Οι υπερήλικοι Βορειοηπειρώτες είναι δικοί μας

Του Νίκου Λυγερού

Οι υπερήλικοι Βορειοηπειρώτες είναι δικοί μας όχι μόνο και μόνο με την έννοια ότι είναι Έλληνες, γιατί αυτό είναι αυτονόητο, αλλά με την ιδέα της θυσίας και της αντίστασης που επιτρέπει στην πατρίδα μας να είναι ελεύθερη, ακόμα κι αν οι ίδιοι δεν είδαν την απελευθέρωση των δικών τους περιοχών. Με άλλα λόγια θυσιάστηκαν για μας και αυτό δεν πρέπει να το ξεχάσουμε ποτέ, αλλιώς αρνούμαστε την ίδια μας την ιστορία. Επιπλέον, αυτοί οι άνθρωποι, που αποτελούν παράδειγμα ηρωισμού, ζουν ακόμα, δεν είναι νεκροί μετά από τόσα χρόνια επιβίωσης. Είναι, λοιπόν, απαράδεκτο να μην έχουμε διορθώσει τις αδικίες που τους αφορούν ακόμα και στο πιο απλό επίπεδο. Η απόφαση απόδοσης συντάξεως στους ανασφάλιστους υπερήλικες της Βορείου Ηπείρου δεν είναι μια χάρη, αλλά ένα καθήκον για μας. Η ιδέα είναι να τους βοηθήσουμε τώρα που είναι ζωντανοί. Γιατί αν τους ξεχάσουμε ακόμα και για αυτό και δεν τηρήσουμε τις υποσχέσεις μας, όταν θα πεθάνουν ακόμα και η επίσκεψη στους τάφους τους δεν θα μας εξιλεώσει από την αδικία της μη εφαρμογής της απόφασης. Στην Ελλάδα, ο νόμος που δεν είναι ανθρώπινος είναι μόνο τεχνοκρατικός κι όχι ανθρώπινος. Και ο Ελληνισμός σέβεται μόνο και μόνο ό,τι είναι ανθρώπινο. Δεν θέλουμε να επαναληφθεί μια αδικία προς τους Βορειοηπειρώτες, φτάνει πια. Είναι δικοί μας άνθρωποι και το έχουν αποδείξει πολύ περισσότερο από πολλούς δικούς μας που θεωρούν ότι με τη γέννησή τους στις ελεύθερες περιοχές έχουν κάνει τα πάντα και δεν έχουν ανάγκη να κάνουν περισσότερα. Στην πραγματικότητα τίποτα δεν αρκεί, γιατί η αξιολογία δεν είναι μια απλή αξιολόγηση. Αυτό το θέμα, που είναι πολύ βασικό όχι μόνο για τη ζωή τους, αλλά σε μερικές περιπτώσεις και για την επιβίωσή τους, είναι ενδεικτικό της συμπεριφοράς μας απέναντί τους. Είναι, λοιπόν, μια πράξη απαραίτητη, ειδικά αφού ακόμα και πρακτικά αποφασίσαμε ότι έχει νόημα σε ανθρώπινο, οικονομικό και στρατηγικό επίπεδο. Δεν είναι ανάγκη, λοιπόν, να καθυστερούμε επιπλέον γιατί δεν έχει κανένα όφελος αυτή η καθυστέρηση. Αντιθέτως, η ύπαρξή της αμφισβητεί την αξιοπιστία μας απέναντι στις υποσχέσεις μας ως Ελλάδα. Και δεν υπάρχει λόγος να συνεχιστεί αυτή η κατάσταση. Γιατί η αδελφή, η κουκλίτσα η αληθινή, είναι και γιαγιά κι αν θέλουμε να δει ακόμα για χρόνια την εγγονή της να γίνεται κουκλίτσα πρέπει κι εμείς να είμαστε στο πλευρό της για όλα όσα ήδη έκανε για μας και την τιμή μας. Ας φανούμε άξιοι λοιπόν, είναι θέμα χρόνου.

Πηγή: www.lygeros.org/articles?n=17877&l=gr

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ "Οι υπερήλικοι Βορειοηπειρώτες είναι δικοί μας"

Ελέφαντες στην Αρχαια Ελλαδα

Ελέφαντες στο θεσσαλικό κάμπο---
Έχετε περάσει πρόσφατα από τον θεσσαλικό κάμπο;----- Και αν ναι, ποια εποχή του χρόνου;

Είχαν ωριμάσει τα στάχυα στις καλλιέργειες σιταριού ή ήταν ακόμη πράσινα; Μήπως περάσατε φθινόπωρο, τότε που ο κάμπος ασπρίζει από τις βαμβακοκαλλιέργειες, ή λίγο αργότερα που το οργωμένο κοκκινόχωμα ετοιμάζεται για τη σπορά;

Και πώς ήταν ο Πηνειός και οι παραπόταμοί του; «Φουσκωμένοι» και ξέχειλοι από νερό (κάθε άνοιξη) ή μήπως ξεροί και άνυδροι (στα τέλη των ξηρών καλοκαιριών και προτού αρχίσουν οι φθινοπωρινές βροχές);
Οι Θεσσαλοί «γνωρίζουν» τις εποχές του χρόνου από το ύψος του ποταμού και την εναλλαγή του τοπίου που οφείλεται στα διαφορετικά είδη καλλιεργειών. Τα πράγματα όμως δεν ήταν πάντοτε έτσι: οι πρώτοι κάτοικοι της Θεσσαλίας (όχι, δεν αναφερόμαστε στους Μυρμιδόνες, αλλά στους ανθρώπους της νεολιθικής εποχής!) ζούσαν σε μια δασώδη περιοχή με πυκνή βλάστηση.

Συνυπήρχαν δε με μια ξεχωριστή πανίδα (ελέφαντες, ιπποπόταμοι, ρινόκεροι, ελάφια), την οποία συχνά συναντούσαν στις όχθες του Πηνειού. Πώς τα ξέρουμε όλα αυτά; Μα, μας τα είπε ο Πηνειός! Ή, μάλλον, τα είπε σε εκείνους που έσκυψαν να τον ακούσουν και εκείνοι μάς τα μετέφεραν.

Με τη σειρά μας, θα σας πούμε σήμερα την ιστορία του θεσσαλικού κάμπου. Και αν θέλετε απτές αποδείξεις, θα τις έχετε: από την Παρασκευή 18 Δεκεμβρίου έως τέλος Ιανουαρίου στο Κτίριο Κατσίγρα (πλατεία Ταχυδρομείου) του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας στη Λάρισα λειτουργεί έκθεση με τα απολιθώματα του Πηνειού (τηλ. 2410565016)

Τι είδε ο... Γερμανός

Πιθανότατα η έκθεση αυτή να μη γινόταν ποτέ αν πριν από ακριβώς 50 χρόνια δεν είχε επισκεφθεί τη χώρα μας ένας νεαρός γερμανός γεωλόγος, ο Ηorst Schneider. Ο Schneider ήρθε χωρίς να ξέρει ακριβώς τι έψαχνε. Όπως μας διηγήθηκε, κατά τη διάρκεια τηλεφωνικής συνομιλίας, αναζητούσε«ένα ενδιαφέρον ερευνητικό πρόγραμμα, κάτι που να μην είχε ξαναγίνει. Εκείνη την εποχή εργαζόταν στην Ελλάδα μια αρχαιολογική ομάδα από το Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης, υπό τον καθηγητή V. Μilojcic. Η ομάδα αυτή πραγματοποιούσε ανασκαφές στις μαγούλες, επίπεδους λόφους οικισμών που χρονολογούνται από τη νεολιθική περίοδο ως την εποχή του χαλκού. Η ανασκαφή αποκάλυψε λίθινα εργαλεία, τα οποία όμως δεν εντάσσονταν στα ενδιαφέροντα της ομάδας του Μilojcic. Έτσι αναζητήθηκε ένας γεωλόγος με ενδιαφέρον στο Τεταρτογενές, προκειμένου να διερευνηθούν περαιτέρω τα ευρήματα. Αυτό έγινε το ερευνητικό πρόγραμμά μου και το καλοκαίρι του 1959 ήρθα για πρώτη φορά στη Θεσσαλία». Τα ευρήματα, περισσότερα από 250 εργαλεία τα οποία εντοπίστηκαν μαζί με οστά όχι μόνο στις μαγούλες αλλά κυρίως στην κοίτη του Πηνειού, χρονολογήθηκαν από τους γερμανούς ερευνητές και θεωρήθηκαν τυπικά της μέσης παλαιολιθικής περιόδου και του ανθρώπου του Νεάντερταλ.«Επρόκειτο για την πρώτη φορά που τόσο πολλά παλαιολιθικά εργαλεία εντοπίζονταν στον ελλαδικό χώρο»σημείωσε ο κ. Schneider. Ο γερμανός γεωλόγος, ο οποίος σήμερα είναι συνταξιούχος καθηγητής πανεπιστημίου, ήρθε και ξαναήρθε στη Θεσσαλία:«Κάθε χρόνο περνούσα δύο μήνες στη Θεσσαλία, προς το τέλος του καλοκαιριού και τις αρχές του φθινοπώρου. Αυτή την εποχή του χρόνου η στάθμη του Πηνειού κατεβαίνει και επιτρέπει τη γεωλογική μελέτη της κοίτης του».

Πηνειός, ο «γλύπτης» της Θεσσαλίας

Ο Πηνειός δεν αποτελεί μόνο μάρτυρα του γεωλογικού παρελθόντος της Θεσσαλίας αλλά και«κύριο παράγοντα διαμόρφωσης του θεσσαλικού ανάγλυφου, τουλάχιστον από το Πλειστόκαινο και μετά, δηλαδή κατά τα τελευταία 1,8 εκατομμύρια έτη» λέει ο κ. Α. Αθανασίου, γεωλόγος παλαιοντολόγος του υπουργείου Πολιτισμού και επιμελητής της έκθεσης. Πράγματι, μετά την περίοδο της αλπικής ορογένεσης (καινοζωικός αιώνας) που είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία των ελληνικών και σχεδόν του συνόλου των περιμεσογειακών οροσειρών, καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση του ανάγλυφου παίζουν τα ποτάμια συστήματα, τα οποία διαβρώνουν ή εναποθέτουν ιζήματα κατά μήκος των κοιλάδων τους. Στη Θεσσαλία ο μεγαλύτερος όγκος ιζημάτων μεταφέρεται και αποτίθεται από το ποτάμιο σύστημα του Πηνειού, ο οποίος πηγάζει από την περιοχή των Χασίων (ΒΔ της Καλαμπάκας) και, κινούμενος μαιανδρικά στις πεδινές περιοχές, εκβάλλει στο Αιγαίο, αφού πρώτα διασχίσει τη Μεσοθεσσαλική Λοφοσειρά (στενά Καλαμακίου), τον Κάτω Όλυμπο και την Όσσα (στενά Ροδιάς και Τεμπών). Στην πορεία του, μήκους άνω των 200 χιλιομέτρων, ο Πηνειός δέχεται τα νερά πολλών παραποτάμων και χειμάρρων.«Η γεωμορφολογική δράση του ποτάμιου συστήματος του Πηνειού είναι όμως εντελώς διαφορετική στις δύο μεγάλες θεσσαλικές λεκάνες»σημειώνει ο κ. Αθανασίου και εξηγεί:«Στη δυτική λεκάνη ο Πηνειός και οι παραπόταμοί του συνεχίζουν να εναποθέτουν ιζήματα ως σήμερα (προερχόμενα από διάβρωση στην οροσειρά της Πίνδου).Αντίθετα, στην πεδιάδα της Λάρισας, ο Πηνειός διαβρώνει σε βάθος τις παλιές αποθέσεις του ρέοντας σε εγκιβωτισμένη κοίτη με υψηλές απότομες όχθες. Αυτή η σε βάθος διάβρωση των παλαιότερων προσχώσεων δημιουργεί φυσικές τομές, η μελέτη των οποίων μάς δίνει πληροφορίες για το περιβάλλον της περιοχής κατά το παρελθόν».

Πού ακριβώς εντοπίζονται και τι μας λένε αυτές οι φυσικές τομές της κοίτης του ποταμού;«Τα περισσότερα ευρήματα εντοπίστηκαν στο τμήμα της κοιλάδας δυτικά της Λάρισας και ως τα στενά του Καλαμακίου. Αξίζει δε να σημειωθεί ότι μετά την πρώτη αποκάλυψη, στα τέλη της δεκαετίας του ΄50,έχουν πραγματοποιηθεί αρκετές συλλογές απολιθωμάτων, ιδιαίτερα σε έτη με μεγάλη ξηρασία, όταν δηλαδή η στάθμη του ποταμού ήταν πολύ χαμηλή»λέει ο κ. Αθανασίου. Και προσθέτει:«Σε αυτή την περιοχή έχουν εντοπιστεί τόσο ανθρωπογενή κατάλοιπα της μέσης παλαιολιθικής εποχής όσο και σκελετικά λείψανα ζώων του Ανώτερου Πλειστοκαίνου». Τα ζωικά απολιθώματα «μιλούν» για μια πανίδα που δεν μοιάζει καθόλου με τη σημερινή: από ελέφαντες, ρινόκερους και ιπποπόταμους ως μεγάλα βοοειδή, αντιλόπες, ελάφια και ζαρκάδια, όλα αποκαλύπτουν ότι η Θεσσαλία ήταν πάντοτε ένας εύφορος τόπος αλλά με διαφορετικό κλίμα και βλάστηση. Ας τα δούμε λεπτομερώς.

1. Ο ελέφαντας (Εlephas antiquus) αποτελεί πολύ κοινό ευρωπαϊκό είδος στο Μέσο και Ανώτερο Πλειστόκαινο (800.000 ως 20.000 χρόνια πριν) και, σύμφωνα με τον κ. Αθανασίου, έχει εντοπιστεί σε τουλάχιστον 20 θέσεις στον ελλαδικό χώρο. Συγγενής του σημερινού ινδικού ελέφαντα, ήταν σημαντικά μεγαλύτερος από αυτόν, καθώς ορισμένα αρσενικά άτομα μπορούσαν να φθάσουν τα 4 μέτρα ύψος και να ζυγίζουν περί τους 10 τόνους. Θεωρείται ότι ζούσε σε ανοιχτά δάση με εύκρατο κλίμα, τα οποία θα μπορούσαν να ικανοποιήσουν τις τροφικές ανάγκες του. Κατά τις μεσοπαγετώδεις εποχές επέκτεινε τη γεωγραφική εξάπλωσή του ως τη Βόρεια Ευρώπη, ενώ στις περιόδους των παγετώνων περιοριζόταν στις νοτιότερες εκτάσεις. Τα απολιθώματα ελεφάντων του Πηνειού είναι πολλά. Χαρακτηριστική είναι η σχεδόν πλήρης γνάθος που φέρει δύο γομφίους.

2.Ο ιπποπόταμος (Ηippopotamus sp.), ο οποίος εξαπλωνόταν ως και τη σημερινή Αγγλία, ήταν αρκετά μεγαλύτερος από τον σημερινό, με ορισμένα άτομα να ξεπερνούν σε μήκος τα 5 μέτρα και σε βάρος τους 4 τόνους. (Είναι χαρακτηριστικό ότι ένα τμήμα κυνόδοντα από την άνω γνάθο ιπποπόταμου που εντοπίστηκε στον Πηνειό έχει μήκος 15 εκατοστά!) Εκτός από το μέγεθος, θεωρείται ότι η μορφολογία του πλειστοκαινικού ιπποπόταμου δεν έχει αλλάξει και πολύ σε σχέση με αυτήν του σημερινού. Ήταν επίσης ημιυδρόβιος και ζούσε κοντά σε λίμνες και ποτάμια.

3.Ο ρινόκερος ανήκε μάλλον στο είδοςStephanorhinus hemitoechus, όπως προκύπτει από τη γνάθο μήκους 29 εκατοστών που εντοπίστηκε στον Πηνειό. Ήταν μάλλον μικρόσωμος, με ύψος ώμων γύρω στα 1,40-1,60 μέτρα και βάρος γύρω στον έναν τόνο. Θεωρείται ότι ζούσε σε ανοιχτές εκτάσεις και αραιά δάση.

4.Τα μεγάλα βοοειδή αντιπροσωπεύονται από το είδος Βos primigenius. Πρόκειται για ένα πολύ μεγαλόσωμο και εύρωστο είδος ταύρου με μεγάλα κέρατα που στρέφονταν προς τα μπρος και το πλάι. Το ύψος των αρσενικών στους ώμους έφθανε τα 1,65-1,85 μέτρα, αν και ορισμένα θα πρέπει να ξεπερνούσαν τα 2 μέτρα. Τα θηλυκά ήταν μικρότερα κατά 20%25%. Το συγκεκριμένο είδος ταύρου είχε ευρεία εξάπλωση σε ολόκληρη την Ευρασία και τη Βόρεια Αμερική. Το τελευταίο άτομο του είδους αυτού πέθανε στην Πολωνία το 1627. Πάντως από τον Βos primigenius προέρχονται όλες οι ποικιλίες οικόσιτων βοοειδών που χρησιμοποιούνται από τον άνθρωπο ως υποζύγια και για την παραγωγή κρέατος και γάλακτος ήδη από τη νεολιθική εποχή. «Στην πρώτη ανασκαφή είχε εντοπιστεί και θραύσμα κέρατος που είχε αποδοθεί σε βούβαλο (Βubalus cf. arnee), ωστόσο η ελλιπής διατήρησή του δεν επιτρέπει τη βέβαιη απόδοσή του σε αυτό το είδος»λέει ο κ. Αθανασίου.

5.Τα μικρά βοοειδή αντιπροσωπεύονται στην κοιλάδα του Πηνειού από τον αίγαγρο Capra ibex, ο οποίος ζει και σήμερα περιορισμένος στις Άλπεις και σε υψόμετρο άνω των 1.500 μέτρων. Τα πλειστοκαινικά άτομα του είδους ήταν λίγο μεγαλύτερα από τα σημερινά που δεν ξεπερνούν σε ύψος το 1 μέτρο (ύψος ώμων αρσενικών), ενώ το μήκος του σώματός τους φθάνει τα 1,60 μέτρα και το βάρος τους τα 100 κιλά. Τα κέρατα των αρσενικών εμφανίζουν χαρακτηριστική καμπύλωση προς τα πίσω. Λόγω της οργανικής σύστασής τους τα κέρατα δεν απολιθώνονται.«Αυτά που διατηρούνται ως “κέρατα” στα απολιθώματα είναι οι οστέινες αποφύσεις του κρανίου στις οποίες στηρίζονται εσωτερικά τα κέρατα και οι οποίες ονομάζονται γόμφοι κεράτων» εξηγεί ο κ. Αθανασίου.

6. Τα άλογα που εντοπίστηκαν στην κοιλάδα του Πηνειού ανήκουν στα είδη Εquus ferus και Εquus hemitoechus, τα οποία συνυπήρξαν στην πλειστοκαινική Ευρώπη.«Το μεγαλόσωμο Εquus ferus αποτέλεσε τον πρόγονο των σημερινών οικόσιτων ποικιλιών, ενώ το Εquus hemitoechus εξαφανίστηκε στο τέλος του Πλειστοκαίνου»λέει ο κ. Αθανασίου. Και προσθέτει:«Οι ίπποι ζούσαν σε αγέλες σε ανοιχτό περιβάλλον ή σε εκτάσεις με αραιά δασοκάλυψη, τρεφόμενοι με ποώδη βλάστηση. Ειδικά το Ε. ferus αποτέλεσε για χιλιάδες χρόνια ένα από τα κύρια θηράματα του προϊστορικού ανθρώπου, ενώ η εξημέρωσή του επιχειρήθηκε πολύ αργότερα σε σχέση με άλλα οικόσιτα ζώα».

7. Τα ελαφοειδή της κοιλάδας του Πηνειού ανήκουν τόσο στα τρία είδη που απαντούν και σήμερα στα εύκρατα δάση της Ευρώπης, δηλαδή το ελάφι, το ζαρκάδι και το πλατόνι, όσο και στο εξαφανισμένο γιγαντιαίο είδος, το Μegaloceros giganteus. Αυτό το τελευταίο αποτελεί το μεγαλύτερο ελαφοειδές που έζησε ποτέ: το ύψος στους ώμους των αρσενικών ξεπερνούσε τα 2 μέτρα, ενώ τα τεράστια παλαμοειδή κέρατά του είχαν πλάτος άνω των 3 μέτρων! «Οι μελετητές εκτιμούν ότι το μέγεθος των κεράτων του υπήρξε η αιτία της εξαφάνισής του, καθώς εμπόδιζε την κίνηση ειδικά σε περιοχές με πυκνή βλάστηση» λέει ο κ. Αθανασίου.

Ήπιοι παγετώνες, Ηomo και Νεάντερταλ

Ποια είναι λοιπόν τα συμπεράσματα που εξάγονται για την πλειστοκαινική Θεσσαλία με βάση την πανίδα της;«Εκτός από τη σύσταση της πανίδας, έχει ληφθεί υπ΄ όψιν και η απόλυτη χρονολόγηση ορισμένων ιζημάτων στην κοιλάδα του Πηνειού»λέει ο κ. Αθανασίου. Και προσθέτει: «Σύμφωνα με τις χρονολογήσεις αυτές, τα ιζήματα στην περιοχή των στενών Καλαμακίου αποτέθηκαν πριν από περίπου 30.000-45.000 χρόνια. Η περίοδος αυτή στην οποία έζησαν τα απολιθωμένα θηλαστικά που βρέθηκαν στην κοιλάδα του Πηνειού εμπίπτει στην τελευταία εποχή των παγετώνων, πράγμα που σημαίνει ότι το κλίμα ήταν αισθητά ψυχρότερο από το σημερινό. Ωστόσο, λόγω του σχετικά μικρού γεωγραφικού πλάτους της Θεσσαλίας, τα παγετικά φαινόμενα δεν θα πρέπει να ήταν έντονα. Η άποψη αυτή ενισχύεται και από το γεγονός ότι από τα απολιθώματα απουσιάζουν ζώα απόλυτα προσαρμοσμένα στο ψύχος, όπως το μαμούθ και ο τριχωτός ρινόκερος. Αντιθέτως, η πανίδα περιλαμβάνει είδη που δεν μπορούν να ζήσουν στο ψύχος, όπως ο ρινόκερος, αλλά και είδη που προτιμούν τα δάση, όπως ο ελέφαντας και τα ελαφοειδή (τα δέντρα δεν ευδοκιμούν στο ψύχος). Από το σύνολο λοιπόν της απολιθωμένης πανίδας του Πηνειού μπορούμε να πούμε ότι κατά το Ανώτερο Πλειστόκαινο στη Θεσσαλία επικρατούσαν αραιά δάση διακοπτόμενα από χαμηλή βλάστηση, πράγμα που επιβεβαιώνεται και από παλαιοβοτανικές μελέτες».

Τι μαρτυρούν όμως τα εργαλεία που βρέθηκαν εκεί για την ανθρώπινη παρουσία; «Η ηλικία της απολιθωμένης πανίδας του Πηνειού συμπίπτει με μια σημαντική αλλαγή στην Ευρώπη:είναι η εποχή που ο σύγχρονος άνθρωπος (Ηomo sapiens) φτάνει εδώ, προερχόμενος από την Αφρική και πιθανότατα μέσω της Μέσης Ανατολής. Κατά την άφιξή του βρίσκει ένα παλαιότερο είδος το οποίο κυριάρχησε στην Ευρώπη και στη Δυτική Ασία για σχεδόν 200.000 χρόνια, τον άνθρωπο του Νεάντερταλ (Ηomo neaderthalensis).Τα δύο είδη συνυπάρχουν για διάστημα 10.000 ετών, με τους πληθυσμούς Νεάντερταλ να φθίνουν συνεχώς, ως την τελική εξαφάνισή τους πριν από περίπου 30.000 χρόνια. Η αργή εκτόπιση των Νεάντερταλ από τους σύγχρονους ανθρώπους αφήνει ανοιχτά ερωτήματα σχετικά με το ποιος κατασκεύασε τα παλαιολιθικά τέχνεργα που βρέθηκαν στα ιζήματα μαζί με τα απολιθωμένα οστά»λέει ο κ. Αθανασίου.

Με άλλα λόγια, τα ευρήματα δείχνουν ότι στις όχθες του Πηνειού περπάτησαν πολλοί πριν από εμάς και ότι το ποτάμι δεν έχει αποκαλύψει όλα τα μυστικά τους. Ακόμη...



Πηγή: Το Βήμα, Ι. Σουφλερή, 13/12/09

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ "Ελέφαντες στην Αρχαια Ελλαδα"

Η συμβολή της νευροφιλοσοφίας

Του Νίκου Λυγερού

Η συμβολή της νευροφιλοσοφίας δεν είναι μόνο αφαιρετική και θεωρητική. Η επίγνωση της δυνατότητας του ανθρώπινου εγκεφάλου προσφέρει πλαίσιο ανάπτυξης για την φιλοσοφία. Δεν πρόκειται μόνο για μια θεώρηση του κόσμου μέσω ενός μαύρου κουτιού του οποίου δεν είναι προσβάσιμο το περιεχόμενο. Με τις έρευνες που γίνονται πάνω στον εγκέφαλο έχουμε δεδομένα που ήταν ανύπαρκτα πριν από μερικά χρόνια. Ο τομέας της ψυχομετρικής έχει αναπτυχθεί θεαματικά με αποτελέσματα ο συνδυασμός των δύο να έχει ωφελήσει και τον ίδιο τον άνθρωπο που θέλει να παίξει ένα ρόλο μέσα στο πλαίσιο της Ανθρωπότητας. Οι ιδιομορφίες δεν είναι πια μόνες τους κι απομονωμένες,αλλά έχουν αναδειχθεί ως σπάνιες οντότητες. Οι σχέσεις που έχουν αναπτύξει μεταξύ τους μοιάζουν δομικά μ' ένα νευρωνικό δίκτυο. Έτσι με αυτόν τον τρόπο δεν αναπαράγουμε απλώς ένα μοντέλο, αλλά ουσιαστικά δημιουργούμε μια αλλαγή κλίμακας σε αυτό το μοντέλο και αυτό προκαλεί μια αλλαγή φάσης λόγω εξωτερισμού. Επίσης η όλη δομή μοιάζει με τον ίδιο τον εγκέφαλο. Έτσι μέσω μορφοκλασματικής ανάλυσης μπορούμε να αντιληφθούμε στοιχεία αυτο-αναφοράς. Και η νευροφιλοσοφία αναδεικνύει το γεγονός ότι η ανάδραση του εγκεφάλου μας μέσω των γνώσεων που αποκτούμε πάνω στον εγκέφαλο, μας επιτρέπει να λειτουργήσουμε πιο συνειδητοποιημένα. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι είμαστε πιο αποτελεσματικοί. Επίσης λόγω της δράσης μας μαθαίνουμε στοιχεία οντολογικά. Κι αν αυτά είναι σε φάση ακραίας νοημοσύνης τότε έχουμε και τον ισομορφισμό και με την τελεολογία. Η κλασική φιλοσοφία έχει ένα όριο με τις σκέψεις γιατί δεν ξέρει ακριβώς με ποιον τρόπο τις παράγει. Αν εξετάσουμε το πλαίσιο της ιατρικής μπορούμε βέβαια να την θεωρήσουμε ως επιστήμη, αλλά δεν ξεχνάμε ποτέ ότι υπάρχει πρώτον η δεοντολογία και δεύτερον η βιοηθική. Το ανάλογο που έχουμε ως νοητικό σχήμα είναι ότι η φιλοσοφία λειτουργεί με το πλαίσιο της αξιολογίας, αλλά η δράση της έχει και εξωτερικές επιπτώσεις που μπορούμε να εξετάσουμε με τη νευροφιλοσοφία. Δεν πρόκειται λοιπόν για απλώς ένα παραπάνω κλάδο της γνωστικής επιστήμης. Αλλά καθαρά μια σύνθεση που ενεργοποιεί μια ολιστική προσέγγιση όπου ο διαχωρισμός δεν έχει νόημα αφού ακόμα και η απλοποίηση αποτελεί έναν εκφυλισμό. Η συμβολή της νευροφιλοσοφίας επιτρέπει επίσης να σκεφτούμε πώς σκέφτεται όλη η Ανθρωπότητα εντός του Χρόνου δίχως τους κοινωνικούς περιορισμούς που είναι καθαρά τεχνητοί. Η αφαιρετική κωδικοποίηση του αλτρουισμού είναι από τις προδρομικές μελέτες της νευροφιλοσοφίας. Τώρα αρχίζουμε να βλέπουμε ότι έχει νόημα ως νοητική στρατηγική.

Πηγή: http://www.lygeros.org/articles?n=17859&l=gr

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ "Η συμβολή της νευροφιλοσοφίας"

Η άγρια πανίδα στην αρχαια Ελλαδα.

Προσεγγίσεις των αρχαίων Ελλήνων στη διατήρηση της πανίδας και στη δραστηριότητα της θήρας -----

 

 

 

 

Η άγρια πανίδα είχε σπουδαίο ρόλο στη ζωή των αρχαίων Ελλήνων και τους ενδιέφερε η προστασία της, αυτό το εκφράζουν στο χαρακτήρα της θεάς Άρτεμης και των περιορισμών θήρας μέσω θρησκευτικών κανονισμών. ---

Συνάμα θεωρούσαν τη θήρα ως ωφέλιμη και αξιέπαινη δραστηριότητα για τον άνθρωπο καθώς αποτελεί μέσο διαπαιδαγώγησης, δοκιμής ικανοτήτων και σύμβολο ελευθερίας.

Ο Ξενοφώντας (430-354 π.Χ.), στο έργο του «Κυνηγετικός», αναδεικνύει τη θήρα σε άριστο μέσο διαπαιδαγώγησης των νέων. Θεωρεί τη θήρα απαραίτητη προϋπόθεση για τη δημιουργία ώριμου και ολοκληρωμένου πολίτη. Είναι ωφέλιμη για το άτομο γιατί σκληραγωγεί το σώμα και οξύνει τις αισθήσεις και το πνεύμα.

Οι κυνηγοί κάθε εποχής υιοθετώντας μια ολιστική προσέγγιση η οποία ορίζεται από τις παραπάνω τρεις διαστάσεις της θήρας αναμένεται να αποκομίζουν περισσότερα οφέλη από τη δραστηριότητά τους. Δεχόμενοι τη διαχρονικότητα των παραπάνω αξιών, οι σύγχρονοι διαχειριστές θήρας θα πρέπει να τις λαμβάνουν υπόψη τους, ώστε μέσω αυτών να εξετάζουν την ορθότητα των επιλογών τους.

 

Η υπερεκμετάλλευση της φύσης δεν είναι ένα φαινόμενο μόνο των ημερών μας (Runnels, 1995). Από τη δεύτερη χιλιετία π.Χ. στην Ελλάδα έλαβαν χώρα κρίσεις που χαρακτηρίστηκαν από απώλειες ανθρώπινου πληθυσμού και υποβάθμισης των φυσικών πόρων εξαιτίας της αλόγιστης γεωργίας, της υπερβόσκησης, των πυρκαγιών, της αποψίλωσης των δασών, αλλά και από φυσικά φαινόμενα (κλιματολογικές αλλαγές, σεισμοί κ.α.) (Runnels 1995, Μπουρατίνος 1997, Bintliff 2002, Chew 2005). Στις επόμενες γενιές, αυτές οι περιβαλλοντικές κρίσεις οδήγησαν ορισμένους 324

Έλληνες της αρχαιότητας στη δημιουργία περιβαλλοντικής συνείδησης (Hughes, 1975).

Ο Πλάτωνας περιέγραψε τη διάβρωση του εδάφους και την ξήρανση των πηγών της Αττικής εξαιτίας της αποψίλωσης των δασών (Hughes, 1975). Οι επικούρειοι φιλόσοφοι αναφέρθηκαν στην εγγενή αξία της φύσης και υποστήριξαν έναν τρόπο ζωής με λίγες απαιτήσεις από το περιβάλλον. Οι σκεπτικιστές επικρίνουν τον ανθρωποκεντρισμό. Οι στωικοί υποστήριξαν τη διαφορά μεταξύ ανθρώπων και ζώων, ωστόσο στην ηθική τους περιλαμβάνεται η συμφιλίωση του ανθρώπου με τη φύση (Westra and Robinson, 1997). Ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης προειδοποιούσαν συχνά για τους κινδύνους που προκύπτουν από τον υπερπληθυσμό και ήταν ένθερμοι υποστηρικτές της μη περαιτέρω αύξησης του ανθρώπινου πληθυσμού (Feen, 1996).

Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να διερευνήσει την αρχαία ελληνική σκέψη για ζητήματα που άπτονται στη διατήρηση της πανίδας και στη δραστηριότητα της θήρας. Στη συνέχεια εξετάζεται η δυνατότητα συμβολής της σκέψης αυτής στη διαμόρφωση της συμπεριφοράς του σύγχρονου κυνηγού και στη διαχείριση των θηραμάτων.

Πανίδα και θήρα στην αρχαιότητα

Σύμφωνα με τον Manfredo (2008) ένας τρόπος για να διερευνηθεί η σχέση του ανθρώπου με την άγρια πανίδα εστιάζεται στη χρήση αυτής από τον άνθρωπο. Ένας δεύτερος τρόπος επικεντρώνεται στο πως οι κοινωνίες συμβολίζουν την άγρια πανίδα σε μύθους, δοξασίες, τελετουργίες, κ.λπ.. Η πανίδα και ο άνθρωπος συνδέθηκαν στον αρχαίο ελληνικό κόσμο κυρίως μέσω της θήρας (Lonsdale 1979, Barringer 2001, Καπουσούζ 2009). Η αναγκαιότητα της θήρας για ανεύρεση τροφής περιορίστηκε στη ζωή των Ελλήνων από την αρχαϊκή και την κλασική περίοδο, καθώς είχαν αναπτύξει τη γεωργία και την κτηνοτροφία (Lonsdale 1979, Barringer 2001). Ωστόσο, η θήρα συνέχισε να έχει σημαντικό ρόλο στην αρχαία Ελλάδα, τόσο στην καθημερινότητα όσο και σε πολιτιστικές εκδηλώσεις (Barringer, 2001).

Το σύνολο του ελληνικού κόσμου είχε υψηλή εκτίμηση για τη θήρα. Διαφορετικά δεν θα ήταν κατανοητή η θεϊκή καταγωγή που της αποδόθηκε ή η εκπαιδευτική αξία που της ανατέθηκε από τους αρχαίους, και σίγουρα η θήρα δεν θα αποτελούσε δραστηριότητα ανάδειξης των ανδρών που ασχολούνται με αυτήν (Καπουσούζ, 2009). Το κυνήγι στην Αρχαία Ελλάδα ασκείται ελεύθερα από όλους τους πολίτες, χωρίς εξαίρεση και ανεξάρτητα 325

από την κοινωνική θέση. Αυτή η «δημοκρατική θήρα» διαφοροποιείται από αυτήν των άλλων πολιτισμών (περσικός, αιγυπτιακός). Εκεί το δικαίωμα θήρας ανήκει συχνά σε λίγους αυλικούς και ευγενείς (Hull 1964, White et al. 1995, Καπουσούζ 2009).

Πανίδα και θήρα υπό την αιγίδα της θεάς Άρτεμης

Οι μύθοι και η θρησκεία παρέχουν γνώσεις για τις απόψεις μιας κοινωνίας γύρω από διαφόρους τομείς της ζωής (Buxton, 2002). Οι αρχαίοι Έλληνες απέδιδαν στις θεότητες τους χαρακτηριστικά προσωποποιώντας διάφορες δραστηριότητες (Harris and Platzner, 1995). Ο Άρης, ο θεός του πολέμου, παρουσιάζεται ως οξύθυμος, δυνατός, καταστροφικός και παράλογος, γνωρίσματα των διενέξεων και εχθροπραξιών (Buxton, 2002). Η πολιτιστική και συναισθηματική σημασία της θήρας αντιπροσωπεύεται από τη θεότητα Άρτεμη, μία από τις σημαντικότερες θεές του Ολύμπου. Η Άρτεμη είναι προστάτιδα των ζώων αλλά και κυνηγός τους. Οι κυνηγοί τη λατρεύουν με την επίκληση «αγροτέρα» και συνηθίζουν μετά το κυνήγι να της αφιερώνουν ή να κρεμούν στα δέντρα προς τιμή της τα κέρατα των θηραμάτων τους, τους χαυλιόδοντες ή το δέρμα τους (Ley, 2002).

Η Άρτεμη αναγνωρίζεται εύκολα καθώς φοράει κοντό χιτώνα με επίπεδα πέδιλα και φέρει τόξο και βέλη. Συνδέεται με πολλά άγρια ζώα όπως η αρκούδα, ο αγριόχοιρος, το ελάφι, το ζαρκάδι, αλλά και τα κυνηγετικά σκυλιά (Harris and Platzner, 1995). Δεν συνάπτει σχέση με τους άνδρες συνεπώς δεν προσδιορίζεται ως σύζυγος κάποιου θεού, όπως η Ήρα είναι στο Δία, ως ερωμένη, όπως η Αφροδίτη είναι στον Άρη ή ως μητέρα, όπως η Δήμητρα είναι στη Περσεφόνη (Harris and Platzner, 1995).

Αν και πολλοί ισχυρίζονται ότι η Άρτεμη είναι τόσο όμορφη όσο η Αφροδίτη, είναι σημαντικό να γίνει διάκριση μεταξύ των δύο μορφών. Η ομορφιά της Άρτεμης, σε αντιδιαστολή με εκείνη της Αφροδίτης, δεν χρησιμοποιείται προς όφελος των σεξουαλικών σχέσεων και της αναπαραγωγής. Η ομορφιά της δεν αποκαλύπτεται στα μάτια των ανθρώπων και "η θηλυκότητα της Άρτεμης σφραγίζεται από το απαραβίαστο και το αδιαπραγμάτευτο" (Downing, 1981). Αυτό άλλωστε αποδεικνύεται από το μύθο του Ακταίονα.

Ο Ακταίονας είχε τελειώσει μια κουραστική ημέρα κυνηγιού και περιφερόταν στο δάσος. Εκεί είδε την Άρτεμη ενώ έκανε μπάνιο γυμνή. Η Άρτεμη φοβήθηκε ότι ο νεαρός θα επαιρόταν ότι είδε τη θεά γυμνή και, καθώς δεν είχε το τόξο και τα βέλη κοντά της, έριξε νερό πάνω του. 326

Ξαφνικά, ο Ακταίονας μεταμορφώθηκε σε ελάφι και τρομοκρατήθηκε. Τα σκυλιά του Ακταίονα τον εντόπισαν να τρέχει και δεν τον αναγνώρισαν. Ο Ακταίονας, παρά τις προσπάθειές του, δεν ήταν σε θέση να προσδιορίσει τον εαυτό του στα σκυλιά του. Μετά από μια μεγάλη καταδίωξη, τα κυνηγόσκυλα συνέλαβαν και σκότωσαν τον αφέντη τους (Leeming, 1990). Κρατώντας την αθωότητα της και την παρθενικότητα της λοιπόν, η Άρτεμη γίνεται σύμβολο της αγνότητας της φύσης. Ο μύθος του Ακταίονα μπορεί να θεωρηθεί ως προειδοποίηση ενάντια στην ασέβεια προς την αγνότητα της φύσης και τα όρια που θέτουν οι κανόνες του κυνηγιού.

Η Άρτεμη τιμωρεί κυνηγούς που θηρεύουν ιερά ζώα ή θηρεύουν σε ιερούς τόπους (Leeming, 1990). Χαρακτηριστικό παράδειγμα της αυστηρότητας της θεάς του κυνηγιού πάνω σε θέματα τήρησης των κανόνων είναι ο μύθος του Αγαμέμνονα. Ο Βασιλιάς των Μυκηνών και του Άργους θήρευσε ένα ελάφι της Άρτεμης σε ιερό άλσος και καυχήθηκε για την επιτυχία του. Η Άρτεμη για αντίποινα δεν επιτρέπει των απόπλου των πλοίων για την Τροία καθώς δεν αφήνει ευνοϊκούς ανέμους να πνεύσουν, αναγκάζοντας έτσι τον Αγαμέμνονα να θυσιάσει την κόρη του για να την εξευμενίσει (Leeming, 1990).

Ένας άλλος μύθος περιλαμβάνει δύο αδελφούς γίγαντες με τα ονόματα Ώτος και Εφιάλτης. Οι αδελφοί πρόσβαλαν την Ήρα και την Άρτεμη. Για να τους τιμωρήσει ο Απόλλωνας έστειλε ένα ελάφι μεταξύ των δύο αδελφών όταν κυνηγούσαν. Τα δύο αδέλφια στόχευσαν το ελάφι και έριξαν τα βέλη τους με αποτέλεσμα να χτυπήσουν ο ένας τον άλλο (Grant and Hazel, 1985). Αυτή η ιστορία μπορεί να θεωρηθεί ως μια προειδοποίηση ότι η έλλειψη σεβασμού και υπακοής μπορεί να οδηγήσει σε δυσάρεστες καταστάσεις.

Σύμφωνα με τον Ξενοφώντα (430-354 π.Χ.), δεν πρέπει να θηρεύονται ζώα που είναι πολύ νεαρά, άλλωστε οι Έλληνες τα είχαν αφιερώσει στη θεά Άρτεμη (Hull, 1964). Το γεγονός αυτό αποτελεί απόδειξη ενδιαφέροντος για την προστασία της πανίδας, καθώς αποτρέπει την αλαζονεία στην κάρπωση των θηραμάτων. Υπήρχαν επίσης και ορισμένες ημέρες αφιερωμένες στους θεούς κατά τις οποίες η θήρα ήταν απαγορευμένη. Ακόμα οι πόλεις-κράτη ανακήρυσσαν ιερές περιοχές στις οποίες απαγορευόταν κάθε ανθρώπινη χρήση (Hull 1964, Shipley and Salmon 1996). Ο Anderson (1985) επιπλέον, αναφέρει ότι η παροχή τροφής στα ελάφια ήταν μια πρακτική που εφαρμοζόταν στην αρχαία Ελλάδα.

Οι αρχαίοι Έλληνες έδωσαν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και ιδιότητες στην Άρτεμη (Harris and Platzner 1995, Κυπρίδημος 2003), 327

αναλύοντας το χαρακτήρα και τις ιδιότητες της, μπορεί ο σύγχρονος ερευνητής να προσεγγίσει τη σημασία που είχε για τους Έλληνες η πανίδα και η θήρα. Ο Πίνακας I συνοψίζει την περιγραφή της Άρτεμης συνδυάζοντάς τη με τα χαρακτηριστικά του κυνηγιού και της άγριας πανίδας.

Δεν είναι τυχαίο ότι ο μεταφυσικός προστάτης του κυνηγιού – η Άρτεμη – ήταν θεά και όχι θεός, καθώς η θηλυκότητα συνδέθηκε με το απρόβλεπτο και το μυστήριο (Burkert 1983, Κυπρίδημος 2003). Η Άρτεμη απεικονίστηκε ως μια νεαρή κοπέλα για να δηλώσει ζωντάνια, σθένος και λαχτάρα για τη φύση και την άγρια ζωή. Ήταν μια όμορφη γυναίκα και, ως εκ τούτου, εκφράζει την έννοια της ομορφιάς της φύσης. Η παρθενία της αντιπροσώπευε το απόμακρο, το ανεξερεύνητο και την αγνότητα της φύσης. Είναι ένοπλη προκειμένου να τιμωρήσει – όπως η φύση – αυτούς που δεν είχαν επίγνωση και δεν σέβονταν τους κανόνες.

Τέλος, η καλή σχέση της θεάς του κυνηγιού με τα θηράματα εμπνέει σεβασμό προς αυτά. Αυτή η σχέση μπορεί να ακούγεται ειρωνική, αλλά δεν είναι. Η Άρτεμη δεν αγαπά τα θηράματα ως φυσικές και θνητές οντότητες, αλλά μάλλον ως πνευματικές οντότητες. Το γεγονός αυτό υποδηλώνει μια πνευματική σύνδεση μεταξύ των ιδιοτήτων του κυνηγού και του θηράματος. Η Άρτεμη είναι η προσωποποίηση αυτής της σύνδεσης και αλληλεξάρτησης. Ο άνθρωπος έχοντας την ευθύνη του ανώτερου θηρευτή οφείλει να σέβεται και να τηρεί τους κανόνες, διαφορετικά η τιμωρία – τα βέλη – που θα επιφέρει η ασέβεια του θα είναι δίκαιη και αμείλικτη.

Πίνακας I. Χαρακτήρας και ιδιότητες της θεάς Άρτεμης και η αντιστοιχία τους με τα γνωρίσματα της θήρας και της πανίδας.

Table I. Character and attributes of goddess Artemis and their correspondence with the traits of hunting and wildlife. Άρτεμη	Θήρα – άγρια πανίδα
Θηλυκή	Μη προβλέψιμη, μυστηριώδη, απόκρυφη, φευγαλέα
Νεαρή γυναίκα	Δηλώνει ζωτικότητα, εύρωστη, ατίθαση
Όμορφη γυναίκα	Ομορφιά της φύσης, ελκυστική και ευχάριστη δραστηριότητα
Παρθένα	Διεξάγεται στη φύση, ανυπότακτη, άγνωστη, απλησίαστη, αγνή
Οπλισμένη	Επικίνδυνη εάν δεν τηρηθούν οι κανόνες, τιμωρία της φύσης
Συντροφιά με τα ζώα	Ενέχει τη φροντίδα και την αγάπη προς τα ζώα

Χ. Σώκος* και Π. Μπίρτσας

*Διεύθυνση Έρευνας και Τεκμηρίωσης, Κυνηγετική Ομοσπονδία Μακεδονίας και Θράκης, Εθνικής Αντίστασης 173-175, 55134, Θεσσαλονίκη. 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ "Η άγρια πανίδα στην αρχαια Ελλαδα."