Μουσείο

Τον καιρό της Δημοκρατίας θεσπίστηκε ένας άλλος νόμος, ο Lex Talaria, που τον ανφέρει και ο Πλαύτος, γιατί αφορούσε ειδικά το παιχνίδι της κυβείας. Σύμφωνα με αυτόν, απαγορεύονταν όλα τα τυχερά παιχνίδια και οι παραβάτες τιμωρούνταν με χρηματικές ποινές, τετραπλάσιες του ποσού που στοιχημάτιζαν.΄Ηταν σημαντικός νόμος γιατί τον επικαλούνται και οι Κικέρων και Οράτιος, όμως η κυβεία δεν ανακόπηκε.

Στην εποχή του Βυζαντίου, δεν βρίσκουμε την αφθονία των αρχαιοελληνικών παιχνιδιών. Ο χριστιανισμός που κατέστρεψε τεράστιο αριθμό μνημείων των Ελλήνων, στιγματιζόμενος για πάντα με το στίγμα του καταστροφέα του Ελληνικού πολιτισμού, συμπαρέσυρε στην ορμή του και τα παιχνίδια των αρχαίων χρόνων.

Και εάν το Βυζάντιο δεν αποτελούσε συνέχεια της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, τότε τίποτα το ελληνικό δεν θα είχε διασωθεί.

Πολλά από τα αρχαιοελληνικά πιχνίδια μεταδόθηκαν στους Ρωμαίους και έτσι παραδόθηκαν στους Βυζαντινούς, με τη διαφορά ότι επέζησαν μόνο δύο τύποι παιχνιδιών, τελείως διαφορετικών μεταξύ τους. Κάποια εντελώς παιδικά και κάποια παιχνίδια μόνο για άνδρες. Για τις γυναίκες ούτε λόγος να γίνεται. Τα ανδρικά παιχνίδια ήταν ή αγωνιστικά ή τυχερά, δηλάδή της κυβείας, που παίζονταν μόνο με ζάρια.

Τα κυβευτικά παιχνίδια πρωταγωνιστούσαν στο Βυζάντιο, και κυριαρχούσαν στην καθημερινή ζωή των Βυζαντινών, από τον κοιτώνα του αυτοκράτορα , ως τα στενοσόκακα των λαϊκών συνοικιών ή τα σκοτεινά καταγώγια. Το πάθος είχε καταλάβει όλες τις κοινωνικές τάξεις , από τους δούλους που έχαναν ακόμα και την ελευθερίας τους στα ζάρια και στο τάβλι, τους επαίτες που έχαναν λεφτά και ρούχα, τους διανοούμενους , τους ποιητές, τους στρατιωτικούς, μέχρι και τους αυτοκράτορες. Είναι γνωστή στην ιστορία του ταβλιού η παρτίδα που έχασε ο αυτοκράτωρ Ζήνων τον 5ο αι., ενώ είναι το ίδιο γνωστά τα ονόματα πολλών αυτοκρατόρων που έπαιζαν ζάρια μετά μανίας.

Φυσικά η εκκλησία είχε αντιπαρατεθεί άμεσα κατά της κυβείας, με κανόνες των ιερών συνόδων και ρητορικούς λόγους από άμβωνος, ενώ παράλληλα οι αυτοκράτορες με διάφορα διατάγματα και νόμους κατά της κυβείας,προσπαθούσαν ανεπιτυχώς να εξαλείψουν το φαινόμενο.

Πηγές:

Χρήστος Λάζος, "Παιχνίδια των αρχαίων ελλήνων" εκδόσεις ΑΙΟΛΟΣ

Βασιλοπούλου, Ειρήνη (2003, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ)),"Το παιδί και το παιχνίδι στην αρχαία ελληνική τέχνη".

The post ΚΥΒΕΙΑ - Τα ζάρια στην αρχαιότητα appeared first on hellasforce.

http://titanis.pblogs.gr/kybeia-ta-zaria-sthn-arhaiothta.html

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ "Τα ζάρια στην αρχαιότητα"

Οι Κένταυροι

Η ΚΕΝΤΑΥΡΟΜΑΧΙΑ ΣΤΟΝ ΑΡΧΑΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΟΣΜΟ

Υβριδικές μορφές ανθρώπου και κτήνους υπάρχουν στους μύθους διαφόρων λαών και πολιτισμών ανά τους ανά τους αιώνες αλλά το υβρίδιο ανθρώπου και ίππου παρά την υιοθέτησή του από του Ρωμαίους και τους Τούρκους(!) παρέμεινε ένα στοιχείο που διαχρονικά παραπέμπει στην Ελληνική Μυθολογία. Ο Ελληνικός Μύθος κάνει διάκριση ανάμεσα στον ευγενή και με θεϊκή καταγωγή κένταυρο Χείρωνα που υπήρξε δάσκαλος των ηρώων της Αρχαιότητας και το σύνολο των κτηνωδών ανθρωπό-ιππων υβριδίων που τα θεωρούσε κατάλληλα
μόνο για να συντριβούν από τους λαμπρούς ήρωες της Αρχαίας Ελλάδος.

Θησεύς κενταυροκτόνος. Πηγή:-www.madelinemiller.com

Σύμφωνα με το περίφημο γαλλικό λεξικό “PetitLarousse” (εκδ. 1920) η λέξη Hybride: ουσ. αρσ. και επίθ. (από το ελληνικό “ύβρις”, προσβολή) χρησιμοποιείται για λέξεις προερχόμενες από δύο γλώσσες, όπως cholera-morbus, bureaucratie αλλά και για φυτά, ή ζώα προερχόμενα από δύο διαφορετικά είδη, όπως ο ημίονος. μουλάρι) Τα υβρίδια είναι σπανίως γόνιμα. Η λέξη “Ύβρις” λοιπόν σημαίνει: “Αυθάδης βία πηγάζουσα εξ υπερβολικής συναισθήσεως δυνάμεως ή εκ πάθους, αυθάδεια, αλαζονεία αυθάδης, προπέτεια, συχν. εν τη Οδυσσεία ως επί το πλείστον επί των μνηστήρων.” (“Μέγα Λεξικόν της Ελληνικής Γλώσσης Liddell-Scott“) και η εγκυκλοπαίδεια “Πάπυρος – Larousse” (εκδ. 1963) προχωρά ακόμη πιο πολύ λέγοντας: Υβρίδιο: (από το ελληνικό “ύβρις”, ασέλγεια) Ζώον ή φυτό προερχόμενο από δύο υποκείμενα διαφορετικού είδους. Πιο συγκεκριμένα στη βιολογία, ο όρος υβρίδιο χρησιμοποιείται και για κάθε βιολογική δομή, κύτταρο, γονίδιο, ένζυμο, DNA, που προέρχεται από δύο αντίστοιχες δομές, πχ. δύο κύτταρα που περιέχουν διαφορετικό γενετικό υλικό.“(Εγκυκλοπαίδεια “Μαλλιάρης-Παιδεία”) Και όπως θα δούμε παρακάτω η ασέλγεια είναι συνυφασμένη με το μύθο των κενταύρων.

Αγάλματα της Γεωμετρικής Περιόδου που δείχνουν τη διαφορά του Χείρωνα από τους άλλους κενταύρους Μουσ. Νεας Υόρκης (αριστερά) Μουσ. Ερέτριας (δεξιά)

Οι Αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι ο Χείρωνας γεννήθηκε από την ένωση του Κρόνου και της νύμφης Φιλύρας.(Απολλόδωρος.1.2.4) Δεν ήταν λοιπόν ημίθεος αλλά είχε πλήρη θεϊκή καταγωγή. Ατυχώς γεννήθηκε δύσμορφος κι εγκαταλείφθηκε από τη μητέρα του αλλά έλαβε ανατροφή θεού καθώς υιοθετήθηκε από τον Απόλλωνα και την Αρτεμη. Σωστά λοιπόν μεγαλωμένος ανέλαβε την εκπαίδευση των ηρώων της Αρχαιότητας. Έγινε «παράπλευρη απώλεια» ενός βέλους του Ηρακλή εξαιτίας της φαυλότητας των άλλων Κενταύρων και εγκατέλειψε με τη θέλησή του την αθανασία για να μην υποφέρει. Ήδη από την Γεωμετρική περίοδο οι Έλληνες υπογράμμιζαν τη διαφορετικότητα του Χείρωνα παριστάνοντας τον ως άνθρωπο με προσκολλημένο σώμα ίππου παρά ως ίππο με ανθρώπινη προέκταση όπως τους άλλους Κενταύρους. Αυτή η απεικόνιση του Χείρωνα συνεχίστηκε έως την Ελληνιστική Περίοδο.

Ο Πηλέας παραδίδει τον Αχιλλέα στον Χείρωνα (Louvre G 186)

Αν και αρχικά ξενίζει η εμπιστοσύνη που έδειχναν οι πατέρες των Ηρώων της Αρχαιότητας σε μία υβριδική μορφή, ο Φλωρεντινός πολιτικός φιλόσοφος Νικολό Μακιαβέλι εξήγησε αυτό το παράδοξο λέγοντας: «Υπάρχουν δύο τρόποι να μάχεσαι, μέσω του νόμου και μέσω της δύναμης. Ο πρώτος τρόπος ταιριάζει στον άνθρωπο και ο δεύτερος στα θηρία. Αφού, όμως, ο πρώτος τρόπος είναι ανεπαρκής, πολύ συχνά γίνεται αναγκαίο να καταφύγει κανείς στον δεύτερο. Για αυτό ο πρίγκηπας χρειάζεται να γνωρίζει να χρησιμοποιεί και τους δύο τρόπους και τον ανθρώπινο και τον θηριώδη. Οι συγγραφείς της αρχαιότητας δίδασκαν τούτο το μάθημα αλληγορικά, όταν αφηγούνταν πώς ο Αχιλλέας και πολλοί άλλοι αρχαίοι πρίγκιπες στέλνονταν για διδασκαλία στον Χείρωνα τον κένταυρο. Έχοντας για δάσκαλο ένα πλάσμα μισό ανθρώπινο και μισό θηρίο σημαίνει ότι μαθαίνει κανείς πώς να χρησιμοποιεί τη μία και την άλλη φύση, και ότι η μία δίχως την άλλη δεν μπορεί να διαρκέσει».

Οι μύθοι σχετικά με τους άλλους Κενταύρους αν εξεταστούν προσεκτικά δείχνουν την απόλυτη διαφορά της φύσης τους με αυτή του Χείρωνα. Πρόγονος των κενταύρων ήταν ο Ιξίων, άρχοντας των Λαπιθών. Παντρεύτηκε την κόρη του Ηιονέα κι επειδή δεν μπορούσε να δώσει τα προικώα απαλλάχτηκε από το πρόβλημα δολοφονώντας τον πεθερό του. Καθώς ήταν λένε ο πρώτος που δολοφόνησε συγγενή, κανείς θνητός δεν δεχόταν να τον εξαγνίσει από το άγος και έτσι ζούσε απόβλητος από την κοινωνία. Ο Δίας τον λυπήθηκε και τον κάλεσε στον Όλυμπο για να τον απαλλάξει από το άγος. Ο δε Ιξίων από την πολλή… ευγνωμοσύνη (sic) προσπάθησε να αποπλανήσει την Ήρα! Ο θεός που τον αντιλήφθηκε έφτιαξε ένα σύννεφο με τη μορφή της Ήρας και ο Ιξίων καυχιόνταν μετά ότι συνευρέθη με τη σύζυγο του Δία. Έξαλλος ο άρχων του Ολύμπου τον καταδίκασε να περιστρέφεται αιώνια καρφωμένος σε ένα τροχό. (Πινδάρου, Ωδές 2.20)

Η τιμωρία του Ιξίωνα. Πηγή: athenasweb.com

Το σύννεφο με τη μορφή της Ήρας πού ονομάστηκε Νεφέλη, γέννησε από τον Ιξίωνα ένα αποκρουστικό τέκνο, τον Κένταυρο που ζούσε επίσης ως κοινωνικά απόβλητος. Έτσι όταν μεγάλωσε, ζευγάρωσε με φοράδες της Μαγνησίας και από αυτή την κτηνοβασία γεννήθηκαν οι ιππο-κένταυροι που ξέρουμε από τον μύθο και την τέχνη. (Απολλόδωρος.5.1.20)

Ο ελληνικός Μύθος δεν αναφέρει τίποτε θετικό για τα ανθρωπό-ιππα υβρίδια. Ήταν ύπουλοι δολοφόνοι όπως αναφέρεται στον μύθο του Πηλέα που τον έσωσε ο Χείρωνας (Απολλόδωρος 3.13.3) και ακόμη πιο μεγάλοι μεθύστακες. Η μανία τους για το ανέρωτο κρασί – «άκρατος οίνος» – τους έφερε σε σύγκρουση με τον Ηρακλή (Απολλόδωρος-5.1.20) και έγινε αιτία του θανάτου του σοφού Χείρωνα (Απολλόδωρος 2.5.4 , Παυσανίας 5.19.9). Εξαιτίας της ακατάσχετης οινοποσίας ενώ ήταν καλεσμένοι στο γάμο του βασιλιά των Λαπιθών Πειρίθου επιχείρησαν να βιάσουν τη νύφη. (Απολλόδωρος 2.3.1)

Μελανόμορφο αγγείο από την Εύβοια με παράσταση Κενταυρομαχίας

Έξαλλοι από την παράβαση των νόμων της φιλοξενίας οι καλεσμένοι συγκρούστηκαν μαζί τους , σκότωσαν τους περισσότερους κι εξόρισαν όσους επιβίωσαν (Απολλόδωρος 5.1.20-21, Παυσανίας 1.17.2, 1.28.2, 5.10.8). Αν και αποτυχημένοι ως βιαστές όπως και στην περίπτωση του Νέσσου που πήγε να επιτεθεί στη Διηάνειρα ήτα πιο επιτυχημένου σαν δηλητηριαστές. Ο χιτώνας του Ηρακλή με το μολυσμένο αίμα του κένταυρου (Απολλόδωρος.2.7.6) έγινε η αιτία απώλειας του μεγίστου των ηρώων της Ελλάδος.

Ο Νέσσος προσπαθεί ν’ αρπάξει τη Δηιάνειρα. Λεπτομέρεια από ερυθρόμορφο αττικό αγγείο.

Είναι πιθανό ότι ακόμα και στην αρχαιότητα οι σκεπτόμενοι άνθρωποι δεν πίστευαν στην φυσική ύπαρξη τέτοιων υβριδίων (Ξενοφών «Κύρου Παιδεία». 4.3.17 ) θεωρώντας πηγή του μύθου ίσως τα εξαμβλώματα εκφυλισμένων κτηνοβατών. Οι κένταυροι εμφανίζονται στην αρχαϊκή τέχνη ως σύμβολα πρωτογονισμού, καθώς σε αντιδιαστολή με τους ήρωες που φέρουν ανθρώπινα όπλα αυτοί επιτίθενται με κορμούς δέντρων και βράχους. Το αυτό υποστηρίζουν και οι γραπτές πηγές (Απολλόδωρος.2.3.1).

Ανάγλυφο με παράσταση Κενταυρομαχιας απο τη Ν. μετώπη του Παρθενώνα. Βρετανικό Μουσείο

Ο αγώνας των ανθρώπων κατά των υβριδικών μορφών ζωής γίνεται εξαιρετικά δημοφιλής στη γλυπτική τέχνη της κλασσικής περιόδου όπως αποδεικνύουν τα θαυμαστής πλαστικότητας έργα στα αετώματα του Παρθενώνα και του ναού το Απόλλωνα στις Βάσσες της Αρκαδίας. Είναι φυσικό καθώς απεικονίζουν συμβολικά την επικράτηση των Ελλήνων οπλιτών έναντι των Ασιατών ιπποτοξοτών.

Ερυθρόμορφο αγγείο από το Λούβρο που απεικονίζει τη γνώμη των Αρχαίων Ελλήνων για τους Κενταύρους

Αττικός μελανόμορφος λήκυθος Οι προσπάθειες του κενταύρου Νέσσου  να απαγάγει την  Δηιάνειρα. Στα αριστερά ο  Ηρακλής τρέχει για να σώσει τη γυναίκα του - 550-525 π. Χ. 

Κένταυροι με ανθρώπινα όπλα εμφανίζονται στα ρωμαϊκά νομίσματα του Αυτοκράτορα Γαλιηνού, όταν ήδη οι Ρωμαίοι είχαν αναπτύξει ιππείς τοξότες (equitessagittarii). Επηρεασμένοι από τη ρωμαϊκή εικονογραφία, οι κατοπινοί Ευρωπαίοι καλλιτέχνες παρουσιάζουν το Χείρωνα ως έφιππο τοξότη αλλά και δημιουργούν γλυπτά με λογχοφόρους ή σπαθοφόρους Κενταύρους.

 Η ρωμαϊκή εικονογραφία επηρεάζει επίσης και τους Ανατολίτες καθώς ο Κένταυρος ως τοξότης εμφανίζεται και στα νομίσματα της τουρκικής δυναστείας των Αρτακιδών της Μεσοποταμίας στο Μεσαίωνα και αν κρίνουμε από την ιστορία τους έδειξαν όλα τα αρνητικά χαρακτηριστικά που ήθελαν να συμβολίσουν οι Έλληνες με το μύθο των απογόνων του Ιξίωνα.

Ο κένταυρος Χείρων διδάσκει τον νεαρό Αχιλλέα Ζωγραφική Ρωμαϊκής εποχής.

Κατά μία περίεργη ειρωνεία της τύχης μια «Κενταυρομαχία» διεξήχθη στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940 όταν στοιχεία της 131ης ιταλικής τεθωρακισμένης μεραρχίας Centauro, με έμβλημα τον κένταυρο, προσπάθησαν να διαρρήξουν την ελληνική αμυντική γραμμή στο Καλπάκι. Σε ρόλο σύγχρονων Λαπήθων οι πυροβολητές της αντιαρματικής πυροβολαρχίας των 37 χιλ. υπό τον λοχαγό Χαϊλή συνέτριψαν την επίθεση. Για άλλη μια φορά μετά από 2000 χρόνια οι απόγονοι του Ηρακλή είχαν συντρίψει τους  «απογόνους»  του Ιξίωνα

Το αποτέλεσμα των επιτυχημένων βολών της Α/Τ πυρ/χιας Χαϊλή

ΤΕΛΟΣ

Πηγές:

Harvey Nash: The Centaur’s Origin: A Psychological PerspectiveAuthor(s) The Classical World, Vol. 77, No. 5 (May – Jun., 1984), pp. 273-291

Frank B. Tarbell:Centauromachy and Amazonomachy in Greek Art: The Reasons for Their Popularity. American Journal of Archaeology. (Jul. – Sep., 1920), pp. 226-231

David Castriota: Myth, Ethos, and Actuality – Official Art in Fifth-century B.C. Athens Univ of Wisconsin Press (1992) pp. 151-155

Mark Stansbury-O’Donnel Looking at Greek Art Cambridge University Press (2011) p. 79

Biers, William. The Archaeology of Greece. United States: Cornell University Press, 1980.

Κωνσταντίνος Τσοπάνης: Περιοδικό Crypto, τεύχος 1, Φεβ. 2005 άρθρο «Κένταυροι, υπήρξαν πραγματικά;»

Αλεξ. Εδιπίδου, Αντιστρατήγου «Ιστορία του Ελληνοϊταλικού και Ελληνογερμανικού Πολέμου» Αθήνα 1953

http://stefanosskarmintzos.wordpress.com/  Ψήγματα Ιστορίας

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ "Οι Κένταυροι"

Η ΠΡΩΤΗ ΕΓΧΕΙΡΗΣΗ ΑΛΛΑΓΗΣ ΦΥΛΟΥ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ

Μέγιστο Αρχαίο Ιατρικό Επίτευγμα -Η πρώτη εγχείρηση αλλαγής φύλου στον κόσμο έγινε από τους αρχαίους Έλληνες στην Επίδαυρο   Του Αντωνίου Α. Αντωνάκου - Ιστορικού – Συγγραφέως Είναι γεγονός ότι οι αρχαίοι μας πρόγονοι είχαν προοδεύσει σε όλους τους τομείς τής επιστήμης. Μερικές φορές όμως, μας εκπλήσσουν με την πρόοδο που είχαν σημειώσει σε κάποιους τομείς, πού μόνο κατά τον τελευταίο αιώνα έγιναν ιδιαιτέρως γνωστοί, κυρίως με την εξέλιξη διαφόρων τεχνικών. Ένας από αυτούς τους τομείς είναι η ιατρική και ιδιαιτέρως η χειρουργική. Μόλις πριν μερικούς μήνες σε έναν από τους τέσσαρες κιβωτιόσχημους τάφους, που η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως κατά την διάρκεια σωστικής ανασκαφής στο οικόπεδο Α. Καραγεώργη, στην περιοχή Αττικής, όπου εκτείνεται η Ελληνιστική νεκρόπολη της αρχαίας Χίου, ανακαλύφθηκε κάτι το μοναδικό.   Ένα εύρημα που θεωρείται σημαντικό για την ιστορία της ιατρικής.  Είναι ο τάφος ενός άνδρα, ηλικίας 50 περίπου ετών, του οποίου το κρανίο έχει υποστεί εμφανή ιατρικό τρυπανισμό.  Οι ειδικοί λένε ότι ο ασθενής επιβίωσε τουλάχιστον πέντε ή έξι χρόνια, μετά την επέμβαση καθώς και τα σημάδια μόλυνσης είναι ελάχιστα.Ή χρονολόγηση της ταφής τοποθετείται στο β' μισό του 2ου αιώνα π.Χ. Η αναγνώριση του τρυπανισμού οφείλεται στον ανθρωπολόγο Αστέριο Αηδόνη.Ο τρυπανισμός αναφέρεται και στα κείμενα του Ιπποκράτη. Αν μας προξενεί θαυμασμό το ιατρικό αυτό επίτευγμα, τότε θα εκπλαγούμε με το αμέσως επόμενο, το οποίο και διεκδικεί μία πρωτιά για το βιβλίο «Γκίνες». Είναι η πρώτη αναφερόμενη εγχείρηση αλλαγής φύλου, η όποια πραγματοποιήθηκε στην αρχαία Επίδαυρο γύρω στο 120 π.Χ.Το περιστατικό έχουν διασώσει αρκετοί συγγραφείς, με πρώτο και καλλίτερο τον Διόδωρο τον Σικελιώτη.   Ό ανωτέρω συγγραφέας μας αναφέρει το γεγονός (Βιβλίο 32, κεφ. 11, παρ. 1-4):Το αρχαίο κείμενο έχει ως εξής: «ήν γάρ τις Επιδαυρία, κόρη μέν είναι δοκούσα, γονέων δέ ορφανή, Καλλώ δ' όνομα. Αύτη τόν επί τής φύσεως αποδεδειγμένον ταίς γυναιξί πόρον άτρητον είχεν, παρά δέ τον καλούμενον κτένα συριγγωθέντος τόπου εκ γενετής τάς περιττώσεις τών υγρών εξέκρινεν. Είς δέ τήν ακμήν τής ηλικίας παραγενομένη συνωκίσθη τινί τών πολιτών. Διετή μέν ούν χρόνον συνεβίωσε τανδρί, τήν μέν γυναικείαν επιπλοκήν ούκ επιδεχόμενη, τήν δέ παρά φύσιν ομιλίαν υπομένειν αναγκαζομένη. Μετά δε ταύτα φλεγμονής αύτη σύμβασης περί τόν κτένα καί δεινών αλγηδόνων επιγενομένων συνεκλήθη πλήθος ιατρών. Καί τών μέν άλλων ουδείς υπισχνείτο θεραπεύειν, φαρμακοπώλης δέ τις επαγγελόμενος υγιάσειν έτεμε τόν επηρμένον τόπον, έξ ούπερ εξέπεσεν ανδρός αιδοία, δίδυμοι καί καυλός άτμητος. Πάντων δέ τό παράδοξον καταπλαγέντων ό φαρμακοπώλης εβοήθη τοίς λειπομένοις μέρεσι της πηρώσεως. Τό μέν ούν πρώτον τό αιδίον άκρον επιτεμών συνέτρησεν είς τόν ουρητήρα, καί καθείς αργυρούν καυλίσκον ταύτη τά περιττώματα τών υγρών εξεκόμιζε, τόν δέ σεσυριγγωμένον τόπον ελκώσας συνέφυσε. Και τούτον τόν τρόπον υγιοποιήσας διπλούν απήτει τόν μισθόν έφη γάρ αυτόν παρειληφέναι γυναίκα νοσούσαν, καθεστακέναι δέ νεανίσκον υγιαίνοντα. Ή δέ Καλλώ τάς μέν έκ τών ιστών κερκίδας και τήν άλλην τών γυναικών ταλασιουργίαν απέθετο, μεταλαβούσα δέ ανδρός εσθήτα καί τήν άλλην διάθεσιν μετωνομάσθη Κάλλων, ενός στοιχείου επί τώ τέλει τού Ν προστεθέντος. Λέγεται δ' υπό τίνων ότι πρό τού μεταλαβείν τήν είς άνδρα μορφή Ιέρεια τής Δήμητρος εγεγένητο, καί τά τοίς άρρεσιν αόρατα ιδούσα κρίσιν έσχεν ασεβείας»." Ας παρακολουθήσουμε λίγο την εξιστόρηση του θέματος σε απλοελληνική απόδοση για να είναι περισσότερο κατανοητή από όλους: Το κείμενο αυτό λοιπόν, μας πληροφορεί ότι μία νέα και ορφανή γυναίκα από την Επίδαυρο, η οποία (ονομαζόταν Καλλώ, είχε το χαρακτηριστικό σημείο των γυναικών άτρητο και από κάποιο εκ γενετής συρίγγιο έβγαζε τα περιττά υγρά του σώματος (δηλ. τα ούρα). (ήν γάρ τις Έπιδαυρία, κόρη μέν είναι δοκούσα, γονέων δέ ορφανή, Καλλώ δ' όνομα. Αύτη τόν επί τής φύσεως αποδεδειγμένον ταίς γυναιξί πόρον άτρητον είχεν, παρά δέ τόν καλούμενον κτένα συριγγωθέντος τόπου έκ γενετής τάς περιττώσεις τών υγρών έξέκρινεν). Ή γυναίκα αυτή όταν έφθασε στην ακμή της ηλικίας της παντρεύτηκε κάποιον από τους πολίτες και έμεινε μαζί του για δυο χρόνια παντρεμένη, χωρίς όμως να έχει ποτέ ερωτική κατά φύσιν επαφή με τον σύζυγό της, αλλά αναγκαζόταν να υπομένει μόνο την παρά φύσιν επαφή. (Είς δέ την ακμήν της ηλικίας παραγενομένη συνωκίσθη τινί των πολιτών. Διετή μέν ούν χρόνον συνεβίωσε τανδρί, τήν μέν γυναικείαν επιπλοκήν ουκ επιδεχόμενη, τήν δέ παρά φύσιν ομιλίαν υπομένειν αναγκαζομένη).  Ομως παρουσίασε φλεγμονή στην περιοχή των γεννητικών της οργάνων, η οποία συνωδευόταν από φρικτούς πόνους, με αποτέλεσμα να κληθούν πολλοί γιατροί. (Μετά δε ταύτα φλεγμονής αυτή συμβάσης περί τον κτένα και δεινών αλγηδόνων επιγενομένων συνεκλήθη πλήθος ιατρών). Κανείς όμως από αυτούς δεν μπορούσε να υποσχεθή ότι θα την θεραπεύση, εκτός από έναν φαρμακοπώλη, ο όποιος έκανε τομή στο φλεγμαίνον και πρησμένο σημείο, με αποτέλεσμα να προβάλουν ανδρικά γεννητικά όργανα, δίδυμοι γεννητικοί αδένες (όρχεις) και πέος πού ήταν άτρητο.  (Και τών μεν άλλων ουδείς υπισχνείτο θεραπεύειν, φαρμακοπώλης δέ τίς επαγγελόμενος υγιάσειν έτεμε τον επηρμένον τόπον, εξ ούπερ εξέπεσεν ανδρός αιδοία, δίδυμοι και καυλός άτρητος).   Ενώ λοιπόν όλοι είχαν μείνει κατάπληκτοι, ο φαρμακοποιός βοηθούσε για τα υπόλοιπα βλαφθέντα μέρη (Πάντων δέ το παράδοξον καταπλαγέντων ό φαρμακοπώλης εβοήθη τοις λειπομένοις μέρεσι της πηρώσεως). Τότε έκανε μία τομή στην άκρη του πέους, έφθασε στον ουρητήρα και τοποθέτησε εκεί μία αργυρή τεχνητή ουρήθρα, από την οποία έβγαζε τα περιττά υγρά. (Το μέν ούν πρώτον το αιδοίον άκρον επιτεμών συνέτρησεν είς τόν ουρητήρα, και καθείς αργυρούν καυλίσκον ταύτη τά περιττώματα τών υγρών εξεκόμιζε). Στην συνέχεια τράβηξε και συνέραψε το σημείο του συριγγίου. Και επειδή με αυτόν τον τρόπο, του απέδωσε την υγεία, απαιτούσε διπλό μισθό.(...τόν δέ σεσυριγγωμένον τόπον ελκώσας συνέφυσε. Καί τούτον τόν τρόπον υγιοποιήσας διπλούν απήτει τόν μισθόν). Διότι έλεγε μετά αυτός ότι παρέλαβε μία νοσούσα γυναίκα και παρέδωσε έναν υγιή νεανίσκο! ( έφη γάρ αυτόν παρειληφέναι γυναίκα νοσούσαν, καθεστακέναι δε νεανίσκον υγιαίνοντα). Η δε Καλλώ άφησε την γυναικεία αμφίεση, φόρεσε ανδρική εσθήτα και αφού προσέθεσε στο όνομά της ένα Ν το άλλαξε σε «Κάλλων». (Ή δέ Καλλώ τάς μέν έκ τών ιστών κερκίδας καί τήν άλλην τών γυναικών ταλασιουργίαν απέθετο,μεταλαβούσα δέ ανδρός εσθήτα καί τήν άλλην διάθεσιν μετωνομάσθη Κάλλων, ενός στοιχείου επί τώ τέλει του Ν προσθετέντος). Από κάποιους δε λέγεται ότι πριν να γίνη άνδρας η Καλλώ ήταν ιέρεια της Δήμητρας και βλέποντας τα αόρατα σημεία των ανδρών έπαθε κρίση ασέβειας,αιτιολογώντας έτσι ό,τι έπαθε. (Λέγεται δ΄υπό τινων ότι πρό τού μεταλαβείν τήν είς άνδρα μορφήν ιέρεια τής Δήμητρος εγεγένητο, καί τα τοίς άρρεσιν αόρατα ιδούσα κρίσιν έσχεν ασεβείας).   ΕΝΑ ΔΕΥΤΕΡΟ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΟ Ένα άλλο ακόμη απόσπασμα σχετικό με παρόμοιο θέμα είναι η περίπτωση της Ηραϊδος, την οποίαν διασώζει και πάλιν ο Διόδωρος ο Σικελιώτης (Διοδ. Σικελ. 32,10,2-9) Ένας Μακεδών, που κατοικούσε στις Άβες της Αραβίας, ονόματι Διόφαντος, νυμφεύθηκε μία γηγενή γυναίκα και γέννησε ένα γιο που είχε το όνομά του και μία κόρη, που ωνομάσθη Ηραϊς . (Τής Αραβίας έν ταις καλουμέναις Άβαις ώκει τις Διόφαντος όνομα,τό δέ γένος Μακεδών.Ούτος εγχώριον Αραβίαν γυναίκα γήμας εγέννησε υιόν μέν ομώνυμον εαυτώ, θυγατέρα δέ τήν προσαγορευθείσαν Ηραϊδα. Ο γιός του πέθανε σε μικρή ηλικία,ενώ την Ηραϊδα,όταν έφθασε σε ώρα γάμου την προίκισε και την πάντρεψε με κάποιον Σαμιάδη, ο οποίος όμως έφυγε μακρυά, προτού συμπληρώσουν ένα χρόνο μαζί. (Τόν μέν ούν υιόν πρό τής ακμής επείδε τελευτήσαντα,τήν δέ θυγατέρα γάμου έχουσαν ώραν προικίσας συγκατώκισέ τινι όνομα Σαμιάδη.Ούτος μέν ούν συμβιώσας τή γαμηθείση χρόνον ενιαύσιον απεδήμησε μακράν αποδημίαν). Τότε, λένε, ότι η Ήραΐς έπαθε μια παράδοξη και τελείως απίστευτη ασθένεια, διότι αισθάνθηκε ισχυρό πόνο στο υπογάστριο το δε τοπικό οίδημα και οι μεγάλοι πυρετοί ήσαν αυτοί που τράβηξαν τους ιατρούς να δουν τι γίνεται στον τράχηλο της μήτρας, [τήν δ' Ήραϊδα φασίν αρρωστία περιπεσείν παραδόζω και παντελώς απιστουμένη. Φλεγμονήν γάρ ισχυράν γενέσθαι περί τό ήτρον αυτής. Επί πλέον δε οιδήσαντος τού τόπου, έπειτα τών πυρετών μεγάλων συνεπιγιγνομένων, καταδοξάσαι τους ιατρούς έλκωσιν γεγονέναι περί τον τράχηλον της μήτρας]. Αφού με διάφορες θεραπείες προσπαθούσαν να καταστείλουν τις φλεγμονές, μετά από μία εβδομάδα έγινε ρήξη της επιφανείας του δέρματος και από τα γυναικεία όργανα της Ήραΐδος έπεσε ανδρικό μόριο με διδύμους γεννητικούς αδένες (όρχεις) χρωμένων δέ αυτών θεραπείαις αίς υπελάμβανον καταστελείν τάς φλεγμονάς, έβδομαίας δ' ούσης ρήξιν επιγενέσθαι της επιφανείας, και προσπεσείν έκ τών τής Ήραϊδος γυναικείων αιδοίον ανδροίον έχον διδύμους προσκειμένους]. Αυτό το συμβάν έγινε χωρίς να είναι παρών κάποιος από τους ιατρούς ή τους άλλους παρευρισκομένους, εκτός από την μητέρα της και δύο υπηρέτριες. Όλοι έμειναν με ανοικτό το στόμα, φρόντισαν την Ήραϊδα και αποσιώπησαν το γεγονός, [τήν δέ ρήξιν τούτων και το πάθος γενέσθαι μήτε Ιατρού μήτ' άλλων τών έξωθεν παρόντων πλήν μητρός καί δύο θεραπαινίδων. Τότε μέν ούν αχανείς γενομένας διά τό παράδοξον τήν ενδεχομένην επιμέλειαν ποιήσασθαι τής Ηραϊδος και κατασιωπήσαι το γεγονός]. Αυτή, όταν της πέρασε ή ασθένεια, φορά γυναικείο φόρεμα και φερόταν σαν καλή παντρεμένη νοικοκυρά. Επειδή όσοι γνώριζαν θεωρούσαν ότι είναι ερμαφρόδιτη, και επειδή κατά την συμβίωση της με τον άνδρα της δεν ήθελε την κατά φύσιν επαφή, θεώρησαν ότι έπρεπε νά μιλήση αύτη γιά τήν αρσενική της συμπεριφορά,  [τήν δέ απολυθείσαν τής νόσου τήν εσθήτα φορείν γυναικείαν, καί τήν άλλην αγωγήν οικουρόν καί ύπανδρον διαφυλάττειν, καταδοξάζεσθαι δέ υπό τών συνειδότων τήν περιπέτειαν ερμαφρόδιτον είναι, καί κατά τήν γεγενημένην μετ' ανδρός συμβίωσιν, τής κατά φύσιν επιπλοκής αντιπραττούσης, δοκείν αυτήν ταίς αρρενικαίς συμπεριφοραίς καθωμιλήσθαι]. Όταν γύρισε ό Σαμιάδης και ζήτησε την γυναίκα του, εκείνη δεν τολμούσε να τον αντικρύση στα μάτια από ντροπή και ο Σαμιάδης το έφερε βαρέως, [λανθανούσης δέ τούς εκτός τής διαθέσεως ταύτης επαναλθείν τον Σαμιάδην και καθάπερ ήν επιβάλλον την γαμηθείσαν επιζητείν ού τολμώσης δ΄εκείνης ελθείν διά τήν αισχύνην, τόν "Σαμιάδην φασί βαρέως ενεγκείν]. Αυτός ερχόταν συνεχώς και ζητούσε την σύζυγο του, ο δε πατέρας άφ' ενός δεν του επέτρεπε, άφ' έτερου δε ντρεπόταν να τού πή την αιτία, με αποτέλεσμα να μεγαλώνη η διαφορά, [επικειμένου δέ συνεχέστερον και απαιτούντος την σύμβιον, και τού πατρός μή συγχωρούντος μέν, αισγυνομένου δέ τήν αιτίαν ειπείν,είς μέγα ηύξετο ή διαφορά]. Ό Σαμιάδης τότε πήγε στο δικαστήριο τον πατέρα της, ζητώντας αποζημίωση για το παράδοξο της συμπεριφοράς, [έπενεγκειν τε διά τούτο δίκην τώ πατρί περί της ιδίας γυναικός, τής τύχης ώσπερ έν δράμασι το παράδοζον τής περιπέτειας αγούσης είς έγκλημα. ] Κατά την συνεδρίαση των κριτών και αφού ελέχθησαν πολλά για το αμφισβητούμενο σώμα, και επειδή οι δικαστές δεν ήξεραν αν έπρεπε να δικαιώσουν τον άνδρα της γυναίκας ή τον πατέρα της κόρης, τελικά απεφάσισαν ότι έπρεπε να ακολουθήση τον άνδρα της για να μάθη την αλήθεια [συνεδρευσάντων δέ τών κριτών καί λόγων ρηθέντων συμπαρείναι μεν τη κρίσει το αμφισβητούμενον σώμα, διαπορείν δέ τούς δικαστάς πότερον προσήκει τον άνδρα τής γυναικός ή τόν πατέρα τής θυγατρός κυριεύειν. Πέρας τών κριτών οιομένων δείν ακολουθείν τανδρί την γαμηθείσαν,τήν αλήθειαν διασαφήσαι].  Τότε με θυμό αυτή έλυσε την εσθήτα δείχνοντας το ανδρικό μόριο και με δεινοπαθούσα φωνή ρώτησε αν κάποιοι αναγκάζουν να ζουν μαζί άνδρας με άνδρα(αποκαλύπτοντας τον λόγο πού απέφευγε τον σύζυγο της). [και θυμώ τετολμηκότι την καθυποκρινομένην εσθήτα λύσασαν δείξαι πάσι τό της φύσεως άρρεν, ρηξαί τε φωνήν δεινοπαθούσαν, εί τινες αναγκάζουσι συνοικείν ανδρί τόν άνδρα]. Τότε όλοι εξεπλάγησαν και με φωνή γεμάτη θαυμασμό επεσήμαναν το παράδοξο. Όταν απεκαλύφθη η αλλαγή (ή ντροπή), άλλαξε ή γυναικεία φύση της σε διάθεση νεαρού ανδρός, οι δε ιατροί, όταν τους επεδείχθησαν τα φανέντα όργανα, διέγνωσαν ότι μέσα στην γυναικεία θέση υπεκρύπτετο αρσενική φύση. Και αφού πήραν δέρμα δημιούργησαν με ένα τρύπημα δίοδο, όπου έβγαιναν τα υγρά περιττώματα (δημιούργησαν δηλαδή και εδώ τεχνητή ουρήθρα). Γι' αυτό και οι γιατροί το σημείο που δημιούργησαν το συρίγγιο θεώρησαν ότι πρέπει να επουλωθή, την δε ανδρική φύση την έκαναν εύκοσμη, πού ενδεχομένως να χρειαζόταν κάποια θεραπεία, [πάντων δέ καταπλαγέντων καί φωνή θαυμαζούση το παράδοξον επισημαινομένων, τήν μέν Ηραϊδα φασίν αποκαλυφθείσης τής αισχύνης μεταμφιάσασθαι τόν γυναικείον κόσμον είς νεανίσκου διάθεσιν τούς δέ ιατρούς, επιδειχθέντων αυτοίς τών φανέντων, γνώναι ότι κατεκέκρυπτο φύσις άρρενος έν ωοειδεί τόπω φύσεως θηλείας, καί δέρματος περιειληφότος παρά τό σύνηθες την φύσιν σύντρησις εγεγένητο, δι' ών εξωδεύοντο τά περιττώματα- διόπερ τον προσεσυριγγωμένων τόπον ελκώσαντας δείν κατουλώσαι, τήν δέ ανδρός φύσιν εύκοσμον ποιήσαντας σύν ενδεχομένη δόξαι κεχρήσθαι θεραπεία]. Τότε η Ηραϊς μετωνομάσθη σε Διόφαντο, όπως ο πατέρας της, συγκαταλέχθηκε δε στους ιππείς. Όμως, όταν παρατάχθηκε μαζί με τον βασιλιά, αναγκάσθηκε να φύγη από την πόλη, διότι έγινε γνωστός ένας παλαιότερος χρησμός, πού ως τότε αγνοείτο, ο οποϊος έλεγε ότι ο βασιλεύς των Αβών θα σφαχθή, όταν γεννηθή ο δίμορφος.  [την δ' Ηραϊδα μετονομασθεϊσαν Διόφαντον εις τούς ιππείς καταλεχθήναι, καί σύν τω βασιλεί παραταξάμενον εις τάς Άβας συναναχωρήσαι. Διό καί τόν πρότερον αγνοούμενον χρησμόν τότε γνωσθήναι, σφαγέντος τού βασιλέως εν ταίς Άβαις καθ'όν τόπον ό δίμορφος εγεγένητο]. Ο δε Σαμιάδης, εξ αιτίας του έρωτος καί όντας δούλος της προηγουμένης συνήθειας, άλλα καί διακατεχόμενος από ντροπή λόγω του παρά φύσιν γάμου, άφησε όλη την περιουσία του στον Διόφαντο με διαθήκη και ο ίδιος πέθανε, αφού το αποτέλεσμα ήταν η μεν γυναίκα να πάρη την τόλμη και την δόξα τού ανδρός, ο δε άνδρας νά γίνη ασθενέστερος της γυναικείας ψυχής. [τόν δέ Σαμιάδην λέγουσιν, έρωτι καί τή προγεγενημένη συνήθεια δεδουλωμένον, αισχύνη τε τού παρά φύσιν γάμου συνεχόμενον, τής μέν ουσίας τον Διόφαντον αναδείξαι διαθήκη κληρονόμον, εαυτόν δέ τού ζήν με-ταστήσαι, ώστε τήν μέν γυναίκα γεγενημένηνν ανδρός αναλαβείν δόζαν και τόλμαν, τόν δ' άνδρα γυναικείας ψυχής ασθενέστερον γενέσθαι]. Τά ίδια γεγονότα αναφέρουν εκτός απo τον Διόδωρο, o Φώτιος (Κώδιξ 244 σελ. 378ο), και ό Ποσειδώνιος (Fragment 85, 84 - 108),  όλοι δε αυτοί, επιπροσθέτως αναφέρουν ότι και στην Νεάπολη και σε άλλους τόπους ιστορούνται παρόμοια γεγονότα, όχι επειδή υπάρχει δίμορφος τύπος, διότι αυτό είναι αδύνατο, αλλά επειδή ή ίδια ή φύση έχει ψευδογραφήσει (τόν έναν τύπο) πρός έκπληξη καί απάτη τών ανθρώπων. Και τίς περιπέτειες αυτές τίς γράψαμε, όχι γιά ψυχαγωγία άλλα για ωφέλεια αυτών που τα διαβάζουν. Γιατί πολλοί νομίζοντας ότι αυτοί είναι τέρατα, (και δεν το νομίζουν αυτό μόνο ιδιώτες αλλά και έθνη η και πόλεις), πιστεύουν σε δεισιδαιμονίες [Ομοίως δ' έν τή Νεαπόλει και κατ' άλλους τόπους πλείονας ιστορούνται γεγονέναι τοιαύται περιπέτειαι, ούκ άρρενος και Θηλείας φύσεων είς δίμορφον τύπον δημιουργηθείσης, αδύνατον γάρ τούτο, αλλά τής φύσεως διά τών τού σώματος μερών ψευδογραφούσης «είς έκπληξιν και απάτην τών ανθρώπων. Διόπερ καί ημείς τάς περιπέτειας ταύτας αναγραφής ηξιώσαμεν, ού ψυχαγωγίας αλλ' ωφελείας ένεκα τών αναγιγνωσκόντων. Πολλοί γάρ τέρατα τα τοιαύτα νομίζοντας είναι δυσειδαιμονούσιν, ούκ ιδιώται μόνον αλλά και έθνη καί πόλεις]. Στα «Σχόλια στόν Λουκιανό» (work 80,5 section 4), αναφέρονται επίσης τα εξής για τις περιπτώσεις αλλαγής φύλου:  [ότι τον Τειρεσίαν φασί μάντιν είναι καί εκ γυναικός είς άνδρα με-ταβαλείν, ούχ ότι τούτο γέγονεν - ουδέ γάρ οιόν τε -, περιεργότερον δέ τά γυναικών εξειπόντα ήθη τε καί πάθη τούτο φημισθήναι.Ο μέντοι Σικελιώτης ιστοριογράφος Διόδωρος (32,11) ιστορεί τι τοιούτον, τό μέν παλαιόν, τό δέ καί επ' αύτού γεγονός και γυναίκα Καλλώ γενομένην και λεγομένην ανοιδήσαι, πρός τώ ητρίω καθάπερ τι φύμα σκληρόν, ου περιρραγέντος τό ανδρείον αναβλαστήσαι, καίτοι καί γημαμένην ανδρί αφ' ού τής μέν γυναικωνίτιδος απαναστήναι καί τής ταλασιουργίας αποστήναι, ανδρών δέ μεταμφιάσασθαι σχήμα και κλήσιν απολαβείν Κάλλωνα μεταφημισθέντα και στρατιώτην βίον επανελθείν]. Ὀπως και να έχη το θέμα η παράθεση των κειμένων μας πιστοποιεί ότι ένα τόσο σπουδαίο ιατρικό επίτευγμα, όπως ή αλλαγή φύλου, και συγκεκριμένα η πρώτη εγχείριση αλλαγής φύλου στον κόσμο έγινε από τους αρχαίους Έλληνες, πιστοποιώντας για μία ακόμη φορά ότι οι αρχαίοι μας πρόγονοι σε τόσο μακρυνή εποχή ήσαν πρωτοπόροι σε όλα. ΠΗΓΗ περιοδικό ΕΛΛΗΝΟΡΑΜΑ  "Φεβ 2008.Τεύχ.47" MOYSEIA.BLOGSPOT .COM

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ "Η ΠΡΩΤΗ ΕΓΧΕΙΡΗΣΗ ΑΛΛΑΓΗΣ ΦΥΛΟΥ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ"

Οι Αμαζονομαχίες

Αμαζόνες, Πέρσες, Έλληνες---

 Οι Αμαζονομαχίες στην αθηναϊκή τέχνη ήταν μαζί με τις Κενταυρομαχίες τις Γιγαντομαχίες και τον Τρωικό Πόλεμο αγαπημένο θέμα συμβολικής εξεικόνισης της περσοελληνικής σύγκρουσης, αφού οι Αμαζόνες είχαν εισβάλει
όπως οι Πέρσες στην Αττική.

Ο Αχιλλεύς σκοτώνει την Πενθεσίλεια

Έτσι στην Ποικίλη Στοά εικονίζονταν μαζί Πέρσες, Αμαζόνες, Τρώες. Στο Θησείο ο Θησέας αντιμετώπιζε από κοινού Κενταύρους και Αμαζόνες. Οι βασιλείς της Αττικής Κέκροπας, Ερεχθέας και Θησέας αντιμετώπιζαν από κοινού τις Αμαζόνες στην ασπίδα της Αθηνάς Παρθένου στην Ακρόπολη.

Στον Παρθενώνα έχουμε την πλήρη ανάπτυξη του μοτίβου: Kένταυροι, Γίγαντες, Αμαζόνες και Τρώες είναι όλοι τους εχθροί των Ελλήνων. Μάλιστα οι πρώτες γλυπτές παραστάσεις Αμαζονομαχίας στην αττική τέχνη συνδέθηκαν ειδικά με τα γεγονότα της Ιωνικής Επανάστασης: το μοτίβο εμφανίζεται ήδη στο ναό του Απόλλωνος Δαφνηφόρου στην Ερέτρια από αθηναϊκή επίδραση, αφού οι δύο πόλεις συμπολέμησαν τους Πέρσες το 498 π.Χ.

 Η Αμαζονομαχία χρησιμοποιήθηκε ομοίως και σε μια μετόπη του αθηναϊκού θησαυρού στους Δελφούς που θεωρείται συνήθως ότι φιλοτεχνήθηκε μετά το Μαραθώνα, αν και ορισμένοι ειδικοί πιστεύουν ότι σχετίζεται με την αθηναϊκή βοήθεια στους Ίωνες το 499.

Η αθηναϊκή νίκη επί των Αμαζόνων έγινε κοινός τόπος στην εικόνα της ιδεατής Αθήνας. Το θέμα της εισβολής των Αμαζόνων στην Αττική εμφανίζεται λ.χ. στις αισχύλειες Ευμενίδες (στ. 685-690, 627-628), όπου η αναφορά στον Άρειο Πάγο ως έδρα των Αμαζόνων (685) αντιστοιχεί στο ιστορικό γεγονός ότι οι Πέρσες χρησιμοποίησαν τον Άρειο Πάγο ως βάση για την επίθεσή τους στην Ακρόπολη (Ηρόδ. 8.52-53). Πβ. την εν είδει Αμαζόνος πολεμική συμπεριφορά της Αρτεμισίας στο πλευρό του Ξέρξη (Ηρόδ. 7.99, 8.68-69, 87-88, 93, 101-103).

Ο Ηρόδοτος περιλαμβάνει τη νίκη επί των Αμαζόνων στα επιχειρήματα που χρησιμοποίησαν οι Αθηναίοι πριν από τη μάχη των Πλαταιών, για να αναλάβουν το δεξί κέρας του στρατεύματος


(9.27): Ἔστι δὲ ἡμῖν ἔργον εὖ ἔχον καὶ ἐς Ἀμαζονίδας τὰς ἀπὸ Θερμώδοντος ποταμοῦ ἐσβαλούσας κοτὲ ἐς γῆν τὴν Ἀττικήν. Στο Λυσία (2.4 κ.εξ.) οι Αμαζόνες, όπως οι Πέρσες, εξουσίαζαν πολλά έθνη (ἄρχουσαι πολλῶν ἐθνῶν) και, όταν άκουσαν για το μεγαλείο της Αθήνας, έσπευσαν εναντίον της, αντιμετώπισαν όμως γενναίους άνδρες και συμπεριφέρθηκαν σαν γυναίκες, καταστρέφοντας τη φήμη τους: …λόγῳ δὲ περὶ τῆσδε τῆς χώρας ἀκούουσαι κλέος μέγα͵ πολλῆς δόξης καὶ μεγάλης ἐλπίδος χάριν παραλαβοῦσαι τὰ μαχιμώτατα τῶν ἐθνῶν ἐστράτευσαν ἐπὶ τήνδε τὴν πόλιν. Τυχοῦσαι δ΄ ἀγαθῶν ἀνδρῶν ὁμοίας ἐκτήσαντο τὰς ψυχὰς τῇ φύσει͵ καὶ ἐναντίαν τὴν δόξαν τῆς προτέρας λαβοῦσαι μᾶλλον ἐκ τῶν κινδύνων ἢ ἐκ τῶν σωμάτων ἔδοξαν εἶναι γυναῖκες. Έτσι τιμωρήθηκαν για την απληστία και την ανοησία τους, καθιστώντας την Αθήνα λαμπρή και αφανίζοντας τη δική τους πατρίδα (2.6).

Τα τόξα των Αμαζόνων δεν παραπέμπουν μόνο στη μυθική σύνδεση των Αμαζόνων με τη συγκεκριμένη στρατιωτική τακτική, η οποία καθρεφτίζεται και στο γεγονός ότι φέρουν ενίοτε ονόματα όπως Τοξίς ή Τοξοφίλη, αλλά έμμεσα και στην αντίθεση μεταξύ περσικού (και γενικά βαρβαρικού) και ελληνικού τρόπου πολέμου. Πβ. Πέρσες 147-149, 239-240, 278-279 κ.α., Ευριπίδης, Ηρακλής 157-164.

Η άδεια φαρέτρα στο χέρι του Ξέρξη (Πέρσες 1016 κ.εξ.) είναι το τελευταίο σύμβολο της ήττας του. Η αντίθεση ελληνικών όπλων και περσικών τόξων εμφανίζεται και στο Σιμωνίδη (επίγρ. 14, τοξοφόροισιν Μήδοις) και στον Πίνδαρο (Πυθ. 1, Μήδειοι ἀγκυλότοξοι). Ο Πέρσης τοξότης αντικαθιστά το Σκύθη μετά τα Μηδικά στην τέχνη. Η αναφορά στο Δαρείο ως τόξαρχο στους Πέρσες 556 πιθανώς απηχεί την απεικόνιση του Δαρείου ως τοξότη στην περσική γλυπτική και στους δαρεικούς, τους οποίους χρησιμοποιούσαν οι Ίωνες υποτελείς του.

 Γενικά υπάρχει μια απέχθεια στην ελληνική γραμματεία απέναντι στους μη οπλιτικούς τρόπους πολέμου.
Με την παράδοξη εμμονή των αθηναϊκών πηγών και των έργων τέχνης να επιμένουν στην προβολή του οπλιτικού τρόπου πολέμου πβ. και την απουσία οποιαδήποτε αναφοράς στο ναυτικό στη ζωφόρο του Παρθενώνα καθώς και το γεγονός ότι στα ερυθρόμορφα αγγεία ο Έλληνας που μάχεται τον Πέρση είναι πάντα οπλίτης, τη στιγμή που το ναυτικό έπαιζε καίριο ρόλο στην αθηναϊκή υπεροχή.

 Σταύρος Γκιργκένης -Διδάκτορας κλασικής φιλολογίας
ΣΤΟ heterophoton.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ "Οι Αμαζονομαχίες"