Μη μου πείτε ότι ταξιδεύοντας σε κάποιο μέρος δεν έχετε κάποτε αναρωτηθεί γιατί έχει ονομαστεί έτσι.
Και δεν αναφέρομαι στην Ουάσινγκτον ή… την Ισλανδία (Iceland), που η ίδια η ετυμολογία της λέξης προδίδει την ιστορία του ονόματός τους, αλλά σε περιοχές της Ελλάδας, των οποίων το «βαφτιστικό» όνομα, λόγω......
προφανώς και της πλούσιας, μακραίωνης ιστορίας της χώρας μας, κρύβει πολλά χρόνια μύθων και παραδόσεων.
Με αφορμή τα εβδομαδιαία ταξιδιωτικά μας άρθρα, στα οποία αναφέρουμε συνήθως την προέλευση του ονόματος του κάθε προορισμού, αναζητήσαμε τις ονοματολογικές ρίζες περισσότερων ελληνικών περιοχών και ανακαλύψαμε ιστορικά στοιχεία, παραδόσεις και μύθους που δεν είχαμε μέχρι τώρα φανταστεί.
Οι μυθικοί «νονοί»
Καταρχήν, από πού πήρε το όνομά της η ίδια η χώρα μας;
Σύμφωνα με την ιστορία (και τον Όμηρο), η Ελλάδα πήρε το όνομά της από τον Έλληνα, γιο του Δευκαλίωνα ή του Δία ή του Προμηθέα και της Πύρρας.
Την εποχή του Πελοποννησιακού πολέμου (τέλη του 5ου αιώνα π.Χ.) «ελληνικός» χαρακτηρίζεται oλόκληρος ο γεωγραφικός χώρος της σύγχρονης ηπειρωτικής και νησιωτικής Ελλάδας και ακόμα της Κάτω Ιταλίας και Σικελίας (Μεγάλη Ελλάς).
Ότι η
Αθήνα ονομάστηκε έτσι προς τιμήν της θεάς Αθηνάς, είναι γνωστό. Αλλά η Θεσσαλονίκη;
Η
Θεσσαλονίκη, που ιδρύθηκε από τον Κάσσανδρο, πήρε το όνομά της προς τιμή της συζύγου του, Θεσσαλονίκης, ετεροθαλούς αδελφής του Μεγάλου Αλεξάνδρου και θυγατέρας του Φιλίππου Β’ και της πέμπτης συζύγου του, της Θεσσαλίδας πριγκίπισσας Νικησιπόλεως. Το όνομά της προέρχεται από τη σύνθεση των λέξεων «Θεσσαλών» και «νίκη», εις μνήμην της νίκης των Μακεδόνων και των Θεσσαλών έναντι της τυραννίδας των Φερών και των συμμάχων της, Φωκέων, κατά τον Γ’ Ιερό Πόλεμο.
Αλλά και το όνομα
Πάτρα προέρχεται από τον Πατρέα, τον μυθικό οικιστή της πόλης.
Ενώ η Πελοπόννησος, που αρχικά ονομαζόταν Πελασγία (από τον γενάρχη των Πελασγών) και Απιά (από τον Απιό, γιο του Δευκαλίωνα), ονομάστηκε αργότερα από τον Πέλοπα, το γιο του Τάνταλου και βασιλιά της Ήλιδας.
Από μυθικά πρόσωπα πήραν το όνομά τους και αμέτρητα άλλα μέρη στην Ελλάδα, όπως η
Ζάκυνθος που, σύμφωνα με τον Όμηρο, ονομάστηκε έτσι από τον Ζάκυνθο, γιο του βασιλιά της Τροίας Δάρδανου, ο οποίος έφτασε στο νησί γύρω στα 1.500 π.Χ. και έκτισε εκεί την ομώνυμη πόλη. Ωστόσο, ο ιστορικός μελετητής Γούντ αναφέρει πως το όνομα του νησιού οφείλεται στην ορεινή μορφολογία του και ότι «Ζα-κυνθος» στα αρχαία σημαίνει «πολύ – λόφος».
Παραμένοντας στα Επτάνησα, η
Κέρκυρα πήρε το όνομά της από την νύμφη Κέρκυρα, την κόρη του Ασωπού ποταμού, την οποία αγάπησε ο Ποσειδώνας και την πήγε στο νησί. Από τον έρωτά τους γεννήθηκε ο Φαίακας, στον οποίο χρωστά το νησί το μυθικό του όνομα ως «νησί των Φαιάκων». Και αν αναρωτιέστε γιατί στα αγγλικά λέγεται Corfu, στα χρόνια του Βυζαντίου το νησί ονομάστηκε «Κορυφώ» από τη δίκορφη Ακρόπολη, που βρισκόταν στη θέση της σημερινής πόλης. Δεν ήταν δύσκολο το Κορυφώ να παραφραστεί σε Κόρφου.
Η
Κεφαλονιά πήρε το όνομά της από τον Βασιλιά Κέφαλο, όμως άλλες πηγές αναφέρουν και την αρχαία φυλή των Κεφαλλήνων, ή ακόμα ότι το όνομα προέρχεται από τη λέξη «κεφάλι», εννοώντας την Κεφαλονιά ως την «κεφαλή» (είναι άλλωστε το μεγαλύτερο νησί) των Επτανήσων.
Όσο για τις Κυκλάδες, η
Μύκονος , για παράδειγμα, λέγεται πως πήρε το όνομά της από τον ήρωα Μύκονο. Σύμφωνα με τη μυθολογική παράδοση, με το νησί καταπλάκωσε ο Ηρακλής τον τελευταίο από τους γίγαντες.
Η
Πάρος πήρε το όνομα του Πάρου, γιου του Παρασσίου του Αρκάδα, ο οποίος με άλλους αποίκους εγκαταστάθηκε στο νησί. Και η
Νάξος πήρε το όνομά της πρώτα από τον Νάξο, τον θρυλικό ηγεμόνα των Κάρων, πρώτων αποίκων του νησιού.
Η
Σαντορίνη, βέβαια, είναι πιο περίπλοκη περίπτωση. Το όνομα "Θήρα" προέρχεται από τον αρχαίο Σπαρτιάτη Θήραν που αποίκησε πρώτος το νησί. Το όνομα "Σαντορίνη" προέρχεται από τους διερχόμενους Φράγκους Σταυροφόρους, οι οποίοι κατά το πέρασμα τους στέκονταν για ανεφοδιασμό κοντά στην εκκλησία της Αγίας Ειρήνης που υπήρχε στο νησί. Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας επίσημα καθιερώθηκε το όνομα "Θήρα", οι ξένοι χάρτες όμως συνέχισαν να την ονοματίζουν "Σαντα-Είρηνα" και έτσι παρέμεινε με μικρή παραφθορά από τους Έλληνες ως "Σαντορίνη" (αντί του ορθότερου Σαντορήνη).
Μεγάλη ιστορία έχει και το όνομα της
Κρήτης. Στο νησί αρχικά ζούσαν οι καλούμενοι Ιδαίοι Δάκτυλοι ή Κουρήτες που είχαν βρεθεί εκεί από τη Φρυγία (= η Τρωάδα στη Μ. Ασία). Οι αυτόχθονες αυτοί κάτοικοι, λεγόμενοι και Ετεοκρήτες, είχαν βασιλιά τον Κρή (Κρήτα), ο οποίος ανακάλυψε πολλά και πολύ σημαντικά πράγματα στο νησί, τα οποία είχαν τη δυνατότητα να ωφελήσουν την κοινωνική ζωή των ανθρώπων.
Το
Πήλιο , πεδίο της Γιγαντομαχίας, θερινή κατοικία των 12 θεών του Ολύμπου και Μυθική χώρα των Κενταύρων, φιλοξένησε στην κορυφή του τον γάμο της Θέτιδας και του Πηλέα, από τον οποίο πήρε το όνομά του. Ο Πηλέας ήταν μυθικός βασιλιάς της περιοχής, πατέρας του πασίγνωστου μυθικού ήρωα του Τρωικού Πολέμου, Αχιλλέα.
Όσο για την
Εύβοια, λέγεται βέβαια ότι πήρε το όνομα της από την Εύβοια, νύμφη και κόρη του ποταμού Ασωπού (ενώ παλαιότερα επικρατούσε και η ονομασία "Χαλκίς", λόγω των πλούσιων κοιτασμάτων χαλκού), αλλά παράλληλα το όνομά της φανερώνει το γόνιμο καλλιεργήσιμο έδαφος και την ανεπτυγμένη βοοτροφία του νησιού ("ευ" και "βους" σημαίνει "Καλό Βόδι").
Τα μυθικά και ιστορικά γεγονότα
Από τα πιο ενδιαφέροντα (ιστορικά) ονόματα ανακαλύψαμε πως έχει η
Ανάφη. Ο μύθος λέει πως όταν οι Αργοναύτες επέστρεφαν από την Κολχίδα, συνάντησαν μεγάλη θαλασσοταραχή έξω από την Ανάφη. Τότε προσευχήθηκαν στον Απόλλωνα κι εκείνος έδιωξε την αντάρα, με αποτέλεσμα να "αναφανεί" μπροστά τους το νησί, όπου και αγκυροβόλησαν, ονομάζοντάς το "Ανάφη".
Διαφορετικές εκδοχές υπάρχουν για το όνομα της
Καρπάθου. Η μυθολογική εκδοχή αναφέρει ότι επειδή οι πρώτοι κάτοικοι αγαπούσαν υπερβολικά τον τόπο τους, έκλεψαν (άρπαξαν) τους Ολύμπιους θεούς και τους πήγαν στο νησί. Από την πράξη τους αυτή, ονομάστηκαν Αρπάθεοι, που μετά μετατράπηκε σε Καρπάθεοι και τέλος σε Καρπάθιοι οπότε και η Κάρπαθος. Άλλες εκδοχές μιλούν για ορυκτά και φυτά που υπάρχουν στο νησί με παρόμοιο όνομα, ενώ ο Όμηρος την ονομάζει Κράπαθο.
Η
Ικαρία, είναι γνωστό πως οφείλει το όνομά της, όπως και το Ικάριο Πέλαγος που την περιβάλλει, στον μυθικό ήρωα Ίκαρο, γιο του μηχανικού Δαίδαλου, που πετώντας με τον πατέρα του από την Κρήτη προς την Αθήνα με κέρινα φτερά, έπεσε και πνίγηκε κοντά στο νησί.
Τέλος, πολλές φορές έχουμε αναρωτηθεί προς τι η ονομασία
Καμμένα Βούρλα. Δυσκολευτήκαμε να βρούμε μία βάσιμη απάντηση, αλλά τελικά καταλήξαμε στο εξής: Η αρχική ονομασία των σημερινών Καμένων Βούρλων ήταν «Παλιοχώρι», αλλά κατά τους χρόνους της τουρκοκρατίας σε μια τουρκική επιδρομή, οι κάτοικοι, σύμφωνα με μια παράδοση αναζήτησαν καταφύγιο σωτηρίας μέσα στα βούρλα. Όταν πέρασε ο κίνδυνος, έγινε πολύς λόγος για τη σωτηρία τους και πάνω στη συζήτηση κάποιος είπε τη φράση «ας είναι καλά τα καημένα τα βούρλα». Πρώτη επίσημη ονομασία ως «Καϋμένα Βούρλα» έχουμε στο βασιλικό διάταγμα του Γεωργίου Α` στις 29 Αυγούστου 1912 περί αναγνωρίσεως των Δήμων και Κοινοτήτων του Νομού Φθιώτιδος.
Γεωγραφία και εδαφική μορφολογία
Το σχήμα των νησιών και εδαφική μορφολογία κάποιων περιοχών έπαιξαν εξίσου σημαντικό ρόλο στην ονομασία τους.
Η
Σκόπελος, για παράδειγμα, πήρε μάλλον το όνομα της από το σκοπελώδες των βόρειων ακτών της.
Το ίδιο και η
Σκύρος, που σύμφωνα με ιστορικούς ονομάστηκε έτσι από το άγριο πετρώδες έδαφος της, αφού «σκίρον» ή «σκύρον» σημαίνει συντρίμμια πέτρας (κατάλληλο για σκυρόδεμα) ή χαλίκι.
Όσο για τη
Μάνη, υπάρχουν πολλές εκδοχές για το πότε και πώς δόθηκε το όνομά της. Η μία λέει ότι προέρχεται από τη λατινική λέξη manus (=χέρι) επειδή καθώς οι ναυτικοί πλησίαζαν το ακρωτήρι Ταίναρο και αντίκριζαν το σχήμα της ξηράς αποφάσισαν να ονομάσουν τη περιοχή Brazzo di Maina. Άλλη εκδοχή λέει πως, λόγω των ισχυρών ανέμων, οι ναυτικοί που περνούσαν από τη περιοχή έκαναν μάϊνα τα πανιά, ενώ σύμφωνα με μία τρίτη οι Ρωμαίοι έλεγαν συχνά τη φράση «In Manis», επειδή εδώ ήταν η πύλη του Άδη που εισέρχονταν οι ψυχές (Manes). Επικρατεί πάντως και η εκδοχή που παραπέμπει στο κτίσιμο του περίφημου κάστρου της Μαΐνης, που έχτισε ο αρχιτέκτονας Μαΐνης, ενώ τελευταία συζητιέται ότι το όνομα μπορεί και να προέρχεται από το πατέρα των Θεών «Μάνη». Ο Μάνης είναι ο πατέρας του Κρόνου και παππούς του Δία, για τον οποίο στην Θεογονία του Απολλόδωρου λέγεται «Μάνης το δεύτερο όνομα του Θεού Ουρανού».
Τέλος, το… χαριτωμένο
Καρδίτσα προήλθε πιθανότητα από το γεγονός ότι η πόλη βρίσκεται στην «καρδία» της Ελλάδος και δη του Θεσσαλικού κάμπου.
Το όνομα της
Λευκάδας προήλθε από το όνομα «Λευκάς πέτρα» ή «Λευκάς άκρα», αρχαιότερη ονομασία του σημερινού Λευκάτα, νοτιότερου ακρωτηρίου του νησιού.
Και της
Σκιάθου επειδή βρίσκεται στην "σκιά του Άθω" (του Αγίου Όρους).
Αυθαιρεσίες και λεξιδάνεια
Βέβαια δεν έχει παίξει μόνο η ιστορία και η γεωγραφία ρόλο στην ονομασία κάποιων περιοχών. Μέρη δανείστηκαν ονόματα από παλαιότερους ξένους κατακτητές, άλλα μέρη βασίστηκαν σε θρησκευτικά ή χριστιανικά στοιχεία για το όνομά τους, ενώ κάποια ξεχώρισαν για κάποια τοπικά προϊόντα τους.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα η
Μεθώνη, που οφείλει μάλλον το όνομά της στο ωραίο κρασί (μέθη) που παρήγαγε.
Ή οι
Παξοί, των οποίων το όνομα, σύμφωνα με τον Μητροπολίτη Παραμυθία Αθηναγόρα, προέκυψε από την εξαγωγή πλακών που έβγαιναν στο νησί (σύνθεση της λέξης παξ = πλάκα και αε ή αι = νησί).
Η
Κορώνη, από την άλλη, σύμφωνα με μια αρχαία λαϊκή παράδοση πήρε το όνομά της από ένα χάλκινο νόμισμα (Κουρούνα) που βρέθηκε όταν έσκαβαν τα θεμέλια για τα τείχη. Αναφέρεται ακόμη πως το αρχικό της όνομα ήταν Κορώνεια, που της έδωσε ο οικιστής Επιμηλίδης, ο οποίος καταγόταν από τη βοιωτική Κορώνεια. Οι ντόπιοι, όμως, μάλλον δεν μπορούσαν να συνηθίσουν αυτήν την ονομασία και την παρέφθειραν σε Κορώνη.
Λεξιδάνειο είναι η ονομασία
Ζαγόρι που προέρχεται από την εποχή της καθόδου Σλάβων φυλών στην Ελλάδα, οι οποίοι μετάφρασαν το αρχαίο όνομα της περιοχής «Παρωραία» που σημαίνει «Παρά Τω Όρος» σε «Ζαγόρι» που στα σλαβικά σημαίνει «πίσω από το βουνό», γεωγραφικά σε σχέση με τα Ιωάννινα.
Αλλά και η
Νίσυρος, λέξη που κατά μία άποψη είναι φοινικική και σημαίνει είτε "εποπτεία" είτε "απόκομμα", "θραύσμα". Μία άλλη ερμηνεία, ωστόσο, ετυμολογεί τη Νίσυρο από τις λέξεις «νέω» και «σύρω», συνδυάζοντας εύστοχα το όνομα του νησιού με το μύθο της δημιουργίας του. Σύμφωνα με αυτόν, η Νίσυρος σχηματίστηκε κατά τη Γιγαντομαχία, όταν ο Ποσειδώνας, κυνηγώντας το γίγαντα Πολυβώτη στο Αιγαίο, τον πρόλαβε κοντά στην Κω και, αποσπώντας με την τρίαινά του ένα τμήμα από αυτή, το έριξε στον γίγαντα. Η Νίσυρος αποτελεί τον βράχο με τον οποίο καταπλάκωσε ο Ποσειδώνας τον Πολυβώτη και το νησί τρέμει ακόμη από τον τιμωρημένο γίγαντα. Ο μύθος συμβολίζει το ηφαίστειο και τις δονήσεις που ταράζουν το νησί.
Ενώ χριστιανικές ρίζες φαίνεται να έχει το όνομα της
Καλαμάτας, αφού σύμφωνα με την παλαιότερη εκδοχή οφείλεται στην εκκλησία της Παναγιάς της Καλομάτας που υπήρχε στην περιοχή. Νεότερες, ωστόσο, έρευνες έχουν απορρίψει την παραπάνω εκδοχή και υποστηρίζουν ότι η Καλαμάτα πήρε το όνομα της είτε από την γειτονική αρχαία πόλη των Καλαμών, ή από τους πολλούς καλαμιώνες της περιοχής. Συζητιέται, τέλος, ότι το όνομα μπορεί και να προήλθε από το σύνηθες στην περιοχή επώνυμο Καλαμάτης που είναι γνωστό από αρκετά υστεροβυζαντινά έγγραφα.
Τέλος, για θρησκευτικούς λόγους ονομάστηκε έτσι και η
Ρόδος. Το όνομα του νησιού συσχετίζεται με το ομώνυμο λουλούδι (αποκαλείται άλλωστε και νησί των ρόδων), ιερό στον Ήλιο. Τα αρχαία νομίσματα της Ρόδου, μάλιστα, παρίσταναν από το ένα μέρος το κεφάλι του Ήλιου και από το άλλο το ρόδον.
Για την ιστορία, και επειδή γνωρίζω πως πολλοί έχουν αυτή την απορία, λόγω της περίφημης ελληνικής ταινίας με τον Χατζηχρήστο, η
Κολοπετινίτσα είναι το ελληνικό όνομα του μικρού χωριού Τριταία, στο νομό Φωκίδας.
Πηγή
Ο τάφος του Γεμιστού στο Ρίμινι.
.png)
Αναρτήσεις
