Δήλος: το ιερό νησί της αρχαίας Ελλάδας

Είναι ο τόπος γέννησης του Απόλλωνα και της Άρτεμης, κατά τη μυθολογία.
Σε απόσταση αναπνοής από την κοσμική Μύκονο, η Δήλος είναι το ιερό νησί της αρχαίας Ελλάδας, ένας τόπος επιβλητικός,γυμνός από βλάστηση, αλλά εξαιρετικά λαμπρός κάτω από το φως του ηλίου.
Αυτό, όμως, που τον κάνει έναν από τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους της χώρας, είναι το ότι είναι ο μοναδικός στην Ελλάδα όπου έχουν βρεθεί ιδιωτικές κατοικίες σε θαυμάσια κατάσταση.
Ναοί, θέατρα, στάδια, γυμναστήρια και άλλες μνημειακές κατασκευές και κτίρια έχουν ανακαλυφθεί σε πολλά μέρη. Επίσης, σε μερικές περιοχές, όπως π.χ. στην Πέλλα και στην Ερέτρια, έχουν βρεθεί θεμέλια οικιών και μωσαϊκά δάπεδα, αλλά δυστυχώς τα σπίτια τα ίδια δεν σώζονται καθ’ ύψος.
Στη Δήλο, αντιθέτως, διατηρούνται θαυμάσια και μας δίνουν σχεδόν μια πλήρη εικόνα της αρχιτεκτονικής, της εσωτερικής διαρρύθμισης, των υλικών που χρησιμοποιήθηκαν, της διακόσμησης των τοίχων, της ύδρευσης, του αποχετευτικού συστήματος κλπ.

Απογειώθηκε όταν την πήραν οι Αθηναίοι
Όλα τα σπίτια της Δήλου είναι του 2ου και των αρχών του 1ου αιώνα π.Χ, όταν οι Ρωμαίοι την παραχώρησαν στην Αθήνα, εκείνοι έδιωξαν τους κατοίκους και την απογείωσαν οικονομικά. Όπως είναι φυσικό, υπήρχαν μεγάλα και μικρά σπίτια, σπίτια πατρικίων και σπίτια πληβείων, τα μεν δίπλα στα δε, αδιακρίτως.
Αν και δεν φαίνεται να υπήρχε ένας ενιαίος τύπος ιδιωτικής κατοικίας, τα περισσότερα σπίτια, ιδιαίτερα τα μεγαλύτερα και πιο πλούσια, ακολουθούσαν ένα βασικό πλάνο, με διάφορες παραλλαγές. Άλλωστε το πλάνο μιας κατοικίας επιβαλλόταν συχνά από τις ιδιομορφίες του εδάφους, από το δρόμο από τον οποίο οροθετούνταν και από τα όμορα κτίσματα.
Η Δήλος ήταν στην αρχαιότητα ονομαστή για την πανελλήνια λατρεία του Δήλιου Απόλλωνα που ασκούνταν εκεί και από τις ανασκαφές που έγιναν, τα σπίτια, οι πλακόστρωτοι δρόμοι, οι ναοί και τα δημόσια οικοδομήματα που σώθηκαν μας δίνουν μια μοναδική εικόνα της αρχαίας ελληνικής πόλης στο σύνολό της.

Βραχώδες και άγονο νησί, βρίσκεται ανάμεσα στα νησιά Μύκονο και Ρηνεία με μήκος 5 χιλιόμετρα και πλάτος 1300 μέτρα. Το μεγαλύτερο ύψωμά της είναι το γρανιτικό βουνό Κύθνος, που στους πρόποδες του βρισκόταν η αρχαία πόλη της Δήλου που οι ανασκαφές την έφεραν ολόκληρη στο φως.

Η μυθολογία λέει ότι φανερώθηκε (δηλώθηκε) μ' ένα χτύπημα της τρίαινας του Ποσειδώνα στην επιφάνεια της θάλασσας και έπλεε για πολύ καιρό, μέχρι που ο Δίας την έδεσε στο βυθό της θάλασσας με μία διαμαντένια αλυσίδα για να καταφύγει εκεί η Λητώ και να γεννήσει κάτω από μια φοινικιά τα δυο θεϊκά παιδιά, την Άρτεμη πρώτα και τον Απόλλωνα ύστερα.
Στα προϊστορικά χρόνια τη Δήλο την κατοίκησαν μινωικοί οικιστές από την Κρήτη και Μυκηναίοι και Δωριείς από τη Στερεά Ελλάδα. Στα ιστορικά όμως χρόνια κάτοικοί της ήταν Ίωνες, οπότε και διακρίθηκε η Δήλος σαν κέντρο πανιωνίων εορτών που γίνονταν προς τιμή του Απόλλωνα.
Οι ανασκαφές στη Δήλο, που άρχισαν στα 1873 και σχεδόν συνεχίστηκαν μέχρι τις μέρες μας, έφεραν στο φως ένα πλήθος μνημεία και ευρήματα που ανήκουν σε μια από τις πέντε περιοχές της Δήλου που είχαν κατοικηθεί.