Πώς δεν έλεγαν το νερό - νεράκι στην αρχαία Αθήνα

Αρχαία πηγάδια που ανασκάφηκαν στο κέντρο της Αθήνας
στο πλαίσιο της κατασκευής του Μετρό

Συστήματα δεξαμενών που επικοινωνούσαν μεταξύ τους με υπόγειες σήραγγες, υδραγωγεία που μετέφεραν νερό από τα γύρω βουνά, πολύ μεγάλο αριθμό πηγαδιών, κρήνες και γενικότερα υδραυλικά έργα μάστευσης και μεταφοράς των υδάτων έχει αποκαλύψει η αρχαιολογική σκαπάνη στην πόλη της Αθήνας. Στην Αρχαϊκή και την Κλασική εποχή δεν υπήρχε ελληνική πόλη χωρίς τα στοιχειώδη: υδραγωγείο, δίκτυο διανομής και κρήνη. Ειδικοί νόμοι εξάλλου όριζαν την χρήση όλων αυτών. 

 «Το λεπτόγεω της Αττικής και οι ιδιαίτερα περιορισμένες βροχοπτώσεις είχαν οδηγήσει τους κατοίκους στην εξαντλητική αξιοποίηση όλων των υδάτινων πόρων, αρχικά από τοπικές πηγές και στην συνέχεια, όταν αυτές δεν επαρκούσαν, από τις πιο απομακρυσμένες», είπε η αρχαιολόγος κυρία Έφη Λυγκούρη στην ημερίδα του υπουργείου Πολιτισμού «Νερό - Περιβάλλον - Πολιτισμός». Σε μία εποχή που το νερό, παρότι στον προηγμένο κόσμο παραμένει εύκολα προσβάσιμο, θεωρείται ήδη αγαθό εν ανεπαρκεία η διαχείρισή του στην αρχαιότητα γινόταν με τον πλέον ορθολογικό τρόπο.

Τα ποτάμια της Αττικής αρχικώς, ο Κηφισός και ο Ιλισός που όμως δεν είχαν συνεχή ροή, ο χείμαρρος Ηριδανός που γινόταν ορμητικός μόνον ύστερα από δυνατές βροχοπτώσεις αλλά και πηγές όπως η Κλεψύδρα πάνω στην Ακρόπολη και η Καλλιρρόη δίπλα στον Ιλισό τροφοδοτούσαν με νερό την πόλη της Αθήνας. Τα αποθέματά τους όμως δεν επαρκούσαν, έτσι οι Αθηναίοι προχώρησαν στην συστηματική αξιοποίηση των επιφανειακών πηγών και στην υδρομάστευση των υπογείων υδάτων καθώς και στην μεταφορά τους από απομακρυσμένες πηγές που βρίσκονταν στις πλαγιές των βουνών. Από την εποχή του Σόλωνα εξάλλου κάθε σπίτι της Αθήνας είχε πηγάδι στην αυλή του, μόνον στην Αθηναϊκή Αγορά μάλιστα έχουν ανασκαφεί σήμερα 400 πηγάδια.

«Στην Σολώνεια Νομοθεσία υπήρχαν νόμοι που προέβλεπαν το βάθος της εκσκαφής και την απόσταση που έπρεπε να έχουν τα πηγάδια μεταξύ τους καθώς και τα μέτρα που έπρεπε να λαμβάνονται για την εξασφάλιση και την αποφυγή μολύνσεών του. Ειδική επιτροπή με επικεφαλής τον μοναδικό αιρετό άρχοντα που ονομαζόταν "ο των κρηνών επιμελητής" φρόντιζε εξάλλου για την αυστηρή τήρηση των νόμων», είπε η κυρία Λυγκούρη. Αργότερα η διαχείριση του ύδατος περνάει και στους Νόμους του Πλάτωνα, ο οποίος φαίνεται να έχει ως πρότυπό του τα δίκτυα για την αποχέτευση και περισυλλογή των νερών που έχουν βρεθεί στην περιοχή της Αρχαίας Αγοράς. Στην ίδια νομοθεσία όμως προβλέπεται και ο εξωραϊσμός του περιβάλλοντος μέσω του ύδατος. Οι κρήνες δηλαδή, που τροφοδοτούνται από πηγές, πρέπει να κοσμούνται με φυτά και ωραία οικοδομήματα, τα ιερά πρέπει να τροφοδοτούνται με νερά για να ποτίζονται τα ιερά άλση που τα περιβάλλουν αλλά και οι ναοί το ίδιο για να είναι όμορφοι όλες τις εποχές του έτους.

Η παρατεταμένη ξηρασία της Αττικής που άρχισε από τα μέσα του 4ου αιώνα π.Χ. οδήγησε στην δημιουργία υπόγειων δεξαμενών που επικοινωνούσαν μεταξύ τους με αγωγό. Οι δεξαμενές παρείχαν νερό για πλύσιμο αλλά και το πόσιμο, που η άντλησή του γινόταν από ξεχωριστό πηγάδι. «Πολύπλοκα και πολυδαίδαλα τέτοια συστήματα έχουν ανασκαφεί στην Αθήνα αποδεικνύοντας την σημαντική τεχνογνωσία σε υδραυλικά έργα των Αθηναίων ήδη από τον 6ο πΧ. αιώνα», όπως είπε η αρχαιολόγος. Ένα τέτοιο έργο έχει ανασκαφεί στην ανατολική πλαγιά του Αγοραίου Κολωνού, όπου βρίσκεται ο ναός του Ηφαίστου ενώ ένα ακόμη βρέθηκε από τον Ντέρπφελντ το 1892-1898 στη βόρεια πλαγιά του Αρείου Πάγου.

Η κατασκευή των μεγάλων υδραγωγείων υπήρξε ωστόσο έργο τυράννων: Το Ευπαλίνειο όρυγμα ήταν έργο του Πολυκράτη της Σάμου, το υδραγωγείο της Νάξου ήταν έργο πιθανώς του Λύγδαμι, επίσης υπήρχε η κρήνη του Θεαγένη στα Μέγαρα ενώ η Εννεάκρουνος με το αντίστοιχο υδραγωγείο στην Αθήνα δημιουργήθηκε από τους Πεισιστρατίδες. Τμήμα του Πεισιστράτειου υδραγωγείου μάλιστα αποκαλύφθηκε 1995 στην ανασκαφή για το σταθμό του μετρό «Ευαγγελισμός» στην Βασιλίσσης Σοφίας. Ο αγωγός αυτός αποτελεί τη βασική αρτηρία του υδραγωγείου που μετέφερε νερό στην Αθήνα από τις πηγές του Ιλισού στον Υμηττό, οι οποίες τοποθετούνται πάνω από το δήμο Παπάγου κοντά στον Άγιο Ιωάννη τον Θεολόγο.

Παρόμοιου τύπου ήταν ο αγωγός (530-520 π. Χ.) που τροφοδοτούσε με νερό την κρήνη της Αρχαίας Αγοράς, η οποία έχει ταυτισθεί με την Εννεάκρουνο. Την κρήνη κατασκεύασαν οι Πεισιστρατίδες για να εξωραΐσουν την πόλη και από το πλήθος των αρχαίων αναφορών αποδεικνύεται ότι αποτελούσε ένα από τα πλέον φημισμένα οικοδομήματα, που καταλάμβανε κεντρικό τμήμα της Αγοράς. Τμήμα του υδραγωγείου που κατασκεύασε εξάλλου ο Κίμων θεωρείται και ο αγωγός, που έχει ανακαλυφθεί πίσω από την Ποικίλη Στοά ενώ στην εποχή του Κίμωνα χρονολογεί η αρχαιολόγος και τους αγωγούς που βρέθηκαν στην ανασκαφή του μετρό μπροστά στη Βουλή. Στο πλαίσιο των εγγειοβελτιωκών έργων της αρχαία Αθήνας εντάσσεται όμως η αποστράγγιση της ευρύτερης περιοχής του Κεραμεικού αλλά και η διευθέτηση της κοίτης του Ηριδανού.

Ένας από τους λόγους άλλωστε που οι αρχαίοι Αθηναίοι είχαν ιδρύσει τα Γυμνάσιά τους έξω και μακριά από την πόλη φαίνεται ότι ήταν η εξασφάλιση του νερού, που ήταν αναγκαίο για το λούσιμο των νέων που γυμνάζονταν σε αυτά. Έτσι το Γυμνάσιο της Ακαδημίας ιδρύθηκε κοντά στην τότε όχθη του Κηφισού, το Γυμνάσιο του Λυκείου ακριβώς δίπλα στον Ιλισό, όπως και το Γυμνάσιο του Κυνοσάργους.

«Η έλλειψη του νερού στην Αττική οδήγησε τους κατοίκους της να μελετήσουν την ροή των ποταμών και τη διείσδυση της βροχής μέσα στη γη και να ανακαλύψουν που κρύβονται τα νερά ώστε να τα αντλήσουν αποκτώντας έτσι μία ξεχωριστή τεχνογνωσία. Έτσι ανέπτυξαν έναν πολύ μεγάλο υδροτεχνολογικό πολιτισμό, όπως αποδεικνύεται από τα έργα τους. Όμως παρά την αγωνιώδη τους προσπάθεια για την εξεύρεση του άριστου αγαθού κατά τον Πίνδαρο, το διέθεταν απλόχερα για τον εξωραϊσμό της πόλης τους αλλά κυρίως των δημοσίων κτιρίων και των ιερών τους, που ιδρύθηκαν μέσα σε πυκνόφυτα άλση και κοντά σε ποτάμια και πηγές», κατέληξε η κυρία Λυγκούρη.

Πηγή: Μ. Θερμού, Εφημερίδα "Το Βήμα"

 http://erroso.blogspot.com/2011/10/blog-post_18.html#ixzz1b7WsR7e5