Ένας έφηβος αγνοούμενος σε ομαδικό τάφο

Ο Αντρέας Ζαχαρία Σάββα κατατάχτηκε ως εθελοντής στην Ε.Φ. λίγους μήνες πριν από το πραξικόπημα

ΤΟΥΧΡΗΣ ΤΟΥ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥΣ

Μέχρι πριν από λίγο καιρό βρισκόταν στον μακρύ κατάλογο των αγνοουμένων. Για 37 χρόνια, η μαυρόασπρη μορφή του είχε τη δική της θέση ανάμεσα στο φωτογραφικό μωσαϊκό της πιο τραγικής πτυχής της τουρκικής εισβολής του 1974. Ώσπου, μόλις πρόσφατα, τα αδέλφια του -μια και οι γονείς του έφυγαν από τη ζωή με τον καημό του παιδιού τους- ενημερώθηκαν για την… ανεύρεση και του δικού τους ανθρώπου.

Ο Αντρέας Ζαχαρία Σάββα από τη Δορά Λεμεσού ταυτοποιήθηκε με οστά, τα οποία είχαν βρεθεί σε ομαδικό τάφο μεταξύ της Βώνης και του τουρκοκυπριακού χωριού Επηχώ. Ένας αρχαίος τάφος, όπου ρίχθηκαν μετά την εκτέλεσή τους, 25 συνολικά Ελληνοκύπριοι στρατιώτες. Όταν αργότερα κάποιοι Τούρκοι τυμβωρύχοι προφανώς σύλησαν τον τάφο και βρήκαν τους νεκρούς, μετέφεραν τα οστά τους σε άλλο χώρο και τα παρέδωσαν όταν άρχισε η διαδικασία της ταυτοποίησης.

Έτσι βρέθηκε, μαζί με τους άλλους συναδέλφους του στρατιώτες, ο Αντρέας Σάββα. Τα αδέλφια του αναμένεται εντός των ημερών να κληθούν να παραλάβουν τα οστά του, τα οποία θα μεταφερθούν στη γενέτειρά του που περιμένει να τον υποδεχτεί -ήρωα πλέον της Δοράς, το μοναδικό θύμα της κοινότητας από την τραγωδία του ’74- για να του κάνει την ταφή με όλες τις τιμές που αρμόζουν σε έναν ήρωα. Ένα αγροτόπαιδο που, με την αποφοίτησή του από το δημοτικό σχολείο του χωριού του, βοηθούσε τον πατέρα του στα χωράφια της οικογένειας, ήταν ο Αντρέας Σάββα.

Έφηβος, πριν ακόμα συμπληρώσει τα 17, κατατάχτηκε ως εθελοντής στην Εθνική Φρουρά.
Ήταν η πολύ ταραγμένη περίοδος, λίγους μήνες πριν από το πραξικόπημα που άνοιξε το δρόμο για την τουρκική εισβολή.

Το αμούστακο παιδί κατατάχτηκε στο 241 Τάγμα Πεζικού, το οποίο αναπτύχθηκε στην περιοχή της Κλεπίνης, όταν οι Τούρκοι άρχισαν την από θαλάσσης και αέρος επέλασή τους στην Κύπρο.
Το πρωί της 10ης Αυγούστου 1974, στη διάρκεια της εκεχειρίας, ο έφηβος στρατιώτης πήγε με 12ωρη άδεια στο σπίτι της θείας του Μαρίτσας Αναστασίου στη Λεμεσό, όπου συναντήθηκε με τον πατέρα του και τον αδελφό του Χαρίλαο.

Έμεινε εκεί μέχρι το απόγευμα, όταν επέστρεψε με ταξί στη Λευκωσία και στη συνέχεια στο Τάγμα του, στην Κερύνεια.

Μνημείο τιμής για τον 17χρονο ήρωα

ΑΝΑΜΕΝΟΝΤΑΣτη διακρίβωση της τύχης του Αντρέα και θέλοντας να κρατηθεί άσβεστη η μνήμη του έφηβου αγνοούμενου, η κοινότητα της Δοράς προχώρησε πριν από τέσσερα χρόνια στη δημιουργία πάρκου με μνημείο τιμής και θύμησης για το αμούστακο παιδί που βρέθηκε, σύμφωνα με όλες τις μαρτυρίες, στην πρώτη γραμμή του πολέμου.

Η αρχική ιδέα για να γίνει κάτι, ώστε να μην ξεχαστεί ο Αντρέας, ξεκίνησε από συμμαθητές του από το δημοτικό σχολείο, όταν σε κάποια συνεστίασή τους η απουσία του ήταν κάτι περισσότερο από αισθητή. Μετά από συνεννόηση και με τα αδέλφια του και έχοντας και τη σύμφωνη γνώμη του Συνδέσμου Αποδήμων και του Κοινοτικού Συμβουλίου, προχώρησαν οι διαδικασίες με την εξασφάλιση του χώρου στην αυλή της εκκλησίας.

Με οικονομική ενίσχυση του Υπουργείου Παιδείας αλλά και της Εκκλησίας διαμορφώθηκε το πάρκο και στήθηκε το μνημείο το οποίο, μαζί με τα οστά του ήρωα, που σε λίγες μέρες θα δεχτεί στα σπλάχνα της η γη της Δοράς, θα κρατήσει άσβεστη τη μνήμη και τη θυσία του 17χρονου παλικαριού.

Μαρτυρίες για τις τελευταίες τους στιγμές

ΣΤΙΣ14 Αυγούστου, το Τάγμα, στο οποίο υπηρετούσε ο Αντρέας, κτυπήθηκε ανελέητα από την τουρκική αεροπορία. Οι στρατιώτες διατάχθηκαν να αναδιπλωθούν στην περιοχή Βώνης-Κυθρέας. Το βράδυ της ίδιας μέρας ο 17χρονος στρατιώτης, μαζί με άλλους 36 ταλαιπωρημένους συναδέλφους του, βρήκαν καταφύγιο στο σπίτι της Φρόσως Δημητρίου στη Βώνη. Πέταξαν από πάνω τους τα στρατιωτικά ρούχα, τα έκαψαν για να μην αποτελούν εύκολο στόχο και φόρεσαν πολιτικά. Η Βώνη είχε περικυκλωθεί από τους Τούρκους και οι 37 στρατιώτες, καταλαβαίνοντας ότι η κατάσταση ήταν πολύ δύσκολη, άφησαν την τελευταία μαρτυρία για την ύπαρξή τους. «Αν μας συλλάβουν οι Τούρκοι, να παραδώσεις αυτό τον κατάλογο στον Ερυθρό Σταυρό, ώστε να γνωρίζουν…», είπαν στη γυναίκα που τους φιλοξενούσε και της έδωσαν σε μια κόλλα χαρτί τα στοιχεία τους: όνομα, ηλικία, τόπος καταγωγής… Ξημερώνοντας της Παναγίας και μη αντέχοντας άλλο την πολιορκία τους, δύο από την ομάδα των στρατιωτών, μετά από συνεννόηση με αξιωματικό τους, βγήκαν στο χωριό με σκοπό να κατασκοπεύσουν την περιοχή και να αναζητήσουν κατάλληλο τόπο διαφυγής τους. Επιστρέφοντας όμως λίγο αργότερα, αντιλήφθηκαν ότι πάνοπλοι Τούρκοι είχαν ήδη περικυκλώσει το χώρο. Δεν μπόρεσαν να πλησιάσουν. Καλύφθηκαν σε κοντινή απόσταση και παρακολουθούσαν με την ψυχή στο στόμα. Οι Τούρκοι πυροβολούσαν ανελέητα το σπίτι ώσπου πιάστηκαν αιχμάλωτοι οι 35 στρατιώτες, ανάμεσα στους οποίους και ο 17χρονος Αντρέας Σάββα.

Ήταν 8:30 το πρωί της 15ης Αυγούστου. Στις μαρτυρίες της Φρόσως Δημητρίου, που είναι καταγραμμένες στα αρχεία των αρμόδιων υπηρεσιών, αναφέρεται, μεταξύ άλλων, ότι ανάμεσα στους Τούρκους που συνέλαβαν και με τα πόδια οδήγησαν τους 35 στρατιώτες στο χωριό Επηχώ, ήταν και Τουρκοκύπριοι κάτοικοι γειτονικών χωριών οι οποίοι και κατονομάστηκαν. Αργότερα κλήθηκαν από τα Ηνωμένα Έθνη και έδωσαν καταθέσεις, στις οποίες όμως είχαν αρνηθεί κάθε ανάμειξη.

Τις δικές τους σημαντικές μαρτυρίες, για τις τελευταίες στιγμές που θεάθηκαν ζωντανοί οι 35 στρατιώτες του 241 Τάγματος Πεζικού, κατέθεσαν με την επιστροφή τους από τις φυλακές των Αδάνων, οι άλλοι δύο συνάδελφοί τους που από την κρυψώνα τους είχαν δει τη σύλληψη και τη μεταφορά των 35 από τους Τούρκους। Οι ίδιοι, αν και είχαν γλυτώσει εκείνη την ημέρα, ωστόσο πιάστηκαν από τους Τούρκους την επόμενη μέρα και μαζί με εκατοντάδες άλλους Ελληνοκυπρίους μεταφέρθηκαν αιχμάλωτοι στην Τουρκία, απ’ όπου επέστρεψαν το φθινόπωρο του 1974, κουβαλώντας, στο σώμα και την ψυχή τους, τις δικές τους σκληρές εμπειρίες.
ΠΗΓΗ