Μινωΐτες θαλάσσιοι βιολόγοι 3.500 χρόνια πριν

ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΣΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ

Οι αρχαίοι Κρήτες της μινωικής περιόδου είχαν τόσο εξειδικευμένη γνώση για τους θαλάσσιους οργανισμούς και τους έχουν απεικονίσει με τέτοια τελειότητα σε διάφορες παραστάσεις, ώστε μετά από 3.500 χρόνια τουλάχιστον, οι σημερινοί επιστήμονες της θαλάσσιας βιολογίας να μπορούν να ταξινομήσουν με τη σύγχρονη επιστημονική γνώση ανά είδος και γένος.

Ταυτόχρονα χρησιμοποιούσαν θαλάσσια όστρακα σε θρησκευτικές τελετουργίες και είχαν πολύ σημαντική συμβολική βαρύτητα στον μινωικό πολιτισμό. Αυτά είναι μερικά από τα ερευνητικά αποτελέσματα του ομότιμου καθηγητή Θαλάσσιας Βιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, Τάσου Ελευθερίου, που για τον θαυμαστό πολιτισμό των Μινωιτών, μιλώντας από την πλευρά του ερευνητή των θετικών επιστημών και ειδικά του θαλάσσιου βιολόγου και με τη μακρόχρονη ερευνητική εμπειρία που διαθέτει, τονίζει:

«Τα συμπεράσματα που βγαίνουν από τις απεικονίσεις των Μινωιτών, στα αγγεία, στις τοιχογραφίες, στα κοσμήματα και στους σφραγιδόλιθους, είναι πως οι απεικονίσεις τους έφτασαν στην τελειότητά τους την περίοδο που ονομάζεται “θαλάσσιος ρυθμός”, γύρω στα 1550 π.Χ., κατά τη διάρκεια του οποίου δημιούργησαν έναν πολύ μεγάλο αριθμό αντικειμένων που τα είχαν διακοσμήσει με θαλάσσιους οργανισμούς.

Υπάρχει ένας νατουραλισμός στην απεικόνιση των οργανισμών αυτών και έχει γίνει με τέτοια λεπτομέρεια και ευαισθησία που μας επιτρέπει 3.500 χρόνια μετά να μπορούμε να προσδιορίζουμε τους οργανισμούς αυτούς σύμφωνα με τα μοντέρνα συστήματα επιστημονικής ταξινόμησης, με διπλή ονοματολογία, σε γένος και είδος. Για παράδειγμα σπάρος αοράτους (χρυσός) ή σκουμπρί κ.λπ.

Αυτό μπορεί να γίνει γιατί έχουν απεικονίσει ειδικά χαρακτηριστικά του κάθε θαλάσσιου οργανισμού με πλήρη ακρίβεια και αυθεντική χρωματολογία. Για το εύρος και την ποσότητα αυτών των παραστάσεων ο κ. Ελευθερίου αναφέρει:

«Οι απεικονίσεις αυτές που έχουν διασωθεί είναι γύρω στις εκατό, με διαφορετικό βαθμό διατήρησης η καθεμία. Στις παραστάσεις αυτές συμπεριλαμβάνονται ψάρια, χταπόδια, αργοναύτες (είδη χταποδιού που στην περίοδο της αναπαραγωγής τους παράγουν ένα κέλυφος λεπτό στο οποίο εναποθέτει τα αβγά μέχρι να εκκολαφθούν και να απελευθερωθούν, ενώ μετά το κέλυφος απορρίπτεται απ’ τον οργανισμό). Ακόμη, υπάρχουν σουπιές, δελφίνια, κυνηγοί, τσιπούρες, μπαρμπούνια, αχινοί, τρίτωνες κ.λπ.

Οι παραστάσεις αυτές είναι πολλές φορές απεικονίσεις μόνο ενός οργανισμού. Αλλες φορές όμως περιβάλλεται ο οργανισμός από ένα συνολικότερο σκηνικό με αφηγηματικό σκοπό. Δηλαδή αναπτύσσεται μια θαλασσινή σύνθεση με το ειδικό περιβάλλον του οργανισμού. Πολλοί οργανισμοί που εμφανίζονται σε αυτές τις παραστάσεις έχουν βρεθεί και σαν φυσικοί οργανισμοί μέσα στα ανάκτορα των Μινωιτών, σε νεκροταφεία, σε ιερά, κ.λπ. Αυτοί οι οργανισμοί είναι κυρίως τα σκελετικά μέρη διαφόρων μαλακίων, αχιβάδες, κυδώνια, τρίτωνες κ.λπ.».

Όστρακα – τελετές

Για τη σχέση της θρησκείας, των τελετών και των θαλάσσιων οργανισμών ο ίδιος ερευνητής δηλώνει: «Είναι ενδιαφέρον ότι βρέθηκαν διάφορα από αυτά τα κελύφη στα ιερά θησαυροφυλάκια της Κνωσσού μαζί με τα διάφορα ιερά αντικείμενα, καθώς και αγαλματίδια, όπως ένα αγαλματίδιο της θεάς των Οφεων, για τις θρησκευτικές ανάγκες και τις τελετουργικές διαδικασίες των Μινωιτών.

Μάλιστα πολλά κελύφη βρέθηκαν χρωματισμένα με ανεξίτηλα χρώματα αλλά με μεγάλη καλλιτεχνία.

Τα θαλασσινά όστρακα πρέπει να είχαν μια ιδιαίτερη σημασία στον πολιτισμό και στη θρησκεία, διότι εκτός από τη χρήση αυτών των οργανισμών για τη διατροφή των ανθρώπων είχαν και μια ευρύτερη πολιτιστική συμβολική χρήση. Αυτό γίνεται εμφανές και από την παρουσία των οστράκων αυτών μέσα σε τάφους πρωτομινωικών νεκροταφείων όπου διακρίνεται ο συμβολικός τους χαρακτήρας σχετικά με τη ζωή και τον θάνατο των Μινωιτών.

Φαίνεται πως από τη μινωική εποχή μέχρι σήμερα υπήρξε μία πολύ μικρή αλλαγή στην πανίδα και στη χλωρίδα του θαλάσσιου οικοσυστήματος της Κρήτης και γενικότερα του Αιγαίου. Πρέπει όμως να προσθέσουμε πως τα τελευταία χρόνια αυτό έχει ανατραπεί με τη μαζική εισβολή θαλάσσιων οργανισμών από την Ερυθρά Θάλασσα μέσω της διώρυγας του Σουέζ, εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής και των συνθηκών μέσα στη διώρυγα του Σουέζ.

Μετά την απεικόνιση των θαλάσσιων οργανισμών και κυρίως τις απεικονίσεις χταποδιών, που ήταν ένα θέμα ευρείας επιλογής από τους Μινωίτες τεχνίτες, προοδευτικά μετά τον θαλάσσιο ρυθμό καθώς πάμε στην υστερομινωική περίοδο, αρχίζει η τεχνοτροπία του νατουραλισμού και του ιμπρεσιονισμού να αλλάζει. Η απεικόνιση γίνεται σχηματική με τελείως παραμορφωμένα χαρακτηριστικά και η έμφαση δίνεται σε ορισμένα όργανα του οργανισμού όπως τα μάτια».*

[Παναγιώτης Γεωργούδης, Ελευθεροτυπία]