Το Ελληνικό Δημόσιο έχασε την δημοπρασία για το "Παλίμψηστο" του Αρχιμήδη.

Kατά μια ειρωνική (σημειολογικά) συγκυρία, ο τίτλος της δημοπρασίας υπ' αριθ. 9058 ήταν «Εύρηκα», μία από τις ιστορικότερες λέξεις των θετικών επιστημών παγκοσμίως. Κάτω από το σφυρί του δημοπράτη βρέθηκε το Παλίμψηστο του Αρχιμήδη, Στο παρόν άρθρο θα μας απασχολήσει η στάση, η συμπεριφορά και η μάλλον αθεράπευτη αβελτηρία του ελληνικού Δημοσίου που, όπως σε κάθε ανάλογη σημαντική περίπτωση, έπραξε τα συνήθη ελάχιστα, με μηδενικά αποτελέσματα. Το κακό είναι πως οι ελληνικές αρχές, εν προκειμένω το υπουργείο Πολιτισμού, γνώριζαν τα πάντα από τις 5 Οκτωβρίου του 1998, λίγες μόνο ημέρες αφότου είχε ανακοινωθεί η δημοπρασία του Παλίμψηστου του Αρχιμήδη από τον οίκο Κρίστις (Christies). Μια ομάδα επιστημόνων του Τμήματος Μεθοδολογίας, Ιστορίας και Θεωρίας της Επιστήμης του Πανεπιστημίου Αθηνών είχε αποστείλει επιστολή στον τότε υπουργό Πολιτισμού κ. Ε. Βενιζέλο, όπου σημειωνόταν εμφατικά η εξαιρετική σπουδαιότητα του Παλίμψηστου, τόσο για τις επιστήμες όσο και για την πολιτιστική κληρονομιά. Αποδέκτες της εν λόγω επιστολής ήταν σχεδόν όλα τα ΜΜΕ, έντυπα και ηλεκτρονικά.
 Έγραφαν τότε, μεταξύ άλλων, οι καθηγητές: «Το χειρόγραφο αυτό βγαίνει τώρα σε δημοπρασία από τον οίκο Christies, κοστολογημένο, όπως γράφτηκε, στην τιμή των τριακοσίων εκατομμυρίων δραχμών! Η τιμή είναι βεβαίως εξαιρετικά υψηλή. Αλλά πρέπει να τονιστεί ότι η απόκτηση του από την Ελλάδα θα είναι κάτι το εξαιρετικά σημαντικό. Παρά το γεγονός ότι το περιεχόμενο του χειρογράφου έχει εκδοθεί και μελετηθεί από τους ειδικούς, πρέπει να λάβουμε υπ' όψιν ότι έχουμε εδώ ένα αυθεντικό κομμάτι της πολιτιστικής μας κληρονομιάς που, εκτός από την ανεκτίμητη επιστημονική του αξία, είναι όπως είπαμε μοναδικό. Η διεκδίκηση των τεκμηρίων της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, χωρίς εθνικισμούς και μεγάλες κουβέντες, είτε είναι τα γλυπτά του Παρθενώνα είτε είναι πίνακες του Γκρέκο είτε είναι πολύτιμα χειρόγραφα, πρέπει να αποτελεί μέρος της πολιτικής στον τομέα του πολιτισμού». Λόγια γεμάτα αλήθεια και ουσιαστική ευαισθησία για τα ελληνικά πράγματα. Πού κατέληξαν ωστόσο; Η κατάληξη της ευαισθητοποίησης των επιστημόνων δεν θα μπορούσε να είναι άλλη από εκείνη που προέκυψε, αφού τη διεκδίκηση του Παλίμψηστου ανέλαβε ένα κράτος που συνήθως καθεύδει ονειρευόμενο αρχαίες δάφνες και σύγχρονα ευρωπαϊκά πακέτα στήριξης. Το παλίμψηστο χειρόγραφο του Αρχιμήδη είναι ένα μοναδικό τεκμήριο της πολιτιστικής μας κληρονομιάς
Η ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΤΩΝ ΟΚΤΩ ΚΑΙ Η ΧΑΜΕΝΗ ΕΥΚΑΙΡΙΑ

Οι άνθρωποι που αποπειράθηκαν να κινητοποιήσουν την κρατική μηχανή ήταν οκτώ διδάσκοντες ιστορία και φιλοσοφία των επιστημών του Τμήματος Μεθοδολογίας, Ιστορίας και Θεωρίας της Επιστήμης (ΜΙ-ΘΕ) του Πανεπιστημίου Αθηνών: Δ. Αναπολιτάνος, Θ. Αραμπατζής, Κ. Γαβρόγλου, Δ. Διαλέτης, Β. Καρα-κώστας, Β. Κιντή, Κ. Κριμπάς και Γ. Χριστιανίδης. Η έκκληση των καθηγητών τράβηξε το ενδιαφέρον των ΜΜΕ κι ακολούθησε σειρά συνεντεύξεων και παρουσιάσεων του θέματος από εφημερίδες, ραδιοφωνικούς και τηλεοπτικούς σταθμούς. Το αίτιο είναι προφανές: το αμείωτο ενδιαφέρον του κοινού για τον επαναπατρισμό της προγονικής κληρονομιάς. Ενδεικτικά θα αναφέρουμε πως μόνο στις 8 Οκτωβρίου του 1998 οι κ. Γαβρόγλου και Χριστιανίδης έδωσαν συνέντευξη στον Antenna, ο κ. Γαβρόγλου στο Mega, ο κ. Χριστιανίδης στην κρατική τηλεόραση και στους ραδιοφωνικούς σταθμούς Flash 9.61 και Αθήνα 984.

Βροχή δημοσιευμάτων σημειώθηκε στον ημερήσιο Τύπο. Ενδεικτικοί είναι οι τίτλοι ορισμένων εφημερίδων ευρείας κυκλοφορίας: «Το δεν "Εύρηκα" του ΥΠΠΟ για την απόκτηση του μνημείου χειρογράφου του Αρχιμήδη! Έρανος κι Έφοδος, η λύση» (Καθημερινή, 9/10/1998) «Σχέδιο απόκτησης του Κώδικα του Αρχιμήδη» (Ελευθεροτυπία, 9/10/1998) «Για τον Κώδικα του Αρχιμήδη» (Έθνος, 9/10/1998) «Κίνηση για την αγορά του "Παλίμψηστου" του Αρχιμήδους» (Τα Νέα, 9/10/1998) «Χειρόγραφο του Αρχιμήδη: Συμβολική η απόκτηση του» (Ριζοσπά¬στης, 10/10/1998) «Το "Εύρηκα" του ΥΠΠΟ βρήκε ανταπόκριση» (Καθημερινή, 11/10/1998) «Αρχιμήδους Πάθη» (Καθημερινή, 18/10/1998) «Επιχείρηση "Αρχιμήδης"» (Ελευθεροτυπία, 18/10/1998). Ο Τύπος, η κοινή γνώμη και οι ειδικοί πίεζαν το υπουργείο να αναλάβει τις ευθύνες του και να κινηθεί. Έπρεπε να βρεθούν χρήματα προκειμένου να αγοραστεί το χειρόγραφο.

Με μια δεύτερη επιστολή της επιστημονικής ομάδας, που εξεδόθη ως δελτίο Τύπου του Πανεπιστημίου Αθηνών λίγες μέρες αργότερα, γινόταν μια αποτίμηση της επιστημονικής αξίας του χειρογράφου. Επιπλέον, αναφερόταν σαφώς ότι είχε σημειωθεί μεγάλη πρόοδος σε άλλους επιστημονικούς κλάδους (όπως στη δορυφορική τηλεπισκόπηση), και συνεπώς υπήρχαν οι τεχνολογικές δυνατότητες για την ανάγνωση του χειρογράφου. Διάφοροι ιδιωτικοί φορείς και ιδρύματα εξεδήλωσαν το ενδιαφέρον τους να συνδράμουν την εθνική προσπάθεια. Ενδεικτικά, αναφέρουμε τα εξής: Ίδρυμα Ωνάση, Σταύρου Νιάρχου, Κωστόπουλου, Βουδούρη, Α. Γ. Λεβέντη, Όμιλος Λάτση-Eurobank, Ένωση Τραπεζών και το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τράπεζας. Συνολικά, από τους χορηγούς συγκεντρώθηκαν περί τα 2.000.000 δολάρια. Ταυτόχρονα, ο τότε υπουργός Πολιτισμού κ. Βενιζέλος διέπραττε ένα σημαντικότατο σφάλμα: δεν δέχτηκε καν να συναντήσει τον εκπρόσωπο των Κρίστις, ο οποίος ήρθε στην Ελλάδα πριν βγει «στο σφυρί» το Παλίμψηστο, προκειμένου να διαπραγματευτεί με τον «ηθικό» δικαιούχο του σπάνιου χειρογράφου, δηλαδή το ελληνικό κράτος. Εκ πρώτης όψεως, το ζήτημα θα μπορούσε να λυθεί πριν καν φτάσουν τα πράγματα στο σφυρί του δημοπράτη και το «1, 2, 3, πουλήθηκε!».

Δυστυχώς, τα εύκολα πράγματα δεν έγιναν δύσκολα, αλλά ανέφικτα, καθώς το ελληνικό κράτος, διά του τότε υπουργού Πολιτισμού, τήρησε «αξιοπρεπή» στάση - ίσως κατά βάθος ελπίζοντας να μην κριθεί εκ του αποτελέσματος που προδιαγραφόταν αρνητικό. Η στάση του υπουργείου μπορούσε να συνοψισθεί στο «δεν ομιλούμε με όσους πωλούν χειρόγραφα που έχουν κλαπεί πριν από 100 χρόνια». [Σημειωτέον ότι το Παλίμψηστο ήταν κάποτε ιδιοκτησία του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων.] Εκ πρώτης όψεως θα ήταν λογική η εν λόγω στάση, αν διακρινόταν από συνέπεια και συνέχεια. Ωστόσο, δεν στέκει εφόσον διαρκώς γίνονταν, γίνονται και φαίνεται πως θα συνεχίσουν να γίνονται διάλογοι με όσους πωλούν ή εκθέτουν ελληνικές αρχαιότητες που έχουν κλαπεί πριν από 200,100 ή ακόμη λιγότερα χρόνια. Η υπόθεση «μάρμαρα Ακροπόλεως» και οι λέξεις Έλγιν και μουσείο Γκετί πρέπει να μας θυμίσουν πολλούς ανάλογου περιεχομένου διάλογους. Υπό αυτό το πρίσμα, κρίνεται ως εξαιρετικά ενδιαφέρουσα η εξέλιξη της αίτησης ασφαλιστικών μέτρων που είχε κάνει το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων: δικαστήριο της Νέας Υόρκης την απέρριψε την παραμονή της δημοπρασίας. Το σκεπτικό της απόφασης στηριζόταν στο επιχείρημα πως η ύπαρξη του χειρογράφου ήταν ήδη γνωστή εδώ και αρκετές δεκαετίες. Συνεπώς, ο οποιοσδήποτε ιδιοκτήτης θα μπορούσε να προβάλει τις αξιώσεις του σε εύθετο χρόνο. Το ΥΠΠΟ ενημερώθηκε με κάθε επισημότητα ότι έπρεπε να περιμένει πολλά από το χειρόγραφο
Η... ΕΠΙΤΟΠΙΑ ΠΡΑΓΜΑΤΟΓΝΩΜΟΣΥΝΗ
«Η σημερινή κατάσταση του χειρογράφου: Το χειρόγραφο βρίσκεται σε πολύ κακή κατάσταση, έστω και αν αυτή έχει σήμερα σταθεροποιηθεί. Φθορές από υγρασία, εκτεταμένοι λεκέδες μούχλας, μαυρισμένα από τη φωτιά άκρα έχουν αλλοιώσει σημαντικά την αρχική μορφή του χειρογράφου. Επιπλέον, αρκετά φύλλα είναι είτε αποκομμένα από τη στάχώση είτε τους λείπουν τα περιθώρια είτε ακόμη και μέρος του κειμένου. Σε πολλά φύλλα η υγρασία έχει εξαφανίσει τη μελάνη και το κείμενο του ευχολογίου δεν είναι αναγνώσιμο. Αυτό ισχύει πολύ περισσότερο για τον "υποκείμενο" Αρχιμήδη. Το ποσοστό των φύλλων που βρίσκεται σε εξαιρετικά κακή κατάσταση για έναν ή και περισσότερους από τους παραπάνω λόγους είναι περίπου το 25% του συνόλου». Όσα (απογοητευτικά) μόλις διαβάσατε αποτελούν απόσπασμα από την έκθεση που συνέταξε, έπειτα από «επιτόπια εξέταση» του χειρογράφου, η κ. Σ. Κοτζαμπάση, επίκουρη καθηγήτρια, τότε, στο Τμήμα Μεσαιωνικής και Νέας Ελληνικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Η πραγματογνωμοσύνη της κ. Κοτζαμπάση πραγματοποιήθηκε, όπως αναφέρει η ίδια, την Πέμπτη, 22 Οκτωβρίου του 1998 στους χώρους του οίκου Κρίστις της Νέας Υόρκης. Ακόμη πιο απογοητευτική ήταν η συνέχεια της έκθεσης πραγματογνωμοσύνης, που αναφερόταν στην αξία του χειρογράφου - ένα ζήτημα- κλειδί, το οποίο θα καθόριζε εν πολλοίς το κατά πόσο το φειδωλό (στα σημαντικά) ελληνικό κράτος θα άξιζε να δαπανήσει χρήματα για την απόκτηση του Παλίμψηστου. Γράφει σχετικά η κ. Κοτζαμπάση: «Η κακή κατάσταση του χειρογράφου δεν επιτρέπει, παρόλη την εξέλιξη της τεχνολογίας, ίσως μια υπερβολικά αισιόδοξη πρόβλεψη για τις δυνατότητες ανάγνωσης των υπόλοιπων φύλλων ή για συμπλήρωση και διόρθωση γραφών του Χάιμπεργκ». Άνθρακες δηλαδή ο θησαυρός! Όμως, η εν λόγω έκθεση πραγματογνωμοσύνης έχει αμφισβητηθεί έντονα από την επιστημονική κοινότητα, η οποία συμμετείχε στην υπόθεση της ευαισθητοποίησης των αρχών για την αγορά του Παλίμψηστου.

Φυσικά, η εξέλιξη της υπόθεσης δικαίωσε όσους χαρακτήρισαν την έκθεση «πρόχειρη» και «αστήρικτη». Η κ. Κοτζαμπάση στο κείμενο της δεν αναφέρει κάποια πληροφορία για το είδος των ελέγχων που πραγματοποίησε η ίδια στην εξέταση του χειρογράφου στη Νέα Υόρκη. Η ζημιά, σε κάθε περίπτωση, είχε γίνει. Το ΥΠΠΟ ενημερώθηκε με κάθε επισημότητα ότι δεν έπρεπε να περιμένει πολλά από το χειρόγραφο. Ειδικά το σημείο που έλεγε «παρόλη την εξέλιξη της τεχνολογίας» ήταν μεταφυσικά διατυπωμένο! Ό,τι κι αν έχει γίνει ή θα γίνει από την επιστήμη, ας μην περιμένουμε πολλά... Ουσιαστική απάντηση σε όσα υποστηρίζονται στην εν λόγω έκθεση αλλά και σε άλλες αστήρικτες αιτιάσεις είχε ήδη δοθεί μέσω μιας επιστολής που συνυπέγραψαν οι υπεύθυνοι τριών εργαστηρίων, τα οποία είχαν την εξειδίκευση και τις προδιαγραφές να ανακτήσουν τον «χαμένο» Αρχιμήδη: επρόκειτο για τους διευθυντές του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Συστημάτων Επικοινωνίας και Υπολογιστών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, του Εργαστηρίου Ηλεκτρονικής Επεξεργασίας Ιστορικών Αρχείων του Πανεπιστημίου Αθηνών και της Ομάδας Επεξεργασίας Ψηφιακών Εικόνων του Εθνικού Αστεροσκοπείου. Οι επικεφαλής αυτών των εργαστηρίων εξηγούσαν τις υφιστάμενες τεχνολογικές δυνατότητες. Επίσης, τεκμηρίωναν πως τα εργαστήρια μπορούσαν να συμβάλουν καθοριστικά στην ψηφιακή αποκατάσταση του χειρογράφου αλλά και να συντονίσουν την τεχνική επεξεργασία. Στην Ελλάδα όμως ποιος δίνει σημασία σ' αυτές τις ανθυπολεπτομέρειες;





«ΘΑ ΕΠΑΝΕΛΘΟΥΜΕ ΣΤΗΝ ΕΞΑΓΟΡΑ ΑΠΕΥΘΕΙΑΣ»

Η επιτόπια πραγματογνωμοσύνη της κ. Κοτζαμπάση έγινε την Πέμπτη, 22 Οκτωβρίου 1998. Στις 23/10, μόλις μία ημέρα αργότερα, ο κ. Βενιζέλος με επιστολή του (αριθμός πρωτοκόλλου 7975) ευχαριστεί τους χορηγούς και, μεταξύ άλλων, τους διαβεβαιώνει: «Συνεκτιμώντας με άκρα προσοχή όλα τα δεδομένα και σε συννενόηση με το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων καταπλήξαμε στη θέση πως το Πατριαρχείο έχει ιστορική πρωτίστως υποχρέωση και υποχρέωση έναντι της διεθνούς νομιμότητας ως προς την διακίνηση των πολιτιστικών αγαθών να ζητήσει και να διεκδικήσει την επιστροφή του χειρογράφου. Ελπίζουμε ότι το εγχείρημα θα ευδοκιμήσει. Αν η έκβαση είναι αρνητική, θα επανέλθουμε στην εξαγορά απευθείας ή μέσω δημοπρασίας του χειρογράφου. [...] Πιστεύω ότι η προετοιμασία μας και ο χειρισμός που κάνουμε είναι ο καλύτερος δυνατός. Κρατούμε συνεπώς ως δεδομένη την ευγενική και γενναιόδωρη προσφορά σας και θα είμαστε σε διαρκή επαφή μαζί σας ως προς την εξέλιξη της υπόθεσης».

Στην έκβαση των ασφαλιστικών μέτρων του Πατριαρχείου ήδη έχουμε αναφερθεί και δεν χρειάζεται να επανέλθουμε. Αυτό όμως που έχει εξέχουσα σημασία στην επιστολή του κ. Βενιζέλου είναι η υπόσχεση του προς τους χορηγούς ότι η έκβαση της νομικής διεκδίκησης είναι αρνητική «θα επανέλθουμε στην εξαγορά απευθείας ή μέσω δημοπρασίας του χειρογράφου». Ούτε απευθείας εξαγορά έγινε, στη δημοπρασία μειοψηφίσαμε, κρατικό χρήμα δεν δόθηκε, οι χορηγοί έμειναν με την προσδοκία μιας εθνικής επιτυχίας και το μόνο που μπορέσαμε να κάνουμε τελικά όλοι μας είναι να πληρώσουμε. Τι να πληρώσουμε; Μα τι άλλο εκτός από πολιτιστικά γεγονότα που δεν έχουν την επιστημονική και ιστορική άξια του Παλίμψηστου, αλλά έχουν -ευτυχώς για πολλούς- πολύ μεγαλύτερη τιμή. Η «Θεσσαλονίκη, Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης» κόστισε περί τα 360 εκατομμύρια ευρώ. Η Πολιτιστική Ολυμπιάδα 150.000.000 ευρώ - όλα με απευθείας αναθέσεις. Ο ταλαίπωρος ο Αρχιμήδης θα μας χρέωνε μόλις 2.200.000 δολάρια, αλλά τα πλήρωσε άλλος.Ίσως αν υιοθετούσε το Παλίμψηστο κάποιος κρατικοδίαιτος «επαναστάτης» τραγουδοποιός, το περιέφερε στις ρούγες για συναυλίες, να εύρισκε το κράτος μας χρήματα. Θα ήταν κι αυτό μια κάποια λύσις...
(Του Παναγιώτη Λιάκου)
http://www.ellinikoarxeio.com/