Οι μυκηναϊκές τοιχογραφίες και η σύγχρονη έρευνα

Mycenaean Wall Paintings in Context, Αθήνα 11-13 Φεβρουαρίου, Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (διοργάνωση ΑSCSA-KERA)

Το παρακάτω κείμενο στοχεύει να παρουσιάσει τα όσα έλαβαν χώρα στο διεθνές συνέδριο με θέμα Mycenaean Wall Paintings in Context, που πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα στις 11-13 Φεβρουαρίου, από την Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών (ΑSCSA) και το Κέντρο Ελληνικής και Ρωμαϊκής Αρχαιότητας (KERA).

 Στόχος του συνεδρίου ήταν η παρουσίαση νέων τοιχογραφημάτων από τη Μυκηναϊκή Ηπειρωτική Ελλάδα και συγκεκριμένα από την Πελοπόννησο και τη Βοιωτία.

Το συνέδριο άνοιξε ο Καθηγητής John Bennet με μια διάλεξη σχετικά με την αμφίδρομη σχέση ανάμεσα στις εικονιστικές-αφηγηματικές τοιχογραφίες και τον χώρο που διακοσμούσαν.

 Μέσα σε αυτό το πνεύμα, της αρχιτεκτονικής δηλαδή συνάφειας των αποσπασματικών κατά κανόνα τοιχογραφιών, κινήθηκαν και οι υπόλοιποι ομιλητές, Αμερικανοί, Άγγλοι και κυρίως Έλληνες, οι οποίοι αποτελούσαν και την πλειονότητα.
Μέσα από μια σφαιρική θεώρηση που έκανε ο Ανδρέας Βλαχόπουλος της θηραϊκής εικονογραφίας σε σχέση με τη μινωική και μυκηναϊκή, ακολούθησε ένας κύκλος ανακοινώσεων στον οποίο παρουσιάστηκαν ως επί το πλείστον τοιχογραφήματα τόσο παλαιότερα, ιδωμένα κάτω από ένα νέο ερμηνευτικό πρίσμα, όσο και νέα, από πρόσφατες ανασκαφές.

Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσίασε το υλικό από την ανακτορικού, ως φαίνεται, χαρακτήρα θέση Αγ. Βασίλειος στην περιοχή της Σπάρτης, την οποία ανασκάπτει η κ. Αδαμαντία Βασιλογάμβρου καθώς επίσης και τα τοιχογραφικά σπαράγματα από την Ίκλαινα στην περιοχή της Πύλου, την ανασκαφή της οποίας διενεργεί ο κ. Μιχάλης Κοσμόπουλος. Για τοιχογραφήματα του ανακτόρου του Νέστορα μίλησαν οι Sharon Stocker και Χαρίκλεια Μπρεκουλάκη, παρουσιάζοντας εντυπωσιακές αναπαραστάσεις μικρών θραυσμάτων ανάμεσα στις οποίες ξεχωρίζει μια νηοπομπή σε μενεξεδένια θάλασσα.

Η μυκηναϊκή Αργολίδα εκπροσωπήθηκε με εξαιρετικής ποιότητας πρώιμα τοιχογραφήματα (14ος αι. π.Χ.), από επίσημο αρχιτεκτονικό συγκρότημα στο Άργος (Ιφιγένεια Τουρναβίτου, Χαρίκλεια Μπρεκουλάκη). Ανάμεσά τους, ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει σε μια μεγάλη θαλασσογραφική παράσταση με φυσιοκρατική απόδοση σουπιάς. Τοιχογραφήματα από την Ακρόπολη της Τίρυνθας παρουσίασε η ελληνογερμανική ομάδα των Alcestis Papadimitriou, Joseph Maran και Ulrich Thaler. Τα τοιχογραφήματα αυτά που ανήκουν στην τελευταία φάση της μυκηναϊκής τοιχογραφικής τέχνης (2ο μισό 13ου αι. π.Χ.), αφαιρέθηκαν από τον διάκοσμο του εκεί ανακτόρου και απορρίφθηκαν στο μεγάλο κλιμακοστάσιο της δυτικής κλιτύος της ακρόπολης. Εικονίζουν τελετουργική σκηνή με γυναικείες μορφές που κρατούν στα χέρια τους μικρότερες των οποίων όμως το ακριβές εννοιολογικό περιεχόμενο μας διαφεύγει.

Από την Τίρυνθα πάλι παρουσιάστηκαν τα θραύσματα τριποδικής τράπεζας προσφορών από ασβεστοκονίαμα που ήταν ζωγραφισμένη με γαλάζια πουλιά σε βραχώδες ανθοβόλο πεδίο (Χρήστος Μπουλώτης). Το γεγονός ότι τα θραύσματα βρέθηκαν στο λάκκο θεμελίωσης του μικρού μεγάρου της ακρόπολης, είναι δηλαδή παλαιότερα από την αρχή του 14ου αι. π.Χ., οδηγεί στην προβληματική για το εάν το συγκεκριμένο εύρημα είναι έργο Μυκηναίων ζωγράφων ή αν εισήχθη από τον νότιο αιγαιακό χώρο όπου τέτοιες τριποδικές τράπεζες με εικονιστικό-αφηγηματικό διάκοσμο ήταν συχνές.

Σε τοιχογραφήματα παλαιά και νέα από τις Μυκήνες αναφέρθηκαν οι αρχαιολόγοι Ιφιγένεια Τουρναβίτου, Kim Shelton και Diana Wardle. Ιδιαίτερα εντυπωσιακό ήταν το επιχρωματισμένο γυναικείο ειδώλιο από ασβεστόλιθο που παρουσίασε η κ. Ελένη Παλαιολόγου γιατί τέτοια τέχνεργα είναι εξαιρετικά σπάνια την εποχή αυτή και ως φαίνεται επιχωρίαζαν στις Μυκήνες.

Από τη μυκηναϊκή Βοιωτία και συγκεκριμένα από τη Θήβα η κ. Ελένη Κουντούρη παρουσίασε αποσπασματικά τοιχογραφήματα δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση σε μια τελετουργική πομπική σύνθεση μικρής κλίμακας με γυναικείες μορφές που μετέφεραν πολύτιμα αγγεία.

Ο κ. Θεόδωρος Σπυρόπουλος έδειξε τοιχογραφήματα με σκηνή κυνηγιού από τις παλιές ανασκαφές του στον Ορχομενό που εμφανίζουν χτυπητές ομοιότητες με ανάλογη σκηνή από το ανάκτορο της Τίρυνθας.

Τέλος, παρουσιάστηκαν τοιχογραφήματα από τη μυκηναϊκή ακρόπολη του Γλα στην Κωπαΐδα και ιδιαίτερα μια μεγαλογραφική σύνθεση δελφινιών και το σκεπτικό της αναπαράστασης σε όλη την κατακόρυφη ανάπτυξή της, από το δάπεδο ως την οροφή (Χρήστος Μπουλώτης).

Η κ. Μαρία Βλαζάκη-Ανδρεαδάκη, στο κλείσιμο του συνεδρίου έκανε μια γενική αποτίμηση των νέων δεδομένων θέτοντας παράλληλα νέα ερωτήματα και προβληματισμούς για μελλοντική διοργάνωση.

Τα συμπεράσματα μπορούν να συνοψιστούν ως εξής:
α. Οι τοιχογραφίες σχετίζονται με ανακτορικά κέντρα.
β. Οι πρώτες παραγγελίες από τους άρχοντες των κέντρων αυτών μπορούν να αναχθούν στις αρχές του 14ου αι. π.Χ.
γ. Τα εικονογραφικά θέματα ταυτίζονται συχνά με εκείνα των σφραγίδων και των σφραγιστικών δακτυλίων, αν και η συνοπτική απεικόνιση που υπάρχει στη σφραγιστική επιφάνεια λόγω του μικρού της μεγέθους αντικαθίσταται με μεγαλύτερη ανάπτυξη στις τοιχογραφίες.
δ. Το περιεχόμενο των θεμάτων είναι βαθιά συμβολικό. Το βαθύτερο νόημα των παραστάσεων είναι είτε τελετουργικό, είτε ιστορικό είτε μυθολογικό.
ε. Από πλευράς πολιτισμού, μπορούμε να μιλάμε για μια Αιγαιακή Κοινή ήδη από την 3η χιλιετία π.Χ. Το πρώτο μισό της 2ης χιλιετίας μπορεί με ασφάλεια να χαρακτηριστεί ως Μινωική Κοινή ενώ το 2ο μισό της ίδιας χιλιετίας μπορεί με την ίδια ασφάλεια να συλλαμβάνεται ως Μυκηναϊκή Κοινή.

Η γενική αίσθηση όσων παρακολούθησαν το συνέδριο ήταν η υψηλή ποιότητα των ανακοινώσεων και η διεύρυνση των γνώσεών μας γύρω από τη μυκηναϊκή τέχνη των τοιχογραφιών που ως σιωπηρός αφηγηματικός λόγος υπηρέτησε τις ανάγκες προβολής και αυτοπροβολής της μυκηναϊκής άρχουσας τάξης. Πέρα όμως από τις όποιες αποτιμήσεις των επιμέρους ανακοινώσεων, το σίγουρο είναι ότι ο απόλυτος πρωταγωνιστής του συνεδρίου ήταν τα ίδια τα τοιχογραφήματα.

Επιμέλεια Κειμένου
Ζέτα Ξεκαλάκη, Δρ Αρχαιολόγος-Αιγυπτιολόγος
http://www.arxaiologia.gr/site/content.php?artid=8525