ΟΙ ΒΑΣΙΚΟΙ ΠΥΛΩΝΕΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΑΡΧΑΙΟΥΣ ΕΛΛΗΝΕΣ

Του Αντωνίου Αντωνάκου

Καθηγητού - Φιλόλογου

Ιστορικού - Συγγραφέως

Επειδή σήμερα υπάρχει όλο και περισσότερο έλλειμμα δημοκρατίας, θεωρώ ότι είναι καλό να αναλύσουμε λίγο τί συνέβαινε στην αρχαία Ελλάδα με την τότε δημοκρατία, να συγκρίνουμε και να προσπαθήσουμε να την μιμηθούμε στα καλά της!

• Ή Αθηναϊκή Δημοκρατία στηριζόταν σε κυβέρνηση νόμων και όχι προσώπων. Το πόσο σημαντική ήταν αυτή ή λεπτομέρεια, φαίνεται από το ότι ό νόμος είναι απρόσωπος και αδιάβλητος, ενώ τα πρόσωπα υπόκεινται σε πειρασμούς. Ό Αριστοτέλης μάλιστα στα «Πολιτικά» (Bekker σελ. 1287α στίχος 32) αναφέρει ότι «άνευ ορέξεως ·νους ο νόμος· εστίν», γι’ αυτό και είναι απρόσωπος.

• Ή ισότητα όλων των Αθηναίων πολιτών απέναντι στον νόμο.

Ή ισότητα αυτή κατοχύρωνε την ισοπολιτεία και πα­ρείχε τον σεβασμό τής αξιοπρέπειας των πολιτών.

• Ή αξιοκρατία, δηλαδή ή εκλογή με κλήρο και για ένα χρόνο των πιο αξίων αρχόντων της δημοκρατίας. Έτσι απεφεύγετο η διαφθορά και ο εκφαυλισμός τους. Προϋπόθεση για την εκλογή: ή ελεύθερη ψηφοφορία.

• Το κράτος δικαίου, μέσα από την δημιουργία πνεύ­ματος ελευθερίας, δικαιοσύνης, πολιτικού ήθους και ευθύ­νης.

• Ή επίγνωση όχι μόνο των δικαιωμάτων άλλα και των υποχρεώσεων τών πολιτών.

• Ή πολιτιστική άνοδος των πολιτών μέσω του θεά­τρου, της μουσικής, της παιδείας, των επιστημών, των τε­χνών κ.λπ.

• Ό παραγωγικός διάλογος μέσω της ανταλλαγής γνω­μών για την επίλυση των θεμάτων.

• Ή πολυφωνία των πολιτικών απόψεων, μέσω της οποίας ένα θέμα επιδέχεται αμφισβήτηση, κριτική, τροπο­ποίηση η αναθεώρηση.

• Ή αναγνώριση και κατοχύρωση όλων των ανθρω­πίνων δικαιωμάτων και ελευθεριών, διότι ό Αριστοτέλης στα «Πολιτικά» του (Ζ, 1317α) ορίζει ότι «βασική αρχή της δημοκρατίας είναι ή ελευθερία, δι­ότι αυτό επαναλαμβάνουν συνήθως, ότι στην δημοκρατία μόνο απολαύουν αυτής τής ελευθερίας, και διότι ο κύριος σκοπός τής δημοκρατίας λέγουν ότι είναι η ελευθερία».

• Ή πειθαρχία της μειοψηφίας στις αποφάσεις της πλειοψηφίας.

ΑΛΛΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΙΣΟΤΗΤΟΣ

Άλλες μορφές τής ισότητος και θεμελιώδεις αρχές της δημοκρατίας ήσαν: ή «ισονομία», ή «ισηγορία», ή «ισογονία», ή «ισοκρατία», ή «ισοψηφία» και η «ισοτιμία».

Ισονομία ήταν το παλαιότερο όνομα της Δημοκρατίας.

Ισηγορία ήταν το δικαίωμα που είχαν όλοι οι πολίτες να αγορεύουν (ομιλούν) εξ ίσου στην εκκλησία του δή­μου, επιχειρηματολογώντας κα\ αναπτύσσοντας απόψεις για οποιοδήποτε θέμα.

Ισογονία ήταν ή μη διάκριση καταγωγής (ταπεινής ή μη) ή γένους «ενώ εμείς και οι δικοί μας, γεννημένοι αδέλφια όλοι από μία μητέρα, κρίνουμε ανάξιο να είμαστε δεσπότες και δούλοι ο ένας του άλλου. Αντίθετα η φυσική μας ισογονία μάς οδηγεί να ζητούμε και φυσική κατά νόμον ισότητα. (Πλάτωνος Μενέξενος: Stephanus, σελ. 239, κεφ. α στ. 1-3)].

Ισοκρατία σημαίνει ότι το κράτος ανήκε εξ ολοκλήρου σε όλους τους πολίτες». «= Όλοι λοιπόν οι άλλοι σιωπούσαν και μόνον ο Σωκλής ό Κο­ρίνθιος είπε τα έξης: «Άνδρες Λακεδαιμόνιοι, βεβαία ο ουρανός θα χωθεί κάτω από την γη και η γη θα αιωρείται πάνω από τον ουρανό, οι άνθρωποι θα κατοικούν στην θάλασσα και τα ψάρια εκεί πού κατοικούσαν νωρίτερα οι άνθρωποι, αφού εσείς είσαστε έτοιμοι να επαναφέ­ρετε στις πόλεις τυραννικά καθεστώτα, από τα οποία δεν υπάρχει στον κόσμο τίποτε περισσότερο άδικο και περισσότερο αιμοσταγές»] και «ταύτα δ’ αριθμήμεν αι μη μετ’ ισοκρατίας αμάχανον παντί». (Τίμαιος, Αποσπάσματα, σελ. 208).

Ισοψηφία είναι ή ισότης των ψήφων [δια την ισοψηφίαν απελύετο (Διον. Αλ. 7,64)] και κυρίως το ίσον δικαίωμα ψήφου «αριθμουμένων των ψήφων εις το βραχύ ελθείν και εις ισοψηφίαν καταντήσαι» (Σχ. Ευριπ.)

Ισοτιμία σημαίνει ότι τα αξιώματα και οι τιμές ανή­κουν σε όλους: «εν δημοκρατία: ισονομία και ισοτιμία, ωστ6 και τον πένητα και δυσγενή και ευτελή παρρησιάζεσθαι κατά των πλουσίων και των τα πρώτα εχόντων». (Σχόλια στον Δημοσθένη Oration 22, Section 91c, line 5-7).

Η ΕΝΕΡΓΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ ΓΙΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΑ ΚΟΙΝΑ

Ή παράμετρος αυτή, της ενεργοποίησης τού πολίτη για συμμετοχή στα κοινά, ήταν τόσο σημαντική, ώστε ό Σόλων, όπως μας πληροφορεί ό Αριστοτέλης στην «Αθη­ναίων Πολιτεία, 8,VIII,5» «Βλέποντας δε την μεν πόλη να στασιάζει συχνά, μερι­κούς δε εκ των πολιτών από αδιαφορία (απέχοντας και) προκρίνοντας να αφήσουν τα πράγματα στην τύχη τους, θέσπισε ειδικό νόμο για αυτούς, κατά τον όποιο, οποίος, ενώ η πόλη ευρίσκεται σε στάση, δεν επεμβαίνει ενόπλως υπέρ μιας των αντιπάλων μερίδων, καταδικάζεται σε στέρηση των πολιτικών του δικαιωμάτων και δεν δικαιού­ται στο έξης να μετέχει της διοικήσεως τής πολιτείας.»

Αυτό σημαίνει στην πράξη ότι ό πολιτικώς αδιάφορος πολίτης, ό όποιος δεν συμμετείχε ενεργώς στα θέματα της πολιτείας, εθεωρείτο «άτιμος», δηλαδή εστερείτο των πο­λιτικών του δικαιωμάτων. Ό Θουκυδίδης επίσης στο β' βιβλίο (40,2) αναφέρει για το ίδιο θέμα: «μόνοι γαρ τον τε μηδέν τώνδε μετέχοντα ουκ απράγμονα. αλλ' αχρείον νομίζομεν...». [=Διότι μόνο εμείς θεωρούμε τον εντελώς απέχο­ντα από τα πολιτικά όχι φιλήσυχο αλλά άχρηστο.]

Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ ΣΕ ΚΑΘΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ

Ή δημοκρατία γινόταν πράξη σε κάθε περίπτωση που παρουσιαζόταν, όπως για παράδειγμα στο κτίσιμο της πόλεως τού Πειραιώς, οπού δρα ο πρώτος πολεοδόμος της ανθρωπότητας, ό περίφημος Ιππόδαμος ό Μιλήσιος, για τον οποίο μάς πληροφορεί ό Αριστοτέλης: «Ο δε Ιππόδαμος, ο γιος του Ευρυφώντος από την Μίλητο (ο όποιος εφάρμοσε την διαίρεση των πόλεων δια των οδών και διαίρεσε τον Πειραιά), αυτός πρώτος εκ των προσώ­πων, τα οποία δεν ανεμείχθησαν ποτέ στα ζητήματα τα πολιτικά, επεχείρησε να γράψει περί του αρίστου πολιτεύ­ματος. Αυτός λοιπόν ό Ιππόδαμος τον μεν πληθυσμό της πόλεως όρισε σε δέκα χιλιάδες άνδρες, διαιρουμένους σε τρία μέρη. Το ένα τρίτο καθόριζε ως ιερά γη. Το άλλο ως δημόσια γη, το δε τρίτο ως ιδιωτική. Και ιερά ήταν εκείνη εκ των προσόδων της οποίας θα γίνονται οι νενομισμένες θρησκευτικές δαπάνες, δημόσια αυτή από την οποία θα ζήσουν οι πολεμιστές, ιδιωτική δε αυτή που ανήκε στους γεωργούς». [Αριστοτέλους «Πολιτικά», Bekker, page 1267b.]

Αυτός ό σπουδαίος λοιπόν επιστήμων έφτιαξε τον Πει­ραιά, η πολεοδομική μελέτη του οποίου απετέλεσε πρότυ­πο για όλες τις πόλεις της κλασσικής εποχής, χωρίζοντας την γη της πόλεως σε ακριβώς ίσες ζώνες. Κατασκευάσθηκαν «γειτονιές», μικρές ομάδες δηλαδή σπιτιών που γειτνί­αζαν, σε οικόπεδα των 240 τ.μ ακριβώς για κάθε σπίτι. Ή ιδέα αυτή, που εφαρμόσθηκε από τον Ιππόδαμο, ανήκει στον Φαλέα τον Χαλκηδόνιο, ο οποίος, όπως μας πληρο­φορεί ό Αριστοτέλης «Γι’ αυτό και πρώτος ο Φαλέας ο Χαλκηδόνιος εισήγαγε αυτόν τον θεσμό στο πολίτευμα του. Διότι όπως λέγει αυτός, οι περιουσίες τών πολιτών πρέπει να είναι ίσες» (Αριστοτέλους Πολιτικά, Bekker, page 1266α, line 39-40].

Εδώ λοιπόν βλέπουμε την πλήρη εφαρμογή της ισότητος και της δημοκρατίας στην πράξη. Τα. σπίτια έγιναν σε σειρά, με μεσοτοιχία και προσανατολισμό προς νότον. Και όπως έδειξαν οι ανασκαφές, ήσαν κατοικίες για ελεύ­θερους πολίτες. Κάθε σπίτι ήταν μία διώροφη μονοκατοι­κία με καθημερινό, κουζίνα, ξενώνα και αυλή.

ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΣΤΗΝ ΜΕΙΩΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΝΙΣΟΤΗΤΟΣ

Ή δημοκρατία έκλεινε την ψαλίδα μεταξύ πλουσίων και φτωχών, μειώνοντας την κοινωνική ανισότητα: Ό Ευριπίδης στις «Ικέτιδες» είχε πει ότι:

«Υπάρχουν τρεις τάξεις μέσα στο κράτος: Ή μία είναι οι πλούσιοι πολίτες. Από αυτούς δεν βγαίνει κανένα κα­λό και παντοτινός τους πόθος είναι τα (όλο και) πιο πολ­λά. Όσοι είναι φτωχοί και τους λείπει το καθημερινό, αυ­τοί είναι να τους τρέμεις. Τους παρασύρει ό φθόνος και, καθώς τους πλανεύουν τα λόγια μοχθηρών δημαγωγών, πίκρες σαΐτες ρίχνουν στους πλούσιους. Ή μεσαία από τις τρεις μερίδες συγκρατεί τα κράτη, γιατί αύτη φυλάει την τάξη πού θα καθορισθεί».(Είναι η τάξη που η κυβέρνηση σήμερα προσπαθεί να καταστρέψει. Και έχει ξεχάσει ότι καταστρέφοντας την ισορροπία τής κοινωνίας, δυναμιτίζει την δημοκρατική άσκηση τής εξουσίας.)

Ή υπεράσπιση της δημοκρατίας κατοχυρωνόταν από τον νόμο της εισαγγελίας που θέσπισε ό Σόλων, και ο οποίος όριζε ότι κάθε πολίτης μπορούσε να καταγγείλει τον άρχοντα ο οποίος δεν ήταν συνεπής με τα καθήκοντα του, παραμελώντας τα. (Αριστοτέλους Fragment 434).

Δεν έχω να προσθέσω τίποτε άλλο, αγαπητοί φίλοι. Τι θα πει πραγματική δημοκρατία και τί όχι το βλέπουμε από την δημοκρατία στην κατοικία τότε και από τις άνισες συγκρίσεις βορείων και δυτικών προαστίων! Από την δυνατότητα καταγγελίας τού άρχοντα και τους πυλώνες τής δημοκρατίας. Τα συμπεράσματα, οι συγκρίσεις και οι αποφάσεις δικές σας.

Βιβλιογραφία: Αντωνίου Α. Αντωνάκου – Κων/νου Σπίνου: «Ελευθερία Λόγου και Δημοκρατία – το θαύμα τής αρχαίας Ελλάδος», εκδόσεις ΑΜΒΕR, 2003।
Πηγή.

http://aioniaellinikipisti.blogspot.com/