Οι πρώτες εκλογές στην Ελλάδα (1844)

Αθήνα, 3 Σεπτεμβρίου 1843.

Μπροστά από το παλάτι του βασιλιά 'Οθωνα συγκεντρώνεται λαός και στρατός. Εχει ξεσπάσει επανάσταση. Το αίτημα είναι ένα: Η παραχώρηση Συντάγματος, με βάση το οποίο θα κυβερνάται η Ελλάδα.

Ο Οθωνας και οι Βαυαροί του ήρθαν να κυβερνήσουν την χώρα το 1833. Για δέκα χρόνια το καθεστώς ήταν απόλυτη μοναρχία. Ομως οι Ελληνες δεν είχαν αγωνιστεί για την εθνική τους ελευθερία και την πολιτική τους υποδούλωση. Ηδη, πολύ πρώϊμα, στην Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας του 1827 είχαν ψηφίσει Σύνταγμα που κατοχύρωνε το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι. Το νεοσύστατο ελληνικό κράτος ήταν από τα πρώτα της Ευρώπης που είχε κατοχυρώσει αυτό το υπέρτατο δημοκρατικό δικαίωμα.
Η δεκάχρονη απολυταρχική διακυβέρνηση των Βαυαρών οδήγησε στην επανάσταση για την παραχώρηση Συντάγματος. Ο στρατηγός Μακρυγιάννης γράφει στα Απομνημονεύματα του:
«Αφού κατήχησα όλο το κράτος με τις υπογραφές, έκρινα εύλογο να βάλω και πολιτικούς εις την πρωτεύουσα. Κανένας άλλος δεν ήταν να είχα μπιστοσύνη - ο Μεταξάς, ότι έδειξε και χαρακτήρα εις την προεδρία του Μαυροκορδάτου. Τότε ορκιζόμαστε ότι να κάμωμεν Εθνική Συνέλεψη και Σύνταμα, να διοικούμαστε τοιούτως. Κι αν ο Βασιλέας υπογράψη, να είμαστε υπέρ του, αν δεν υπογράψη, να του είμαστε ενάντιοι, ότι θα μας σκοτώση...»

Η επανάσταση για την παραχώρηση Συντάγματος, με αρχηγό τον επικεφαλής του Ιππικού της Αθήνας συνταγματάρχη Δημήτριο Καλλέργη, πέτυχε. Σχηματίστηκε υπερκομματική κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Ανδρέα Μεταξά, η οποία στις 7 Σεπτεμβρίου 1843 προκήρυξε εκλογές για την συγκρότηση Εθνικής Συνέλευσης που θα ψήφιζε το Σύνταγμα.
Οι εκλογές ορίστηκαν να γίνουν την τελευταία εβδομάδα του Οκτωβρίου. Ομως μία σφοδρή κακοκαιρία, που έπληξε την χώρα, ανάγκασε την κυβέρνηση να τις αναβάλει για μία εβδομάδα.
«Η της Γ' Σεπτεμβρίου εν Αθήναις Εθνική των Ελλήνων Συνέλευσις» άρχισε τις εργασίες της στις 8 Νοεμβρίου 1843 και διαλύθηκε στις 18 Μαρτίου, αφού περάτωσε το έργο της για το Σύνταγμα. Εκείνη η συνταγματική Εθνοσυνέλευση απαρτίστηκε από 244 αντιπροσώπους 92 εκλογικών περιφερειών. Ανάμεσα τους περιλαμβάνονταν και οι αντιπρόσωποι των περιοχών που παρέμειναν υπόδουλες, δηλαδή της Αρτας, Ασπροποτάμου (Αχελώου), Ηπείρου, Θεσσαλίας, Μακεδονίας, Σουλίου, Κάσου, Κρήτης, Σάμου και Χίου.
Στις 18 Μαρτίου ψηφίστηκε ο εκλογικός νόμος, βάσει του οποίου θα γινόταν η διενέργεια των πρώτων κοινοβουλευτικών εκλογών. Κάθε επαρχία αποτελούσε μία εκλογική περιφέρεια. Επαρχίες με πληθυσμό έως 10.000 κατοίκους είχαν δικαίωμα να εκλέξουν έναν βουλευτή. Εως 20.000 κατοίκους δύο. Εως 30.000 κατοίκους τρεις. Οι πάνω από 30.000 κατοίκους επαρχίες - εκλογικές περιφέρειες εξέλεγαν 4 βουλευτές. Προνομιακά η Υδρα θα εξέλεγε 3, οι Σπέτσες 2 και «οι εν Ελλάδι Ψαριανοί» 2 βουλευτές. Επίσης 1 βουλευτή θα εξέλεγαν οι καθηγητές του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Αλλες διατάξεις του εκλογικού νόμου των πρώτων εκλογών του 1844 ανέφεραν ότι:
• Οι βουλευτές αντιπροσωπεύουν το Εθνος και όχι μόνον την επαρχία από την οποία εκλέγονται.
• Οι βουλευτικές εκλογές διεξάγονται κάθε τρία χρόνια.
• Δικαίωμα εκλέγεσθαι έχουν όλοι οι Ελληνες πολίτες, ηλικίας πάνω από 30 ετών. Δικαίωμα εκλέγειν έχουν όσοι είναι άνω των 25 ετών.
• Η ψηφοφορία είναι καθολική, άμεση και μυστική.
• Τρόπος εκλογής είναι το πλειοψηφικό σύστημα δύο γύρων.
• Οι εκλογές διαρκούν έως 8 ημέρες.
• Η ψηφοφορία θα γίνεται στην μεγαλύτερη εκκλησία κάθε δήμου.
• Η διαλογή των ψήφων θα γίνεται στην πρωτεύουσα κάθε επαρχίας, όπου θα μεταφέρονται σφραγισμένες οι κάλπες.
Αν κι αυτός ο εκλογικός νόμος ήταν ένα από τα προοδευτικότερα νομοθετήματα εκείνης της δύσκολης εποχής, είχε ένα φοβερό μειονέκτημα. Δεν διευκρίνιζε εάν η οκταήμερη περίοδος διαξαγωγής των εκλογών ίσχυε για... όλες ταυτόχρονα τις εκλογικές περιφέρειες.
Το αποτέλεσμα αυτής της ασάφειας είχε ως αποτέλεσμα οι πρώτες βουλευτικές εκλογές να διαρκέσουν... μερικούς μήνες! Οι περισσότερες περιφέρειες έκαναν τις εκλογές τους τον Μάϊο και τον Ιούνιο του 1844. Αλλες ψηφοφορίες και ιδιαίτερα η κρίσιμη εκλογή στην Αθήνα, αναβλήθηκαν πολλές φορές και τελικά έγιναν στις αρχές Αυγούστου.
Η μακρά προεκλογική περίοδος προκάλεσε έξαψη των παθών και των πολιτικών συνωμοσιών. Δημιουργήθηκαν μυστικές εταιρείες για την διάδοση των πολιτικών απόψεων, ιδίως των αντιβασιλικών. Οι μοναχοί του Μεγάλου Σπηλαίου στα Καλάβρυτα πήραν ανοιχτά θέση εναντίον του βασιλιά και προπαγάνδιζαν σ΄ όλη την επαρχία υπέρ του δημοκρατικού Κ. Ζωγράφου.
Από εκείνη ακριβώς την προεκλογική εκσρτατεία του Κ. Ζωγράφου έχει διασωθεί μία περιγραφή στον Τύπο της εποχής, που αναφέρει και τα εξής:
«Μετά την λαμπράν εν Αιγίω και Πάτρα υποδοχήν του Κ. Ζωγράφου το Σάββατον 29 Απριλίου αναχωρήσαντα εκ Πατρών υπεδέχθησαν εις τα όρια, εις χωρίον Γουργούμισα πλήθος λαού, ιερείς, δημοτικοί σύμβουλοι και πάρεδροι εκφωνούντες με όλον παραδειγματικόν ζήλον "Ζήτω το καύχημα των Καλαβρύτων και της Ελλάδος ο εθνικότατος Ζωγράφος".
«Οταν δε έφτασεν εις το Μεθόριο του δήμου τούτου υπεδέχθη υπό συσσωματομένον ούτως ειπείν τον Δήμον της Νωνάκριδος. Η δημοτική υπαλληλία και οι προκριτότεροι του δήμου τούτου διά την υποδοχήν του εθνικοτάτου πληρεξουσίου των, δεν ημποδίσθησαν ούτε από το εξάωρον απόστημα ούτε από τον σπάνιον της ημέρας ταύτης χειμώνα. Διάβροχα τα ιμάτια των προσύγραναν ενδομύχου αγαλλιάσεως και βαθυτάτης ευγνωμοσύνης δάκρυα.
«Ο αδιάκοπος πυροβολισμός εκ μέρους της συνοδείας του Κ. Ζωγράφου και των δημοτών της Νωνάκριδος, διεκόπη εις το σημείον της συναπαντήσεως των δύο τούτων σωμάτων και τούτου γενομένου ο Σ. Σολιώτης εγχείρισε προς τον εθνικόν άνδρα ψήφισμα ευγνωμοσύνης του δήμου. Κατόπιν προσεφέρθησαν εις τον κ. Ζωγράφον δύο σημαίαι, φέρουσαι, η μεν σταυρόν με την επιγραφήν "Εν τούτω νίκα" αριστερόθεν δεν του σταυρού, την Ελλάδαν.»
Στον προεκλογικό αγώνα περιλαμβάνονταν και οι ξυλοδαρμοί. Μία άλλη περιγραφή της εποχής εκείνης από την Βοιωτία αναφέρει:
«Ο λαός ησθάνθη πλέον την αιχμήν της βίας εις την καρδίαν του. Ο δήμαρχος Χαιρωνείας το εσπέρας της 20ής τρέχοντος υπήγεν εις Δίστομον μετα πολλών δημοτικών υπαλλήνων και χωροφυλάκων, οίτινες παραδοθέντες εις μέθην εξεχύθησαν μέσης νυκτός εις τας αγυιάς, εβίασαν τας οικίας και απέσπασαν τους άνδρας από τας αγκάλας των γυναικών διά μαχαιρών και ξύλων.»
Η κυβέρνηση άλλαξε τρεις φορές κατά την προεκλογική περίοδο. Μετά τον Ανδρέα Μεταξά, έγινε πρωθυπουργός ο Κωνσταντίνος Κανάρης και στην συνέχεια ο "αγγλόφιλος" Μαυροκορδάτος, ο οποίος διεκδικούσε την εξουσία. Τότε ένας ένας πολιτικός του αντίπαλος έκανε επανάσταση. Η ένοπλη προεκλογική εξέγερση ξέσπασε στην Ακαρνανία από τον Θεόδωρο Γρίβα, σύμμαχο του "γαλλόφιλου" Κωλέτη. Η αιτία; Διαβάστε το απόσπασμα της εποχής:
«Μέγας τρόμος και ταραχή συνάμα κατέλαβε όλας τας επαρχίας, αίτινες δεν δύνανται παρά να θεωρώσιν ως αυτουργόν των τοιούτων σκηνών το υπουργείον, όπερ προκαλεί διά των πράξεων του τον εμφύλιον πόλεμον. Δεν ήτο ποτέ πρέπον, ώστε αφ' ενός μεν ο Γρίβας να προσκαλείται εις Αθήνας και να αναχωρεί διά το μέρος του και αφ΄ ετέρου να παρακολουθείται βήμα προς βήμα με σωρεία στρατιωτών από τον άσπονδον εχθρόν του, τον Στράτον.»
Αργότερα ξέσπασαν βίαια επεισόδια στην Μάνη ανάμεσα στους Μαυρομιχαλαίους και τους Τζανετάκηδες και στάλθηκε ο στρατηγός Τζαβέλας για να τις αντιμετωπίσει.
Οι βασικοί αντίπαλοι στις πρώτες βουλευτικές εκλογές ήταν δύο:
1. Το "αγγλικό κόμμα" με αρχηγό τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο που εξέφραζε τους Φαναριώτες.
2. Το "γαλλικό κόμμα" με αρχηγό τον Ιωάννη Κωλέττη που εξέφραζε τους δυτικοτραφείς διανοούμενους.
Υπήρχε και το "ρωσικό κόμμα", στο οποίο συμμετείχε και ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης όσο ζούσε, αλλά σ΄εκείνες τις πρώτες εκλογές με αρχηγό τον Κ. Οικονόμου δεν είχε προοπτική εξουσίας. Οι "Ρωσόφιλοι" εξέφραζαν τους πιστούς Ορθόδοξους και τους ξενόφοβους.
Κάποτε τελείωσαν οι εκλογές. Χαρακτηριστική είναι η εξής είδηση που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα "Αιών":
«Κύθνος 1 Ιουνίου 1844. Ετελείωσε τέλος πάντων η ψηφοφορία της νήσου μας και ο ισόβιος Κυριακίδης τα επήρε εις το χέρι. Εν γένει οι δημόται μας κατεφρόνησαν και τους σταυρούς και τας θέσεις και υποσχέσεις του συνδεύοντές τον με περιφρόνησιν. Οι δε δούλοι του 4-5 αρχοντόπουλα θηρεύοντα τύχην, δεν ηδυνήθησαν να του πωλήσωσι άλλην παρά την ιδικήν των ψήφον καίτοι κατακομματιασθέντες εις τους δρόμους.»
Ποιό ήταν το αποτέλεσμα όλων αυτών; Ο Ιωάννης Κωλέτης, αρχηγός του "Γαλλικού Κόμματος", έγινε ο πρώτος κοινοβουλευτικός πρωθυπουργός της Ελλάδας.
Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Τύπος της Κυριακής»