Δεδομένα, ερμηνείες και σκέψεις

Του Νίκου Λυγερού

Αν και φαινομενικά τα δεδομένα αποτελούν το σταθερότερο στοιχείο της γνώσης, στην πραγματικότητα η ερμηνεία τους έχει μεγαλύτερη αξία. Η σταθερότητα από μόνη της δεν είναι αναγκαστικά θετική διότι δεν είναι εξ ορισμού δυναμική και όντως δεν μπορεί να διαμορφώσει άμεσα το περιβάλλον της. Άρα σε μια πρώτη φάση, η αμφισβήτηση των δεδομένων είναι αναγκαία για να προκαλέσει τον προβληματισμό που θα παράγει μια νέα ερμηνεία. Μπορεί η αμφισβήτηση να είναι επιφανειακά τουλάχιστον αρνητική και κριτική. Όμως αυτές οι ιδιότητες δεν είναι η ουσία της διότι σημασία δεν έχει να μαθαίνεις μα να καταλαβαίνεις. Έτσι, η αμφισβήτηση των δεδομένων αναγκάζοντας το στοχαστή να αναθεωρήσει τις σκέψεις του, δίνει το ερέθισμα της δημιουργίας.

Σ’ έναν πιο θεωρητικό τομέα, η επιτυχία μιας θεωρίας παράγει μια δεδομένη σκέψη που με το χρόνο δύσκολα αμφισβητείται. Η δυσκολία προέρχεται εξ αρχής από τη μη ύπαρξη προβλήματος. Έτσι το ευρύ και σταθερό πεδίο μιας θεωρίας δημιουργεί την αίσθηση του δεδομένου. Ενώ στις επιστήμες με το κριτήριο του Popper ξέρουμε ότι μια θεωρία δεν μπορεί να επαληθευτεί. Το μόνο που μπορούμε να αποδείξουμε είναι τα λάθη της. Άρα και στην εκπαίδευση τίποτα δεν είναι δεδομένο. Κάθε συμπέρασμα πρέπει να βασίζεται πάνω σε στοιχεία που έχουμε αμφισβητήσει διότι δεν υπάρχει τέλεια θεωρία της πραγματικότητας. Με άλλα λόγια, η θεωρία δεν περιέχει στη δομή της όλες τις περιπτώσεις. Η γνώση της μη ύπαρξης της τέλειας γνώσης, αν και απλοϊκά εμφανίζεται ως αρνητική, προσφέρει την ελευθερία της σκέψης στον στοχαστή. Δεν υπάρχει απόλυτο σύστημα κι έτσι η δομή της σκέψης δεν μπορεί να είναι ένας κλειστός κόσμος και τα νοητικά σχήματα είναι απαραίτητα δυναμικά. Σ’ αυτό το καινούργιο γνωστικό πλαίσιο, τίποτα δεν είναι δεδομένο.

Παραδείγματος χάριν, η κατασκευή των κορυφών ενός τετραγώνου θεωρείται απλή, δεν είναι όμως απλοϊκή, διότι αν δεν διευκρινίσουμε το πλαίσιο, η απλότητα δεν υπολογίζεται εύκολα. Το θεώρημα του Mohr-Mascheroni που αποτελείται από την ισοδυναμία κατασκευής σχημάτων με χάρακα και διαβήτη και μόνο με διαβήτη, δίνει μια πολυπλοκότερη έννοια στην απλότητα της κατασκευής. Διότι αν το τελικό αποτέλεσμα είναι το ίδιο, η μέθοδος είναι ουσιαστικά διαφορετική. Η δυσκολία της κατασκευής δεν είναι ανεξάρτητη από το εργαλείο.

Υπάρχει όμως και μια πιο ακραία κατάσταση όταν το ίδιο το εργαλείο είναι και αυτό ένα γνωστικό στοιχείο ή πιο απλά ακόμα η ίδια η σκέψη. Τότε πώς προσδιορίζεται η έννοια του δεδομένου και της απλότητας; Και τι γίνεται όταν το εργαλείο είναι ο ηλεκτρονικός υπολογιστής; Διότι η ίδια η δυναμική του εργαλείου έρχεται σε αντίφαση με τη σταθερότητα του δεδομένου. Και βλέπουμε ήδη ότι οι έρευνες στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης προσφέρουν καινούργιες ερμηνείες ακόμα και για τη φυσιολογική νοημοσύνη για να μην πούμε την ανθρώπινη.

Το ζευγάρι μαθητής-δάσκαλος δεν πρέπει πια να είναι βασισμένο πάνω στα κλασικά δεδομένα εφόσον όλα είναι αμφισβητήσιμα. Η μελέτη της γνώσης πρέπει να γίνεται σ’ ένα δυναμικό πλαίσιο στο οποίο τα δύο στοιχεία του ζευγαριού έχουν ένα ρόλο να παίξουν. Και μόνο η δημιουργία του σωκρατικού λόγου προσφέρει τις κατάλληλες συνθήκες για μια βαθιά κατανόηση των προβλημάτων. Διότι η εκπαίδευση δεν είναι μόνο μάθημα, όπως και η έρευνα δεν είναι μόνο κουλτούρα. Και οι δύο είναι γνωστικές εργασίες. Δίχως την αποτελεσματική χρήση της νοημοσύνης, και οι δύο χάνουν την έννοιά τους και δεν αποτελούν πια πεδία σκέψης. Το ζευγάρι δεν είναι ένα συμβατικό και κοινωνικό αντικείμενο. Είναι μια εμπλουτισμένη ανθρώπινη σχέση που λειτουργεί διαχρονικά.

Πηγή: http://www.lygeros.org/0386-gr.html