ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΑΙ ΑΣΠΑΣΙΑ Οι προτιμήσεις του Περικλή κυμαίνονταν μεταξύ τέχνης και φιλοσοφίας και ίσως να του ήταν δύσκολο να πει αν αγαπούσε περισσότερο τον Φειδία η τον Αναξαγόρα. Πιθανόν να στράφηκε προς την Ασπασία για να βρει ένα συμβιβασμό μεταξύ κάλλους και σοφίας. Λέγεται ότι έτρεφε εξαιρετική εκτίμηση και θαυμασμό προς τον Αναξαγόρα. Ο φιλόσοφος αυτός, λέει ο Πλάτων, έκανε το Περικλή να εμβαθύνει στη πολιτική. Ο Πλούταρχος πιστεύει, ότι από τις ατελείωτες συνομιλίες που είχε με τον Αναξαγόρα, ο Περικλής << ηρύσθη όχι μόνον ανωτερότητα σκοπού και αξιοπρέπεια γλώσσης, υπεράνω πάσης ταπεινότητος και αγοραίας ευγλωττίας, αλλ’ εκτός τούτου και μια γαλήνη και ηρεμίαν εις όλας του τας κινήσεις, τας οποίας τίποτε δεν ημπορούσε να διαταράξη ενώ ωμίλει>> Όταν ο Αναξαγόρας γέρασε και ο Περικλής ήταν απορροφημένος από τα δημόσια πράγματα, ο πολιτικός άφησε τον φιλόσοφο να φύγει από το περιβάλλον της ζωής του. Αλλά αργότερα, όταν ο Περικλής έμαθε ότι ο Αναξαγόρας ήταν σε άσχημη οικονομική κατάσταση, έσπευσε να τον βοηθήσει και δέχτηκε με ταπεινοφροσύνη την επίπληξη του ότι <<όσοι χρειάζονται λυχνίαν, την τροφοδοτούν με έλαιον>>. Με μια πρώτη ματιά φαίνεται σχεδόν απίστευτο, αλλά μετά από ώριμη σκέψη πολύ φυσικό, ότι ο αυστηρός <<Ολύμπιος>> ήταν τόσο ευαίσθητος στη γυναικεία γοητεία. Η αυτοκυριαρχία του καταπολεμούσε τη λεπτή ευαισθησία του και ο μόχθος του δημόσιου βίου του, θα επέτεινε τον φυσιολογικό ανδρικό του πόθο για τη γυναικεία τρυφερότητα. Ήταν παντρεμένος πριν πολλά χρόνια ,όταν γνώρισε την Ασπασία , η οποία ανήκε στο τύπο της εταίρας που επρόκειτο να παίξει τόσο ενεργό ρόλο στην Αθηναϊκή ζωή. Η Ασπασία ήταν η γυναίκα που απέρριπτε το περιορισμό που ο γάμος έφερε στις κυρίες των Αθηνών, και προτιμούσε να ζει ελεύθερα και ακόμα με σχετική πολυμιξία, εφόσον με τον τρόπο αυτό απολάμβανε την ίδια ελευθερία κινήσεων και διαγωγή όπως και οι άνδρες, και συμμετείχε στα πνευματικά τους ενδιαφέροντα. Δεν έχουμε πληροφορίες για το κάλλος της Ασπασίας, αν και οι αρχαίοι συγγραφείς ομιλούν περί των <<μικρών ποδών>> της <<αργυράς φωνής>> και της χρυσής κόμης της. Ο Αριστοφάνης, ανενδοίαστος πολιτικός εχθρός του Περικλή, την περιγράφει ως Μιλήσια πόρνη, η οποία είχε ιδρύσει ένα πολυτελή οίκο ανοχής στα Μέγαρα και είχε μεταφέρει μερικές από τις γυναίκες της στην Αθήνα. Και ο μέγας κωμωδιογράφος λέει, ότι η έριδα Μεγάρων και Αθήνας, η οποία επιτάχυνε το Πελοποννησιακό πόλεμο, προέκυψε γιατί η Ασπασία έπεισε τον Περικλή να εκδικηθεί τους Μεγαρείς που είχαν απαγάγει μέρος του προσωπικού της. Αλλά ο Αριστοφάνης δεν ήταν ιστορικός και μπορούμε να έχουμε εμπιστοσύνη μόνο σε ότι δεν αφορά στον ίδιο. Όταν έφτασε στην Αθήνα περί το 450 π.Χ η Ασπασία άνοιξε σχολή ρητορικής και φιλοσοφίας και ενθάρρυνε με τόλμη τη δημόσια εμφάνιση και ανωτέρα μόρφωση των γυναικών. Πολλές κόρες καλών οικογενειών παρακολουθούσαν τα μαθήματα της και μερικοί άνδρες έφεραν τις γυναίκες τους να σπουδάσουν κοντά της. Επίσης τα μαθήματα της τα παρακολουθούσαν και άνδρες. Μεταξύ αυτών ο Περικλής και ο Σωκράτης, πιθανόν και ο Αναξαγόρας, ο Ευριπίδης, ο Αλκιβιάδης και ο Φειδίας. Ο μέγας Σωκράτης έλεγε, ότι είχε μάθει από αυτήν τη τέχνη της ευγλωττίας και διαδίνονταν, ότι ο πολιτισμός είχε κληρονομήσει την Ασπασία από τον φιλόσοφο. Ο Περικλής ήταν πολύ ευχαριστημένος, γιατί η νόμιμη σύζυγος του είχε βρει στο μεταξύ άλλον άνδρα. Εκείνος της πρόσφερε την ελευθερία της με αντάλλαγμα την δικιά του και εκείνη δέχτηκε και παντρεύτηκε τρίτο σύζυγο, ενώ ο Περικλής έφερε τη Ασπασία στο σπίτι του. Σύμφωνα όμως με τον δικό του νόμο του 451 π.Χ δεν μπορούσε να τη κάνει σύζυγο του, εφόσον κατάγονταν από τη Μίλητο. Και βέβαια κάθε παιδί το οποίο θα αποκτούσε από αυτήν θα ήταν παράνομο και δεν θα είχε τα δικαιώματα του Αθηναίου πολίτη. Φαίνεται ότι την αγαπούσε ειλικρινά και μάλιστα με υπερβολική αφοσίωση. Ποτέ δεν έφευγε από το σπίτι η επέστρεφε δίχως να την φιλήσει και τέλος κληροδότησε τη περιουσία του στο γιό που απέκτησε από αυτήν. Παραιτήθηκε από κάθε κοινωνική ζωή εκτός του σπιτιού του και πολύ σπάνια έβγαινε έξω. Πήγαινε μόνο στην αγορά η την Εκκλησία του Δήμου και ο λαός των Αθηνών άρχισε να παραπονιέται για αυτή την απομάκρυνση του. Η Ασπασία μετέβαλε το σπίτι τους σε τόπο συγκεντρώσεως των καλλιτεχνών, των επιστημόνων, των λογοτεχνών, των φιλοσόφων και των πολιτικών των Αθηνών. Ο Σωκράτης θαύμαζε την ευγλωττία της και της απέδιδε τη σύνταξη του επιταφίου λόγου, που εξεφώνησε ο Περικλής μετά τις πρώτες απώλειες του Πελοποννησιακού πολέμου. Η Ασπασία έγινε η άνευ στέμματος βασίλισσα των Αθηνών, δίνοντας το τόνο της μόδας και παρέχοντας στις γυναίκες της πόλης ερεθιστικό παράδειγμα πνευματικής και ηθικής ελευθερίας. Οι συντηρητικοί σκανδαλίστηκαν με όλα αυτά και ασφαλώς τα εκμεταλλεύτηκαν στο έπακρον. Έτσι κατάγγελλαν τον Περικλή ότι οδήγησε του Έλληνες να πολεμήσουν εναντίων Ελλήνων, όπως στην Αίγινα και την Σάμο. Τον κατηγόρησαν ότι κατασπατάλησε το Δημόσιο χρήμα. Τέλος, διαμέσου του στόματος των ανεύθυνων κωμωδιογράφων, τον κατηγόρησαν ότι μετέτρεψε το σπίτι του σε κακόφημο οίκο και ότι είχε σχέσεις με τη σύζυγο του γιού του. Μη τολμώντας να εγείρουν οιονδήποτε από αυτά τα ζητήματα σε ανοικτή δίκη επιτέθηκαν σε αυτόν διαμέσου των φίλων του. Έφεραν σε δίκη τον Φειδία, γιατί δήθεν καταχράστηκε, ως έλεγαν, μέρος του χρυσού που του δόθηκε για τη κατασκευή του Χρυσελεφάντινου αγάλματος της θεάς Αθηνάς, και φαίνεται ότι κατόρθωσαν να τον καταδικάσουν. Έφεραν σε δίκη τον Αναξαγόρα για αθεΐα και ο φιλόσοφος, κατόπιν συμβουλής του Περικλή, τράπηκε προς την εξορία. Επίσης παρουσίασαν <<γραφήν ασεβείας>> κατά της Ασπασίας, ισχυριζόμενοι ότι είχε δείξει ασέβεια προς τους θεούς της Ελλάδας. Οι κωμικοί ποιητές την σατίρισαν ανελέητα ως μια νέα Δηιάνειρα, η οποία είχε καταστρέψει τον Περικλή και την αποκαλούσαν παλλακίδα. Μάλιστα ένας από αυτούς, ο Έρμιππος, αναμφίβολα έχοντας δωροδοκηθεί, την κατήγγειλε ότι ενεργούσε ως προαγωγός του Περικλή, φέρνοντας του Αθηναίες γυναίκες στο σπίτι του. Κατά τη διάρκεια της δίκης της, η οποία έγινε παρουσία χιλίων πεντακοσίων ενόρκων, ο Περικλής ανέλαβε την υπεράσπιση της, χρησιμοποιώντας όλη την ευγλωττία του μέχρι και δακρύων. Η Ασπασία απαλλάχτηκε. Αλλά από τη στιγμή εκείνη το 432 π.Χ ο Περικλής άρχισε να χάνει την επιβολή του πάνω στον Αθηναϊκό λαό. Και όταν μετά από τρία χρόνια απεβίωσε, ήταν ήδη συντετριμμένος. Παρουσίαση/επιμέλεια : Γιώργος Χαβαλές