Οι «Ερμοκοπίδες»

Γράφει ο Χείλων

Κατά την διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου, έλαβαν χώρα πολλές μάχες και εκτυλίχθηκαν πλείστα όσα διπλωματικά και άλλης φύσεως επεισόδια, μεταξύ των εμπλεκομένων.
Υπήρξε όμως ένα σκανδαλώδες συμβάν το οποίο στιγμάτισε την συγκεκριμένη χρονική περίοδο, προκαλώντας σοβαρές κοινωνικές επιπτώσεις και επηρεάζοντας την έκβαση του πολέμου.

Εκείνη την εποχή σε πολλά σημεία των Αθηνών, όπως οικίες, καταστήματα, πλατείες, υπήρχαν οι «Ερμές» οι οποίες ήσαν αγαλματίδια λατρείας, κυρίως του θεού Ερμή, αλλά και άλλων θεοτήτων, ή ακόμη και επιφανών θνητών. Το χαρακτηριστικό των εν λόγω αγαλματιδίων ήταν ότι αποτελούντο από την κεφαλή του θεού και αντί σώματος είχαν τετράπλευρη λίθινη ή μαρμάρινη στήλη.

Τις πρωινές ώρες της 11 Μαΐου 415 π.Χ βρέθηκαν όλες οι «Ερμές» εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων (μεταξύ των οποίων το αγαλματίδιο έμπροσθεν της οικίας του ρήτορα Ανδοκίδη) να έχουν υποστεί βανδαλισμό και συγκεκριμένα να έχουν σπασμένες τις κεφαλές. Η δολιοφθορά πραγματοποιήθηκε τις νυχτερινές ώρες της 10ης Μαΐου, παραμονή της αναχώρησης του Αθηναϊκού στόλου για την Σικελία στα πλαίσια παροχής βοήθειας στην ελληνική αποικία Έγεστα της Σικελίας, η οποία βρισκόταν σε διαμάχη με την επίσης ελληνική αποικία του Σελινούντα.

Η πράξη αυτή έλαβε τραγικές διαστάσεις, καθότι από θρησκευτικής άποψης αποτελούσε βεβήλωση και ένδειξη κακού οιωνού, ενώ από πολιτικής αποτελούσε βανδαλισμό και ασέβεια, διότι τα εν λόγω αγάλματα είχαν και πρακτικούς λόγους ύπαρξης χρησιμοποιούμενα ως οδοδείκτες, οριοδείκτες, για διαφημιστικούς λόγους, κ.λ.π. Επιπλέον αποτελούσαν ένδειξη ευγενείας της μεσαίας τάξης και εμβλήματα δημοκρατίας.
Το συμβάν όταν διαπιστώθηκε αρχικά δεν προκάλεσε μεγάλη εντύπωση, αλλά προκάλεσε πανικό όταν συνδυάσθηκε με τον απόπλου του στόλου, καθότι οι Αθηναίοι θεώρησαν το γεγονός ως σύνθημα κινήματος κατά του καθεστώτος. Ήταν προφανές ότι ο μόνος που γνώριζε τους δράστες ήταν ο Ανδοκίδης, αλλά αυτός πιθανόν τρομοκρατημένος από τους δράστες, δεν μιλούσε.

Ο δήμος συγκάλεσε έκτακτη σύνοδο στην εκκλησία και όρισε «ζητητές(ερευνητές – ανακριτές)» αναθέτοντας την διεξαγωγή των ερευνών στουςΧαρικλή, Διόγνητο και Πείσανδρο. Εκδόθηκε ψήφισμα το οποίο προκήρυσσε πρωτοφανή για την εποχή «μήνυτρα (αμοιβή)» για την αποκάλυψη των επικηρυγμένων δραστών, οι οποίοι ονομάσθηκαν Ερμοκοπίδες. Σύμφωνα με το ψήφισμα του Κλεωνύμου η αμοιβή ανήρχετο σε 1.000 δραχμές, ενώ σύμφωνα με το ψήφισμα του Πεισάνδρου ανήρχετο σε 10.000 δραχμές.

Εκτός της αμοιβής εδίδετο και «άδεια» δηλαδή προστασία της σωματικής ακεραιότητας και ασυλία έναντι κάθε δίωξης ή μήνυσης. Χρήση των εν λόγω ευεργετημάτων μπορούσαν να κάνουν ελεύθεροι πολίτες – μέτοικοι ή ακόμη και δούλοι οι οποίοι εδύναντο να εξαγοράσουν την ελευθερία τους και ταυτόχρονα να πλουτίσουν.

Αρχικά η δολιοφθορά αποδόθηκε στους Κορίνθιους, αλλά κάποιος μέτοικος κατήγγειλε τον Αλκιβιάδη και ορισμένους άλλους ως δράστες. Η καταγγελία αυτή αξιολογήθηκε ως αληθινή διότι στηριζόταν στην υπόνοια ότι το κίνημα θα άρχιζε από την Σικελία. Επιπλέον κάποιος ονόματι Πυθόνικος κατήγγειλε στην εκκλησία του δήμου ότι ο Αλκιβιάδης και ορισμένοι φίλοι του, τελούσαν στην οικία του Ελευσίνια μυστήρια με σκοπό την μύηση, γεγονός που ενίσχυσε περισσότερο την κατηγορία, καθότι οι Αθηναίοι θεωρούσαν τον Αλκιβιάδη «ικανό για όλα».

Η εν λόγω πληροφορία ανάγκασε τους ανακριτές να καλέσουν τον Αλκιβιάδη για εξηγήσεις συνδυάζοντας τις δύο υποθέσεις………την καταστροφή των Ερμών και την τέλεση των μυστηρίων σε ιδιωτικό χώρο, με το σκεπτικό ότι αυτός που δείχνει ασέβεια προς τα μυστήρια ήταν ικανός να αποκεφαλίσει και τις «Ερμές».
Ως μάρτυρα της μήνυσής του ο Πυθόνικος υπέδειξε τον δούλο του πολέμαρχου Ανδρόμαχο, ο οποίος παρεμπιπτόντως έφερε όνομα αριστοκρατικό, γεγονός το οποίο εξηγείται από την τάση των φίλων του Αλκιβιάδη να λοιδορούν την αριστοκρατία στην οποία ανήκαν.
Ο δούλος προσήχθη στην εκκλησία, απολαμβάνοντας των ευεργετημάτων της «αδείας» και ομολόγησε, καταθέτοντας ότι όντως ο Αλκιβιάδης, ο Νικιάδης και ο Μέλητος μαζί με άλλους τελούσαν παρωδία των μυστηρίων σε ιδιωτικό χώρο.

Αλκιβιάδης

Εκείνη την χρονική περίοδο ο Αλκιβιάδης βρισκόταν στην Αθήνα, έτοιμος να αποπλεύσει για Σικελία και όταν πληροφορήθηκε τα γεγονότα ζήτησε να δικασθεί αμέσως, αλλά συνέβη το εξής παράδοξο……..οι πολιτικοί αντίπαλοι και μηνυτές του Αλκιβιάδη να μην επιθυμούν την εκδίκαση της υπόθεσης. Αυτό εξηγείται από το γεγονός ότι εκείνη την εποχή ο Αλκιβιάδης αποτελούσε κοινωνικό είδωλο και ήταν εξαιρετικά δημοφιλής στο στράτευμα, οπότε η έκβαση της δίκης θα ήταν μάλλον ευνοϊκή γι’ αυτόν, ενώ σύμφωνα με άλλους ήταν καλύτερα να γίνει μετά την εκστρατεία, καθότι τυχόν αποτυχία θα επέφερε πτώση της δημοτικότητας και σίγουρη καταδίκη του.

Μετά την αναχώρηση του στόλου η υπόθεση παίρνει νέα τροπή, όταν ο μέτοικοςΤεύκρος λαμβάνει «άδεια» και ενοχοποιεί δεκαοχτώ πολίτες, εκ των οποίων ορισμένοι δραπετεύουν και άλλοι συλλαμβάνονται και καταδικάζονται σε θάνατο. Ακολουθεί τρίτη μήνυση από την Αγαρίστη η οποία καταγγέλλει ότι τόπος συγκέντρωσης των ιερόσυλων ήταν η κατοικία του Χαρμίδη όπου συνευρίσκονταν ο Αλκιβιάδης, ο Αξίαρχος και ο Αδείμαντος. Εν τω μεταξύ υποβάλλεται τέταρτη μήνυση από τον δούλο Λυδό, ο οποίος καταγγέλλει τοναυθέντη του, στην οικία του οποίου σύχναζαν ο Λεωγόρας (πατέρας του Ανδοκίδη) ο Ανδοκίδης και πολλοί συγγενείς (του ιδιοκτήτη).

Μετά από νέα μήνυση του Διοκλείδη η όλη υπόθεση λαμβάνει άλλες διαστάσεις αποκαλύπτοντας ότι δεν αφορούσε πλέον περιορισμένο αριθμό συνωμοτών, καθότι καταγγέλλονται 300 άτομα, μεταξύ των οποίων και δύο βουλευτές, οΜαντίθεος και ο Αφεψίων, όπως επίσης και ο κωμικός Φρύνιχος, ο εξάδελφος του Πλάτωνα Κριτίας και άλλες προσωπικότητες των Αθηνών.
Η κατάσταση είναι τεταμένη, η βουλή κηρύσσεται σε διαρκή συνεδρίαση στην Ακρόπολη, επιβάλλεται «στρατιωτικός νόμος» και ο Διοκλείδης στεφανώνεται με άνθη ως σωτήρας της πατρίδος και του παρατίθεται επίσημο δείπνο στο Πρυτανείο. Οι δε βουλευτές με κάποιον τρόπο καταφέρνουν να απελευθερωθούν μέσω εγγυήσεων, αλλά μετά από λίγο εξαφανίζονται δραπετεύοντας, αλλά οι εγγυητές όπως και οι λοιποί υπόδικοι φυλακίζονται.

Εν τω μεταξύ ο Ανδοκίδης, αφού παρέμεινε φυλακισμένος για ένα χρόνο, υπόσχεται κατόπιν προτροπής του Χαρμίδη, να προβεί σε αποκαλύψεις, εφόσον δινόταν σε αυτόν τον πατέρα του και τους συγγενείς του «άδεια» η οποία τελικά του εδόθη.

Τότε ο Ανδοκίδης κατέθεσε τα εξής: Ένα απόγευμα ενώ αυτός και η παρέα του έπιναν, κάποιος από τους φίλους του ονόματι Ευφίλητος πρότεινε να «σπάσουν» τις κεφαλές των Ερμών. Ο Ανδοκίδης – όπως ισχυρίζεται – διαφώνησε και έτσι την συγκεκριμένη ημέρα δεν έγινε ο βανδαλισμός. Τις επόμενες ημέρες ενώ μετέβαινε στις Κυνοσάργες έπεσε από το πουλάρι που επέβαινε με αποτέλεσμα να παραμένει κλινήρης στο σπίτι του. Τότε ο Ευφίλητος εκμεταλλευόμενος την απουσία του εξαπάτησε τους υπόλοιπους της παρέας επαναφέροντας το θέμα, λέγοντας μάλιστα ότι ο Ανδοκίδης συμφωνεί και ανέλαβε να κόψει πρώτος την Ερμή στην οικία του, η οποία ήταν ανάθημα (αφιέρωμα) της Αιγηίδος φυλής.

Ερμαϊκή στήλη του Ονάσου της Παλλήνης γιού του Τροφίμου 129 π.Χ_επιφανούς κοσμήτη (υπεύθυνου των αρχαίων γυμνασίων)_Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών

Κατόπιν ο Ευφίλητος και ο Μέλητος επισκέφθηκαν τον Ανδοκίδη στην οικία του, ανακοινώνοντας ότι έγινε η δολιοφθορά και απειλώντας τον προκειμένου να εξασφαλίσουν την σιωπή του. Σημειώνεται ότι τα προαναφερόμενα στοιχεία αποτελούν ισχυρισμούς του Ανδοκίδη, ενώ οι πληροφορίες του Θουκυδίδηπαρουσιάζουν βασικές διαφοροποιήσεις.
Ο Ανδοκίδης φέρεται ως συνένοχος, αλλά καταδίδει τους υπόλοιπους με αντάλλαγμα την παρεχόμενη ασυλία σε εαυτόν και την οικογένειά του. Πρώτο θύμα της καταγγελίας υπήρξε ο θριαμβευτής Διοκλείδης, ο οποίος ομολόγησε ότι οι καταγγελίες του υπήρξαν επινοήσεις τρίτων, με αποτέλεσμα οι άρχοντες οι οποίοι κινδύνευαν με διασυρμό, να τον καταδικάσουν σε θάνατον και να τον εκτελέσουν.
Ο Ανδοκίδης και οι οικείοι του αφέθησαν ελεύθεροι, ενώ ορισμένοι από τους κατονομασθέντες συνελήφθησαν και εκτελέσθηκαν. Όμως η υπόθεση παρέμεινε ανοιχτή, όταν ανεκλήθη η «άδεια» του Ανδοκίδη με την αιτιολογία της ψευδομαρτυρίας με αποτέλεσμα να αναγκασθεί να εγκαταλείψει την Αθήνα.

Τελικά είτε αληθεύουν (συνολικά ή εν μέρει) αυτά που κατήγγειλε ο Ανδοκίδης, είτε οι «Ερμοκοπίδες» ήσαν μεθυσμένοι νεαροί, οι οποίοι προκάλεσαν το σκάνδαλο άνευ λόγου και αιτίας…………….γεγονός παραμένει ότι η όλη υπόθεση υπήρξε το όνειδος και η καταστροφή των Αθηνών.

Λόγω της έκτασης του σκανδάλου αποφασίσθηκε η ανάκληση του Αλκιβιάδη η οποία στέρησε το εκστρατευτικό σώμα της Σικελίας από τον φυσικό αρχηγό, αφήνοντας μόνον επικεφαλής τον Νικία.

Προς τούτο αποπλέει το ιερό πλοίο των Αθηνών «Σαλαμινία» με σκοπό να φέρει πίσω τον Αλκιβιάδη. Όταν φθάνει στην Σικελία ο Αλκιβιάδης υπακούει στον επαναπατρισμό και δέχεται να ακολουθήσει την «Σαλαμινία» επιβαίνοντας σε δικό του πλοίο, αλλά καθ’ οδόν δραπετεύει, καταφεύγοντας στην Πελοπόννησο.

Το «Σαλαμινία» επιστρέφει στην Αθήνα άπραγο, ο Αλκιβιάδης καταδικάζεται ερήμην σε θάνατον και η περιουσία του δημεύεται. Η είδηση της καταδίκης τον βρίσκει στο Άργος όπου αναφωνεί δημοσίως:

«Αλλά εγώ θα τους αποδείξω ότι ζω»…………………όπως και έπραξε!!!!!

Ο μεν δειλός της πατρίδος, ο δε φιλόδοξος της πατρώας ουσίας εστί προδότης. Σωκράτης

ΠΗΓΗ