Γιατί ο Φίλιππος Β' τίμησε τον Πλάτωνα όταν πέθανε;

Τι μπορεί να συνδέει τον Πλάτωνα και τον βασιλιά της Μακεδονίας Φίλιππο Β', τόσο που ο τελευταίος να τον τιμήσει με νεκρώσιμη, επικήδεια τελετή μόλις πληροφορήθηκε το θάνατό του;

Την απάντηση έχει δώσει με δύο δημοσιευμένες μονογραφίες και μια τρίτη αδημοσίευτη ο αρχιτέκτονας-μηχανικός Ιορδάνης Δημακόπουλος, ένας αφοσιωμένος επιστήμονας, με τεράστια εμπειρία στις αναστηλώσεις αρχαίων μνημείων και γνώσεις πέραν του αντικειμένου του, στην ιστορία και φιλοσοφία.

Ο Ιορδάνης Δημακόπουλος από το 2000 έχει διατυπώσει την άποψη ότι στη γεωμετρία αλλά και σε κατασκευαστικά σχέδια του Πλάτωνα βασίζεται η δημιουργία των μονοθάλαμων μακεδονικών τάφων, όπως αυτοί κτίζονται από τον 4ο έως τον 2ο αι. π.Χ. Φαίνεται πως ο βασιλιάς της Μακεδονίας και πατέρας του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Φίλιππος, απευθύνθηκε στο φιλόσοφο της Αθήνας και γνώστη των μαθηματικών και της γεωμετρίας για να του δώσει ένα σχέδιο κατασκευής μνημειακών τάφων προκειμένου αυτοί να αντέχουν, να μη βουλιάζουν κάτω από τη μεγάλη πίεση όγκου χωμάτων που θα τους σκέπαζαν.

Και αυτό προκύπτει από παρατηρήσεις του κ. Δημακοπούλου σε 100 θολωτούς μακεδονικούς τάφους που έχουν ως τώρα ανασκαφεί, αλλά και από αναφορές σε αρχαίες πηγές.

Η πρώτη παρατήρηση που έκανε ήταν πως ο κύκλος και το τετράγωνο είναι δύο σχήματα που εφαρμόζονται στην κάτοψη και την πρόσοψη των μακεδονικών τάφων.

Τετράγωνη είναι η κάτοψη, σχεδόν τέλειος κύβος ως την ψαλίδα του θόλου είναι ο θάλαμος, «το ιδεατό στερεό» σύμφωνα με τον Πλάτωνα. Στον «Τίμαιο» (55d. 55e και 62d) ο φιλόσοφος κάνει λόγο για τα πλεονεκτήματα του τετραγώνου και του κύβου στις θλιπτικές δυνάμεις.

«Παρατηρώντας την τετραγωνική κάτοψη των μονοθάλαμων τάφων, είπα γιατί να συμβαίνει αυτό; Ως μηχανικός γνώριζα πως το τετράγωνο με τις ίσες πλευρές και ο κύβος με ίσες έδρες παρουσιάζουν στατικώς ενδιαφέρον. Θέλησα όμως να το ψάξω περισσότερο. Οι εξηγήσεις που έδιναν οι μελετητές οι οποίοι συσχέτιζαν την παρατήρηση αυτή με την πλατωνική αντίληψη περί φύσης, είδα πως δεν έχουν σχέση τουλάχιστον με τα στατικά. Ο Πλάτων αναφέρει στον "Τίμαιο" ότι το σταθερότερο στην έδραση και στην πίεση είναι το τετράγωνο και ο κύβος».

Ηδη από το 1966, ο καθηγητής κλασικής αρχαιολογίας Φώτης Πέτσας είχε επισημάνει πως στον τάφο των Λευκαδίων με τη μνημειακή πρόσοψη, ο όγκος του θαλάμου εσωτερικά αντιστοιχεί σε κύβο με έδρες όσο η τετραγωνική του κάτοψη. Ακριβώς το ίδιο συμβαίνει και στον τάφο της Μεγάλης Τούμπας στη Βεργίνα, τον  λεγόμενο τάφο του Φιλίππου Β'. Εχει 4,46 μ. μήκος επί 4,46 μ. πλάτος και ύψος 5,30 μ. ως το κλειδί του θαλάμου, διαστάσεις που αντιστοιχούν σε κύβο κατά προσέγγιση. «Αν δεν χρησιμοποιήσει κανείς τον  γνωστό τύπο για το εμβαδόν του κύκλου (3,14159 r2 ), αλλά τον βαβυλωνιακό τύπο 3r2, τότε ο όγκος  ισούται με 94,33 κ.μ., όσο δηλαδή το 4,46 Χ 4,46 Χ 4,74 μ.», μας εξηγεί ο κ. Δημακόπουλος. «Αυτό δείχνει  ότι επιδιώχθηκε η ισοδυναμία του εσωτερικού χώρου του θαλάμου με κύβο διαστάσεων 15 Χ 15 Χ 16 αττικούς πόδας».

Στα δύο σχήματα στον κύκλο και τον κύβο ο Πλάτων αναφέρεται στο πλαίσιο του δόγματος της Κοσμολογίας («Τίμαιος» 27 c), σύμφωνα με την οποία όλα τα στοιχεία της φύσης μηδέ εξαιρουμένων των  εμβίων όντων έχουν σχήματα. Κάποιοι συνέδεαν την αντίληψή του περί τη φύση του κόσμου με τα σχήματα  αυτά.

«Στους "Νόμους" του όμως , ένα έργο της ωριμότητάς του, ο Πλάτων αναφέρεται πολύ συγκεκριμένα σε  έναν ιδιαίτερα τιμητικό τύπο τάφου, περιγράφοντας στην ουσία έναν μονοθάλαμο μακεδονικό τάφο με τον   τύμβο του. Χαρακτηρίζει το οικοδόμημα ως υπόγεια "θήκη" στεγασμένη με "ψαλίδα προμήκη" με λίθινες  κλίνες στο εσωτερικό της και κατασκευασμένη εκ "λίθων ποτίμων και αγήρων εις δύναμιν". Γνωρίζει δηλαδή ακόμη και το είδος του υλικού κατασκευής του κτηρίου».

Την κατασκευή των μακεδονικών τάφων με όσα αναφέρονται στους «Νόμους» του Πλάτωνα είχαν συσχετίσει και παλαιότερα, όπως μας επισημαίνει ο κ. Δημακόπουλος, τόσο ο Κ. Ρωμαίος όσο και ο Χρ. Τσούντας (1857-1934). Θεωρεί δε ότι ο φιλόσοφος στα γηρατειά του δείχνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα  οικοδομήματα. Ισως και νωρίτερα να γνώριζε ανθρώπους τους «δουλειάς», τεχνίτες οικοδομικών έργων,  όπως φαίνεται στη διαθήκη του (που έχει διασωθεί ολόκληρη στον Διογένη Λαέρτιο ΙΙΙ, 42: «Ευκλείδης ο λιθοτόμος οφείλει μοι τρεις μνας»).

«Ο Πλάτωνας είχε εκπονήσει μια γεωμετρική κατασκευή, χρησιμοποιώντας το διάγραμμα των επτά  ομόκεντρων κύκλων για την παραγωγή του μεικτού στερεού του θαλάμου των μακεδονικών τάφων». Η  επιτυχία του σχεδίου αυτού έκανε τον Φίλιππο να νιώθει ότι οφείλει τιμές στο φιλόσοφο, γι' αυτό όταν  πέθανε το 347 π.Χ. και το πληροφορήθηκε ύστερα από κάποιες μέρες, προέβη σε νεκρώσιμη, επικήδεια  τελετή «επιτιμηθήναι», όπως αναφέρει ειρωνευόμενος μάλιστα τον Φίλιππο ο ιστορικός Θεόπομπος τον 3ο  αι. π.Χ. γιατί τίμησε τον Πλάτωνα αντί για την πατρίδα ή κάποιον ηγεμόνα. Ποιο λόγο μπορούσε να έχει ο  Φίλιππος να τιμήσει το φιλόσοφο, αν όχι να αναγνωρίσει κάποιες υπηρεσίες που του προσέφερε;».

Πάντως, οι παλιότεροι τάφοι στη Μακεδονία είναι κιβωτιόσχημοι και όχι θολωτοί και είχαν πρόβλημα στατικότητας. Που σημαίνει πως, αν δεν υπήρχαν τα κατασκευαστικά σχέδια του Πλάτωνα, ίσως να μη  θαυμάζαμε σήμερα τους βασιλικούς τάφους της Βεργίνας με τις περίφημες ζωγραφικές απεικονίσεις στην  πρόσοψη, όπως επίσης της Αμφίπολης, των Λευκαδίων, του Δίου, της Πέλλας και πολλούς ακόμη στους  οποίους παρατηρείται η τετραγωνική κάτοψη του θαλάμου (ισοτιμία πλάτους και μήκους)

(πηγή geodel)