Ελληνες σκλάβοι το 1821

Ελληνες σκλάβοι του Ιμπραήμ

Η επιλογή των σκλάβων μεταβλήθηκε με το πλήθος των μεσαζόντων εμπόρων και των διαπραγματευτών *---- Ενα αγοράκι επτά χρόνων είχε σωθεί καταφεύγοντας στο δωμάτιό μου, αλλά ο αφέντης του προσπαθούσε να το πάρει πίσω----

Του ΦΟΙΒΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗ-----

Στις αρχές του 1828 ο Ιωάννης Καποδίστριας έφτασε στην Ελλάδα ως ο πρώτος Κυβερνήτης των απελευθερωμένων ελληνικών εδαφών. Πολύ σύντομα ο Αυστριακός Αντον Πρόκες φον Οστεν (1795-1876), που υπήρξε αργότερα πρεσβευτής της Αυστρίας στην Αθήνα από το 1834, ανέλαβε να φέρει εις πέρας μια δύσκολη αποστολή.

«Σκλαβοπάζαρο στην Κωνσταντινούπολη», πίνακας του William AllanΕπειδή η Αυστρία διατηρούσε καλές σχέσεις με την Οθωμανική Αυτοκρατορία, ο Οστεν ανέλαβε να παίξει το μεσάζοντα για την ανταλλαγή αιχμαλώτων μεταξύ Ελλήνων και Αιγυπτίων.
Το ελληνικό Σύνταγμα της Επιδαύρου είχε καταργήσει τη δουλεία ανθρώπων κάθε εθνικότητας και θρησκείας. Αλλά αυτό δεν ίσχυε για τους Τούρκους και Αιγυπτίους.
Σ' ένα από τα γράμματά του προς τη Βιέννη, που έχει αναφέρει ο ομότιμος καθηγητής Πολυχρόνης Ενεπικίδης (Briefe nach Wien 1824-1843), ο Αυστριακός απεσταλμένος περιγράφει το ιστορικό της αποστολής του που μοιάζει μ' ένα χριστουγεννιάτικο ή πρωτοχρονιάτικο παραμύθι, αν και είναι αληθινή.
Στις 30 Μαρτίου 1828 ο Αντον Πρόκες φον Οστεν έφτασε στη Μεθώνη, στη νότια Πελοπόννησο, με το πλοίο «Αφροδίτη» και έδωσε εντολή να υψώσουν την αυστριακή σημαία δίπλα στην ελληνική στο ιστίο του πλοίου και στη συνέχεια να ρίξουν άγκυρα ανάμεσα στα τουρκικά σκάφη. «Ο νεοτερισμός της παρουσίας αυτής γέμισε τα καταστρώματα των πλοίων με κόσμο και τράβηξε τη μισή αιγυπτιακή στρατιά στην ακτή. Κανείς όμως δεν τόλμησε να δείξει μια κάποια απρέπεια».
Ο φον Οστεν δεν άργησε να συναντηθεί με τον Ιμπραήμ, που του έκανε καλή εντύπωση, και στη διάρκεια της παραμονής του στο αιγυπτιακό στρατόπεδο έκανε συζητήσεις με τον Αιγύπτιο ηγέτη που ξεπέρασαν το θέμα της ανταλλαγής των αιχμαλώτων και άπτονταν της ναυμαχίας του Ναβαρίνου κ.ά.
«Ο Ιμπραήμ -έγραψε ο φον Οστεν- έχει εύρωστο παράστημα, η έκφραση της φυσιογνωμίας του δείχνει καλοσύνη, η στάση και η γλώσσα του αξιοπρέπεια. Τη φυσική του ευθυμία έδειχνε να την παραλύει το σοβαρό ύφος, ίσως μία έγνοια».
Κάποια στιγμή ο Οστεν παρουσίασε τους αιχμαλώτους που κρατούσαν οι Ελληνες για ν' ανταλλαγούν με συμπατριώτες τους.
«Οταν του παρουσίασα τους 113 Αιγυπτίους, πράγμα που το έκανα κατά έναν τρόπο που να τον συγκινήσει, μου ανταπέδωσε τον αυτό αριθμό Γαστουνιωτών. Αρνήθηκα αυτή του την πρόταση και τον παρεκάλεσα να μου δώσει γυναίκες και παιδιά, όπως είχα την εντολή και σύμφωνα με τον ονομαστικό κατάλογο». Ο Ιμπράημ απάντησε: «Εχω στην ιδιοκτησία μου μόνο 17 άτομα και αυτά θέλω να σας τα δώσω. Ο,τι είναι παραπάνω ανήκουν σε άλλους και δεν έχω κανένα δικαίωμα να πειράξω την ξένη αυτή ιδιοκτησία».
Ο Αιγύπτιος ηγέτης υποσχέθηκε να εξαγοράσει Ελληνες σκλάβους από τους άλλους Αιγύπτιους «ιδιοκτήτες» και «κράτησε το λόγο του».
Ο Οστεν μεταξύ άλλων παρακάλεσε για την επιστροφή «της όμορφης Λέλλης από το Μεσολόγγι», αλλά ο Ιμπραήμ είπε ότι την είχαν πάει ήδη στην Αίγυπτο, αλλά επίσης για το λόγο ότι την είχε αρνηθεί και στο Γάλλο ναύαρχο Δεριγνί, «που την απαιτούσε βίαια και με την απειλή πως με τα κανόνια του θα κάνει στάχτη τη Μεθώνη».
Στις 2 Απριλίου ο Ιμπραήμ «κάνει δώρο» στον Οστεν «έναν παπά και 11 Ελληνες και εξαγόρασε από τη σκλαβιά πολλές γυναίκες και παιδιά».
Αλλά εκείνη τη μέρα την ακολούθησε μια άλλη λιγότερο ευνοϊκή για το ανθρώπινο παζάρι, καθώς «η επιλογή των σκλάβων μεταβλήθηκε με το πλήθος των μεσαζόντων εμπόρων και των διαπραγματευτών, που σέρνονταν κρυφά ή συνωστίζονταν σε μια βασανιστική υπόθεση. Ο αριθμός των σκλάβων ήταν δυστυχώς πολύ μεγάλος και οι απαιτήσεις των ιδιοκτητών τους τις περισσότερες φορές τόσο αδιάντροπες, που μου ήταν δύσκολο να απαιτήσω από τον Ιμπραήμ πασά ν' ακούσει τις επιθυμίες μου. Εν τούτοις τις παρουσίασα! Σε μια εμπορική δουλειά, όπου το εμπόρευμα είναι άνθρωποι, μπορεί βέβαια κανείς να επιδείξει φιλαργυρία, ακόμη και να προβεί σε χαμηλού επιπέδου ενέργειες, τις οποίες δεν θα έκανε ακόμη και αν επρόκειτο για έναν σωρό χρυσάφι.
Ο Ιμπραήμ επέπληξε το άδικο των επιθυμιών μου. Επέμεινα στις απαιτήσεις μου προσπαθώντας να τον πείσω. Αρνιόταν, πράγμα που θα έκανα και εγώ στη θέση του, να πληρώσει υπερβολικές τιμές. Εδειχνα επίτηδες ότι με είχε η υπόθεση προσβάλει, απέρριψα μάλιστα και την πρόσκλησή του για το βράδυ. Αλλά ένα συγκινητικό γεγονός ματαίωσε την άλλη μέρα την απόφασή μου αυτή. Μία νεαρή Μεσολογγίτισα είχε δραπετεύσει από τον αφέντη της. Είχε φτάσει ώς το κατώφλι της κατοικίας μου και ρίχτηκε στα πόδια μου ικετεύοντάς με να τη σώσω. Προηγουμένως είχα απελευθερώσει την αδελφή της. Η κοπελίτσα με συγκινούσε αφάνταστα, αλλά δεν τολμούσα να ελπίζω πως θα ήταν δυνατό να πετύχω την απελευθέρωσή της».
Μετά την απόδραση της Ελληνίδας το σπίτι όπου έμενε ο Οστεν περικυκλώθηκε από εκατοντάδες Τούρκους. Ο Αυστριακός πρέσβης έδωσε εντολή «στον θαυμάσιο ναυτικό δόκιμο Bourguignon» να την οδηγήσει μέσα από το πλήθος στον Ιμπραήμ. Με τα κιάλια ο Οστεν παρακολουθούσε την πορεία των δύο νέων. Κάποια στιγμή ο Bourguignon ανέσυρε το ξίφος του, ενώ το πλήθος τούς περιέσφιγγε. Τελικά έφτασαν «στο περίπτερο του πασά».
Το αποτέλεσμα δεν ήταν ευνοϊκό. Ο αξιωματικός επέστρεψε χωρίς το κορίτσι. Ο Οστεν αποφάσισε να πάει ο ίδιος στον Ιμπραήμ.
«Τον παρεκάλεσα να πει να φέρουν το κορίτσι, το οποίο και έκανε. Ικέτευε εκείνον κι εμένα κι έμεινε ήσυχο με τα χείλη κολλημένα στην άκρη της φορεσιάς του. Τότε σηκώθηκα και είπα: "Για το γιο του Μεχμέτ Αλί (δηλ. του Ιμπραήμ), το γιο του πιο πλούσιου ανθρώπου στην Ανατολή, είσαι πολύ ακριβή, αλλά εγώ σε αγοράζω, εγώ. Γιατί δεν θέλω να βαραίνει το αίμα σου στη συνείδησή μου"».
Με τα λόγια αυτά ο Οστεν έφερε τον Ιμπραήμ στο φιλότιμο και «τότε σηκώθηκε ο ευγενικός αυτός άνθρωπος, που όσον αφορά την ψυχοσύνθεσή του δεν είχα κάνει λάθος (...) και βάζοντας το ένα του χέρι στο ώμο μου και με το άλλο ρίχνοντας το κορίτσι στην αγκαλιά μου, φώναξε: "Εγώ την αγοράζω, εγώ". Ετσι πέρασε αυτό το κορίτσι στη δική μου ιδιοκτησία.(...) Εν τω μεταξύ είχαν καταφύγει στην "Αφροδίτη" από την πόλη και μερικοί άλλοι που τους είχαν απολύσει. Ενα αγοράκι επτά χρόνων, που είχε σωθεί καταφεύγοντας στο δωμάτιό μου και του οποίου ο αφέντης προσπαθούσε να το πάρει πίσω. Το πήγα εγώ ο ίδιος λαθραία στην "Αφροδίτη" μέσα σ' ένα φορτίο με παξιμάδια».
Η αποστολή Οστεν είχε αποδώσει καρπούς και η «Αφροδίτη» αγκυροβόλησε παραφορτωμένη με ανθρώπους στις ελληνοκρατούμενες περιοχές και όπως τόνισε ο Αυστριακός πρέσβης: «Ο Καποδίστριας έδεινε πολύ ευχαριστημένος με την επιτυχία της αποστολής μου».