ΔΡΥΪΔΕΣ
Η λέξη “druid” έχει 2 ερμηνείες.
Η πρώτη, προερχομένη από τήν Γαλλατική λέξη “derw” η οποία σημαίνει βελανιδιά, δίνει στόν Δρυϊδη τόν ορισμό « ο άνθρωπος τής βελανιδιάς».
Η δεύτερη σύμφωνα με το Madame Le Roux, έχει τήν Σακριτική ρίζα “root” πού σημαίνει « βαρύς» και “vid” πού σημαίνει «γνώση», έτσι ο Δρυϊδης είναι ο άνθρωπος ο φορτωμένος με πολλές γνώσεις.
Ο τίτλος τού Δρυϊδη ανήκε σε όλα τα μέλη, αλλά ο καθένας από αυτούς είχε τίς ειδικότητές του και τή δική του ξεχωριστή ικανότητα.
Ετσι έχουμε:
Τούς Δρυϊδες: πού είναι Ιερείς, Διδάσκαλοι, Πρεσβευτές και Σοφοί.
Αυτοί έχουν μία πλήρη μύηση στη Θεολογία, Κοσμολογία, Μαθηματικά.
Οι Δρυϊδες φορούσαν άσπρο λινό μανδύα και στέμμα από βελανιδιά. (σήμερα έχει αντικατασταθεί από μιά ταινία κεφαλιού κεντημένη με το σήμα τού Triban).
Τούς Vates ή Ovates (κάτι σάν αλχημιστές).
Προφήτες, γιατροί, φυσιοθεραπευτές, ύδρομάντεις ……..κλπ
Γενικά ήταν επιστήμονες.
Προήδρευαν στίς τελετουργίες και φορούσαν πράσινους μανδύες.
Τούς Βάρδους:
Ποιητές, μουσικοί, διδάσκαλοι, ιστορικοί…….κλπ.
Αυτοί ήξεραν τίς κρυφές παραδόσεις, μπορούσαν στήν ανάγκη να αντικαταστήσουν τούς Δρυϊδες και τούς Ovades και φορούσαν μπλέ μανδύες.
ΙΣΤΟΡΙΑ
Οι Ρωμαίοι είναι οι υπεύθυνοι για τήν εξαφάνιση τών Δρυϊδών.
Τούς απαγόρευσαν, με τήν πρόφαση ότι έκαναν ανθρωποθυσίες, ενώ στή πραγματικότητα η αιτία ήταν ο πολιτικός χειρισμός τους ενάντια στήν ιερατική τάξη η οποία είχε μεγάλη επιρροή πάνω στό λαό πού μπορούσε να αντισταθεί στόν κατακτητή.
Αργότερα, στά χρόνια τού Χριστιανισμού, ακολούθησε ένα σαρωτικό ξεκλήρισμα τής “βαρβαρικής θρησκείας”.
Ας σημειωθεί ότι το μόνο κείμενο πού αναφέρει “ανθρωποθυσία”, είναι Ιρλανδικό χριστιανικό, γραμμένο στά Λατινικά, μέσα στο απλυτήκιο τού Αγίου Πατρικίου!
Η Δρουϊδική θρησκεία συνεχίστηκε ,στα κρυφά, μέσα σε ορισμένα χριστιανικά μοναστήρια (όπως τών Βεναδικτήνων), τών οποίων τα απομονωτήρια είχαν δημιουργηθεί πάνω σε πολλά από τα αρχαία Ιερά.!
Οι Δρυΐδες, σύμφωνα με τις πληροφορίες που υπάρχουν, κυριάρχησαν για μεγάλο διάστημα στη Γαλατία και τη Βρετανία πριν από την εισβολή των Ρωμαίων. Αποτελούσαν κλειστή τάξη, με σαφή μυητική διδασκαλία. Κατείχαν γνώσεις αστρολογίας, θεραπευτικής, μαντικής και ασκούσαν την δικαστική εξουσία. Η λατρεία της δρυός έπαιζε πολύ σημαντικό ρόλο στην θρησκευτική τους φιλοσοφία. Η διδασκαλία τους, η οποία μεταξύ άλλων περιελάμβανε την πίστη στη μεταθανάτια ζωή και την επαναγέννηση, εδίδετο μόνον προφορικά, γι' αυτό έχουμε και έλλειψη γραπτών στοιχείων σχετικά μ' αυτήν.
Ύστερα από τους διωγμούς που υπέστησαν από τους Ρωμαίους και, ιδιαίτερα, επί καίσαρος Κλαυδίου, άρχισαν σιγά-σιγά να εξαφανίζονται μαζί με την εξάπλωση της Χριστιανικής θρησκείας στην Ευρώπη. Η εσωτερική παράδοση δέχεται την απώλεια της Δρυϊδικής μυήσεως, όχι όμως και της Δρυϊδικής διδασκαλίας.
Έχουν περάσει χρόνια από τότε που ο Ιούλιος Καίσαρ κατέκτησε με τις Ρωμαϊκές Λεγεώνες την Κεντρική Ευρώπη και τα Βρετανικά νησιά.
Η καταστροφή των δύο μεγαλύτερων Γαλατικών πόλεων, της Ζεγκόβια και της Αλέζια μας στέρησε τις πιθανές πληροφορίες για μια σφαιρικότερη γνώση της Κελτικής θρησκείας. Έτσι, γνωρίζουμε ελάχιστα για τους Δρυΐδες, που ήσαν οι θρησκευτικοί αρχηγοί των Κελτών.
Οι Δρυϊδες ήξεραν να γράφουν (Ελληνικό και Ογκαμικό-αρχαίο Ιρλανδικό- αλφάβητο), αλλά απαγόρευαν τη γραφή τού δόγματός τους από τον φόβο καταστροφής του!!
Οι λεπτομέρειες τών συνηθειών τους έχουν περιγραφεί, μετά τήν απαγόρευση από τόν επελαύνοντα Χριστιανισμό, κυρίως μέσα από τα Κελτικά Ιρλανδικά μοναστήρια, αλλά πολλές παγανιστικές ιστορίες μετά από λογοκρισία και επεξεργασία, βρέθηκαν μέσα σέ χριστιανικές ιστορίες.
Η Παράδοση επίσης επέζησε από Βάρδους διά μέσου διηγημάτων και τραγουδιών.
Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥΣ
Δεν θα ήταν παράλογο να σκεφθούμε, ότι μιά εντυπωσιακή γέννηση πρέπει να έλαβε χώρα τη στιγμή που ο άνθρωπος είχε την ευφυία να χαράξει τα πρώτα σχήματα, τις πρώτες εικόνες που ταυτόχρονα ήταν και σύμβολα. Έτσι η Μεταφυσική θα πρέπει να εκκολάφθηκε την ίδια εποχή με την Αισθητική.
Είναι ιστορικά παραδεδεγμένο ότι οι Δρυίδες δεν άφησαν γραπτά για το ουσιώδες μέρος της δοξασίας τους, η οποία προσφέρει πολλά σημεία σύγκρισης με την φιλοσοφία του Πυθαγόρα. Σ' αυτό δεν διαφέρουν από τους Μύστες όλων των εποχών. Έτσι, τα πρώτα γραπτά έγγραφα, που αφορούν τον Δρυϊδισμό, δεν χρονολογούνται καν κατά την πρώτη χριστιανική περίοδο, αλλά είναι μεταγενέστερα.
Μόνο μερικοί αιώνες μας χωρίζουν από την τελευταία τους σύνταξη. Αποτελούν μέρος της γαλατικής κοινωνίας και παρουσιάζονται κάτω από την μορφή μυθικών αφηγήσεων ή ρητών που έχουν σαν βάση τον αριθμό τρία. Από εδώ προέρχεται και το όνομα τους - Τριάδες.
Σαράντα έξι απ' αυτές τις Τριάδες, τις ονομαζόμενες θεολογικές, μεταφράστηκαν στα γαλλικά το 1853 από τον Αδόλφο Πικτέ που τις δημοσίευσε στη Βιβλιοθήκη της Γενεύης και αργότερα σ' ένα μικρό βιβλίο που έγινε δυσεύρετο: «Το Μυστήριο των Βάρδων».
Ο Ιωάννης Ρεϋνώ στο μεγάλο του έργο «Το Πνεύμα της Γαλατίας» αναδημοσίευσε αυτή την έκδοση που απέχει σε μερικά σημεία από το πρωτότυπο κείμενο. Γι' αυτό το 1906 ο Ιωάννης Λε Φουστέκ και ο Υβ Μπερτού ανέλαβαν ν' αποδώσουν λέξη προς λέξη αυτές τις σαράντα έξη Τριάδες τόσο στην αρμορικανή όσο και στη γαλλική.
Στον «θρύλο του Διαμαντιού», ο Έντμοντ Μπέιλλυ έδωσε ένα μεγαλειώδες σχόλιο αυτών των τόσο ιδιαίτερα περιεκτικών και τόσο υψηλής σημασίας ρητών. Πράγματι, για οποιονδήποτε δέχεται να σκεφθεί λίγο πάνω σ' αυτές, γίνεται σαφές ότι βρίσκει κανείς εκεί την παρουσία μιας δυτικής δοξασίας πολύ ανώτερης, που μπόρεσε, στην έσχατη πλέον μορφή της, να υποστεί την επίδραση του Χριστιανισμού.
Δοξασίας που δεν φθάνει όμως τόσο ψηλά μέσα στα σκοτάδια των καιρών και όπου το ουσιώδες αποτελεί ένα σώμα με την Ιερή Παράδοση και τον εσωτερισμό διαφόρων μυητικών συστημάτων, που ασκούνται μέχρι σήμερα στη Δύση. Καμμιά μελέτη δεν ενδείκνυται περισσότερο από τη μελέτη αυτών των κειμένων, για όσους σκέπτονται ότι η Δυτική Παράδοση μπορεί ν' αναζητηθεί μέχρι και την Πλατωνική Ατλαντίδα.
Κείμενα πού περιέχουν αρκετά αγνή πνευματικότητα για να κρατήσουν την προσοχή τού πνεύματος , δεν είναι επιφανειακά και δείχνουν πάθος για τα μυστήρια των πραγμάτων.
Από την πρώτη Τριάδα μαθαίνουμε ότι η Σοφία των Δρυϊδών βασίζεται επάνω στην ιδέα ενός Σημείου Ελευθερίας, όπου ισορροπούν όλες οι αντιθέσεις και που τοποθετεί την Αξία μέσα στην Εκλογή.
Οι Τριάδες προσπαθούν να προσδιορίσουν τους τρόπους του Είναι, δηλ. το μυστικό της Ζωής στην Κοσμική της άνοδο.
Ο ποιητής Βερχαίρεν είπε μέσα στην μεγαλοφυή του διαίσθηση:
«Ζωή σημαίνει ν' ανέρχεσαι...». Αυτός ο μεγάλος νόμος εκφράζεται σαν μια διδασκαλία σε όλη τη σειρά των Τριάδων, όπου η ανώτερη δοξασία έρχεται σε αντίθεση με τις ανατολικές ιδέες της απορρόφησης στους κόλπους της Μεγάλης Ψυχής. (Νιρβάνα κ.λ.π.)
Εχοντας διασχίσει τις τρεις πρωτόγονες συμφορές του Αμπρέντ που είναι:
η Αναγκαιότητα, η Λησμονιά και ο θάνατος,
έχοντας θριαμβεύσει στις τρεις αναγκαιότητες που συνδέονται με τη θνητή του φύση:
τον Πόνο, την Ανανέωση, την Εκλογή
έχοντας διασχίσει τις τρεις εναλλακτικές καταστάσεις:
την Αναγκαιότητα και την Ελευθερία, το Κακό και το Καλό,
έχοντας κερδίσει τις τρεις νίκες που δικαιολογούν την κατάσταση του ανθρώπου
1) ν' αποκτήσει την Επιστήμη πριν τον προλάβει ο θάνατος,
2) ν' αποκτήσει την ηθική Δύναμη και να εισχωρήση στον κόσμο των αγνών Πνευμάτων ή τον Κόσμο της Λευκότητας, και
3) να δημιουργήση μιαν άφθαρτη προσωπικότητα.
Η αλήθεια, η θέληση και η ισχύς επιτυγχάνουν με την ένωση της δύναμης τους ό,τι επιθυμούν.
Αρχίζουν στην κατάσταση του ανθρώπου και στη συνέχεια διαρκούν για πάντα.
Ο Δρυϊδισμός διδάσκει την Δοκιμασία δια της Αγάπης και αυτή τη δοξασία τη βρίσκουμε ξανά στις αφηγήσεις της Στρογγυλής Τραπέζης σ' όλη την εμφανή φαντασία της πλοκής.
Ο καθένας είν' ελεύθερος να εκλέξει τις φωνές της σωτηρίας του. Του δόθηκε η ελευθερία γι' αυτό. Συνεπώς, η αιωνιότητα δεν μας είναι εφικτή παρά μόνον αν αποδείξουμε ότι είμαστε ικανοί να την κατακτήσουμε.
Τί θα πηγαίναμε ν' αναζητήσουμε στην Ανατολή, όταν η αρχαία Σοφία των Δρυϊδών δίνει στον άνθρωπο τα πιο υψηλά πεπρωμένα και δίνει στην Επιστήμη βάσεις σαν κι αυτές:
«Πρέπει, για να την κατακτήσεις ολόκληρη, να πραγματοποιήσεις το πέρασμα από κάθε κατάσταση της ζωής και των γεγονότων της, πρέπει να διατηρείς την μνήμη κάθε καταστάσεως της ζωής, καθώς και των στοιχείων που προκύπτουν απ' αυτήν. Πρέπει να χρησιμοποιήσεις την ισχύ της διάβασης από κάθε κατάσταση της ζωής σύμφωνα με τη θέληση σου, για ν' αποκτήσεις πείρα και κρίση κι αυτό το συναντάς στον κύκλο του Γκουενβέντ».
Μέσα απ' αυτό διακηρύσσεται η απεριόριστη ανάπτυξη του Ωραίου και του Καλού.
Οι Γοτθικοί Καθεδρικοί ναοί ήλθαν να πάρουν την θέση των Ντολμέν. Είναι τα βιβλία από πέτρα, βιβλία αλχημείας, όπως αποδεικνύει ο Φουλκανέλλι* και διδάσκουν το μυστικό
του Μεγάλου Έργου, που είναι η πνευματική και η υλική μεταστοιχείωση.
Εάν λοιπόν με την Αλχημεία θέλουμε να καταλάβουμε, όχι μόνο τις λειτουργίες που πρέπει να οδηγήσουν στην κατασκευή χρυσού, αλλά συγχρόνως και στην αποκατάσταση της ψυχής στην πρωταρχική της δόξα, θα έλεγα ευχαρίστως ότι το γαλατικό Ταλιεζίν είναι μία αλχημιστική αφήγηση. Ως εκ τούτου περικλείει κάτω από μια καλυμμένη μορφή τα ουσιώδη στοιχεία της Δοξασίας των Κελτών, που είναι Χριστιανική στις καθαρές θεμελιακές αρχές της, αν και αναπτύχθηκε πριν από τον Χριστό.
«Σημαδεύτηκα από την Μαθ (Φύση) πριν γίνω αθάνατος», λέει ο Βάρδος. «Δηλαδή, για να κάνω τη ζωώδη ψυχή μου, ψυχή ανθρώπου. Ο Γκουϊόν έχυσε στα χείλη μου το ποτό της αθανασίας που περιέχεται στο κύπελλο που φυλάει, το κύπελλο της Καριντουέν, της θείας θάλασσας που σύμβολο της είναι το Δοχείο».
«Ο Τόπος της προέλευσης μου - λέει ο Ταλιεζίν στην αρχή του τραγουδιού του -είναι η περιοχή των άστρων του καλοκαιριού. Ο Διανομέας των Κόσμων με είχε δίπλα στον θρόνο του στον πρωταρχικό γαλαξία. Είμαι ένα θαύμα που η προέλευση του δεν είναι γνωστή. Ήμουν στην Ασία μαζί με τον Νώε μέσα στην Κιβωτό. Ήμουν στην Ινδία όταν κτιζόταν η Ρώμη. Συνόδευσα εδώ αυτούς που επέζησαν από την Τροία, θα είμαι στο πρόσωπο της γης μέχρι την ημέρα της κρίσης, και είμαι ικανός να διδάξω ολόκληρο το σύμπαν. Ο Ιντνό και ο Χεϊνίν, που μερικοί ερμηνεύουν ως τον Άγιο Ιωάννη, τον απόστολο του Λόγου, μ' ονόμαζαν Μέρλιν, και
οι βα σιληάδες του μέλλοντος θα μ' ονομάζουν Ταλιεζίν.».
Ο εκχριστιανισμένος Δρυϊδισμός μετέφερε το μυητικό κέντρο του στην Ιρλανδία και στη Χώρα της Γαλατίας. Από την Γαλατία, λοιπόν, μας ξανάρχεται αυτό το πρώτης τάξεως κείμενο: οι Τριάδες. Και οι Τριάδες περιέχουν ό,τι μας χρειάζεται για να ερμηνεύσουμε τον μύθο του Ταλιεζίν. Έχει σχέση με την ανθρώπινη ψυχή, την πτώση της και τη λύτρωση της δια μέσου της αιώνας κλίμακας των μεταναστεύσεων.
Υπάρχουν τρεις κύκλοι ζωής λένε οι Τριάδες.
Κάθε ζωή ξενικά από το Αννούν (την Άβυσσο, το σκοτεινό βάθος) όπου εκκολάπτονται οι πρωταρχικές ζυμώσεις, αποκτά την επιστήμη με πόνο δια μέσου του Αμπρέντ (τον κόσμο της Αναγκαιότητας) και κατακτά την πληρότητα μέσα στον κύκλο της Λευκότητας, τον Ουρανό ή Γκουενβέντ. Η ψυχή ξαναβρίσκει εκεί το Αουέν ή την πρωταρχική της Διάνοια, την πρωταρχική Αγάπη, την πρωταρχική Μνήμη. Όμως ο Άνθρωπος δεν μπορεί να θριαμβεύσει στις αναγκαιότητες που συνδέονται με την θνητή του φύση παρά μόνο με την θυσία και την ελεύθερη Εκλογή.
Όλη η Δρυϊδική Σοφία, επιμένουν, στηρίζεται στην ιδέα ενός Σημείου Ελευθερίας, επάνω στην εκλογή ανάμεσα στο Καλό και στο Κακό. (θυμίζει μωσαϊκο δάπεδο;)
Μήπως και οι τρεις κύκλοι που προσδιορίζονται από τις Τριάδες, δεν ξαναβρίσκονται, λαμβάνοντας υπόψη τις όποιες διαφορές, στον Δάντη; Κόλαση, Καθαρτήριο, Παράδεισος.
Μήπως και η ιδέα του Καθαρτηρίου δεν ενισχύεται στον Μεσαίωνα στην προτίμηση που δείχνουν για τις δοξασίες του Κελτισμού; (Μαρί ντε Φρανς, το Μαρτύριο του Αγίου Πατρικίου).
Ουσιώδης είναι η διαφορά μεταξύ της Ανατολής και της Δύσης, που υπογραμμίζω για άλλη μια φορά: η νιρβανική εκμηδένιση δεν είναι η ανταμοιβή για τις δοκιμασίες που ο
ανθρωπος περνά θριαμβευτικά. Με το μέτρο που αναρριχώνται την κλίμακα των μετενσαρκώσεων, τα πνεύματα δημιουργούν μια συνείδηση πιο καθαρή, που τα ατομικοποιεί κάνοντας τα αθάνατα. Αντίθετα δεν μπορούν να εισδύσουν στο Κεουγκάντ (την κενή περιοχή) που ανήκει μόνο στον θεό. Και ο θεός δεν είναι δυνατόν σε καμμιά περίπτωση να ταυτισθεί με την Εκδήλωση του.
Στο Κεφάλαιο XV του Ιου βιβλίου των Στρωματέων, ο Κλήμης ο Αλεξανδρείας λέει ότι ο Πυθαγόρας είχε δανείσει την δοξασία του στους Δρυΐδες και ο Πολυίστωρ αναγνώριζε ότι οι Δρυΐδες ήταν οι πιο φωτισμένοι από τους ανθρώπους. Για τον Πυθαγόρα, όπως και για τους Δρυΐδες, η ύψιστη Μονάδα αντιπροσωπεύει την ουσία του θεού, ενώ η Δυάδα την ιδιότητα του ως γεννήτορα, και είναι ταυτόχρονα και αρσενική και θηλυκή. Η Δυάδα δημιουργεί τον κόσμο που είναι τριαδικός. Όπως στον άνθρωπο το πνεύμα, η ψυχή και το σώμα,, τρία στοιχεία αποτελούν και τον κόσμο που είναι:
ο θεϊκός κόσμος, ο ανθρώπινος κόσμος και ο φυσικός κόσμος.
Η Τριάδα ή νόμος του Τριαδικού είναι, λοιπόν, για τους Πυθαγόρειους, όπως και για τους Δρυΐδες, το πραγματικό «κλειδί της ζωής», σύμφωνα με την πολύ επιτυχημένη έκφραση του Εδουάρδου Συρέ. Βρίσκεται σ’ όλους τους βαθμούς της κλίμακας των όντων και των πραγμάτων. Το Επτά σήμαινε για τον Πυθαγόρα την ένωση του Ανθρώπου και του θείου. Κατ’ αυτόν οι Εννέα Μούσες, που προσωποποιούσαν τις επιστήμες συγκροτημένες ανά τρεις, προίσταντο της τριπλής τριάδας που είχε εξελιχθεί στους εννέα κόσμους.
Στον κάθε κόσμο ο Διδάσκαλος ενσάρκωνε μιαν αρχή, μια δρώσα ενέργεια του Σύμπαντος. «Γι’ αυτόν, λέει επίσης ο Συρέ, τα τέσσερα στοιχεία, από τα οποία σχηματίστηκαν τα άστρα και όλα τα όντα, προσδιορίζουν τέσσερις διαβαθμισμένες καταστάσεις της ύλης.
Η Γη αντιπροσωπεύει τη στερεά κατάσταση, το Νερό την Υγρή, ο Αέρας την αεριώδη και η Φωτιά την ακτινοβολούσα, αστάθμητη κατάσταση.
Το πέμπτο στοιχείο, το αιθερικό, αντιπροσωπεύει μια κατάσταση τόσο εκλεπτυσμένη και τόσο έντονη, που δεν είναι πλέον ατομική και που είναι προικισμένη με συμπαντική διεισδυτική ικανότητα. Είναι το αρχικό κοσμικό ρευστό, το αστρικό φως ή Ψυχή του Κόσμου».
Αυτή η διαίρεση, που δεν απέχει πολύ από τις ιδέες της σύγχρονης φυσικής, συναντάται στη Βάρδα της Γαλατίας.
Οι Δρυίδες θεωρούσαν ότι ο φυσικός κόσμος αποτελείτο από τέσσερα πρωταρχικά στοιχεία: το Καλάς απ’ όπου προέρχεται η Γη και όλα τα σκληρά σώματα, το Γκουιγιάρ απ’ όπου προέρχεται ό,τι είναι υγρό ή υγροποιείται, το Φουν απ’ όπου προέρχεται ό,τι είναι πνοή, άνεμος, ανάσα και αέρας και το Ουβέλ απ’ όπου προέρχεται κάθε θερμότητα, κάθε φωτιά, κάθε φως. Η δημιουργός Αρχή, το Φως, παίρνει το όνομα Νουίβρ. Από το Νουΐβρ κάθε κίνηση, κάθε πνεύμα, κάθε ανθρώπινη ζωή και, από την ένωση του με τ’ άλλα στοιχεία, αναβλύζει κάθε ύπαρξη.
Στο Νουίβρ και στην ύψιστη λαμπρότητα του, έξω από κάθε άλλο και διαφορετικό πράγμα, ενυπάρχει ο θεός, γιατί ο θεός είναι το Νουίβρ και δεν υπάρχει σ’ αυτόν ούτε ανανέωση, ούτε θάνατος, ούτε καταστροφική αρχή και αποσύνθεση, ούτε φθορά. Δηλαδή, δεν υπάρχει ούτε τόπος, ούτε χρόνος όπου να μην υπάρχει ο θεός.
Το Νουΐβρ είναι ταυτόχρονα το μικρότερο των μικρότερων και μεγαλύτερο από τους κόσμους, όπως λέει μια γαλατική βάρδα, αφού είναι αυτή η ίδια η λεπτότητα και η ισχύς. Είναι παρούσα σε κάθε ανθρώπινη ψυχή και αναμφίβολα συμβολίζεται με το μυστηριώδες πρόσωπο του Γκουιόν που φύλαγε το δοχείο της Καριντουέν και ο οποίος, για να φέρει στα χείλη του μια γουλιά του μαγικού υγρού, γίνεται ένα είδος Πρωτέα που καταφεύγει σε διαδοχικές μετεμψυχώσεις και μετενσαρκώσεις. Αυτός ο νάνος γίνεται τελικά ο Ταλιεζίν. Έτσι αγγίζουμε – το επαναλαμβάνω – τις δοξασίες της αλχημείας και ξαναβρίσκουμε τον Δάντη, ο οποίος, επί πλέον, ομολογεί ότι η Αγαπημένη του δεν είναι άλλη από εκείνη του Πυθαγόρα: η Σοφία.