Τι μας διδάσκουν για την Παιδεία οι αρχαίοι Έλληνες…

Γράφει ο Αθανάσιος Δέμος
Η εικόνα που παρουσιάζει η Παιδεία στη χώρα μας σήμερα μας αναγκάζει να στρέψουμε για λίγο την σκέψη μας στους αρχαίους μας προγόνους για να αντλήσουμε κάποια διδάγματα. Τα λόγια των αρχαίων προγόνων μας είναι τόσο σοφά και δοκιμασμένα, ώστε παρουσιάζουν μια μοναδική διαχρονικότητα. Οι σοφοί αυτοί άνδρες είχαν προβλέψει τα αποτελέσματα της καλής ή της κακής παιδείας σε ένα λαό, σε τέτοιο σημείο, ώστε, διαβάζοντας σήμερα τα λόγια αυτά, να νομίζουμε ότι γράφτηκαν για μας, τους Έλληνες του 21ου αιώνα.
Είναι γνωστό ότι ο Περικλής στον Επιτάφιο λόγο του με πολύ μεγάλη υπερηφάνεια τόνιζε ότι η Αθήνα ήταν παιδευτήριο (σχολείο) ολόκληρης της Ελλάδας: «Ξυνελών τε λέγω την τε πάσαν πόλιν της Ελλάδος παίδευσιν είναι (Θουκυδίδου «Ιστορίαι», 2,41)». Δηλαδή, συνοψίζοντας λοιπόν λέω και η πόλη μας στο σύνολό της είναι σχολείο όλης της Ελλάδος.
Οπότε, είναι φυσικό, το πρώτο μέλημα της δημοκρατίας και το σημαντικότερο, αναμφισβήτητα, ήταν η παιδεία των πολιτών. Αυτό αναφέρει και ο περίφημος Γερμανός καθηγητής Βέρνερ Γαίγκερ στο τρίτομο έργο του με τον καθαρά ελληνικό τίτλο PAIDEIA (Παιδεία).
Το πνεύμα της παιδείας στην αρχαία ελληνική δημοκρατία εκφράζει άριστα ο Πλάτων. Συγκεκριμένα στους «Νόμους» (κεφ. 643e – 644α) διαβάζουμε (σε μετάφραση), «…παιδεία είναι η διαπαιδαγώγηση προς την αρετή από την παιδική ηλικία, που κάνει τον πολίτη να επιθυμεί και να αρέσκεται στο να γίνει τέλειος, να γνωρίζει δε να άρχει και να άρχεται με δικαιοσύνη… εκείνη, όμως, την παιδεία που αποβλέπει στον πλούτο ή μία άλλη προς την δύναμη (την ισχύ) ή μία τρίτη ακόμη (που αποβλέπει) στην απόκτηση γνώσεων χωρίς φρόνηση και δικαιοσύνη (θεωρώ) ότι είναι χυδαία και ανελεύθερη και ότι δεν αξίζει καθόλου να την ονομάζει κανείς παιδεία».
Ο Ρώσος πολιτικός και συγγραφέας Λουνατσάρσκι Ανατόλ τονίζει: «Οι Αθηναίοι ήταν λαός παιδαγωγός. Η μεγαλύτερη προσοχή τους συγκεντρώνονταν στην φυσική, πνευματική και ηθική διαπαιδαγώγηση της νέας γενιάς. Οι Έλληνες έλεγαν πως οι πραγματικές δυνάμεις της χώρας βρίσκονται στα παιδιά τους».
Βλέπουμε, λοιπόν, ότι οι Αρχαίοι Έλληνες στόχευαν κυρίως να διαπλάσουν νέους καλούς και ενάρετους, για να γίνουν πολίτες άξιοι της κοινωνίας και της πατρίδας. Παιδεία γι’ αυτούς ήταν κυρίως η διαπαιδαγώγηση προς την αρετή, να γίνει τέλειος πολίτης. Η παιδεία που αποβλέπει στην απόκτηση γνώσεων χωρίς φρόνηση και δικαιοσύνη δεν ήταν γι’ αυτούς παιδεία. Η ηθική διαπαιδαγώγηση της νέας γενεάς ήταν το κύριο μέλημά τους.
Ο Πλάτων άλλωστε είχε διακηρύξει: «Πάσα τε επιστήμη χωριζομένη δικαιοσύνης και της άλλης αρετής πανουργία, ου σοφία φαίνεται». (Πλάτωνος Μενέξενος 246e).
Εκτός των άλλων, οι Αρχαίοι Έλληνες αντιλαμβάνονταν ότι μέσω της παιδείας, η δημοκρατία δοκιμάζει και σταθμίζει το πνεύμα και την αρετή των πολιτών. Έτσι, όπου στην Αρχαία Ελλάδα άνθισε η πραγματική παιδεία, στη συνέχεια ακολούθησε η δημοκρατία. Είναι γενικά διαπιστωμένο, ότι, όταν η δημοκρατία περνά κρίση η παιδεία εξαφανίζεται. Συμβαίνει, όμως, και το αντίθετο. Διότι χωρίς παιδεία δεν έχει κάποιος κριτήρια αναφοράς για τις διάφορες αξίες, οι οποίες έτσι κλονίζονται, με αποτέλεσμα τα άτομα να οδηγούνται στη διαφθορά.
Όταν στα πλαίσια μιας δημοκρατίας η πνευματική καλλιέργεια παραμελείται και έρχεται σε δεύτερη μοίρα, εμφανίζονται διάφοροι μηχανισμοί προπαγάνδας, οι οποίοι κάνουν πλύση εγκεφάλου σε άτομα, τα οποία δεν έχουν το υπόβαθρο αντίστασης που προσφέρει η παιδεία. Έτσι, δεν μπορεί το κάθε άτομο να αποφασίσει ελεύθερα για τίποτε. Το αντίθετο μάλιστα ασχολείται με το «τίποτα» επειδή τον έχουν κάνει να νομίζει ότι ασχολείται με το «παν»!
Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ότι σήμερα τα περισσότερα άτομα έχουν έναν ανησυχητικού βαθμού εφησυχασμό, με αποτέλεσμα να παρακολουθούν τις «κουταμάρες» και τα «σκουπίδια» της τηλεόρασης και να αισθάνονται σημαντικοί, αφού, όπως λέει και το σύνθημα των τηλεοπτικών σταθμών για την ψηφοφορία στα «τηλεσκουπίδια» του τύπου Big Btother, …«με την ψήφο μας συμμετέχουμε στις αποφάσεις». Φυσικά, εννοούν ότι συμμετέχουμε στις αποφάσεις του «τίποτε», για μας και των υπερκερδών για τους διαύλους.
Η παιδεία για τους αρχαίους Έλληνες ήταν συνδεδεμένη με την δημοκρατία. Ο άνθρωπος που έχει παιδεία ξέρει να προστατεύει το δημοκρατικό πολίτευμα, εφόσον μπορεί να σκέπτεται και κατά συνέπεια να κρίνει και να αποφασίζει σωστά. Η δημοκρατία είναι ένα πολίτευμα το οποίο χαρακτηρίζει ανθρώπους, που σκέπτονται ελεύθερα και υπεύθυνα. Αλλά για να μπορέσει κάποιος να καταλάβει το μέγεθος της σημασίας της, πρέπει να κατανοήσει ότι αν το μορφωτικό επίπεδο ενός λαού δεν επαρκεί, τότε δεν υπάρχει και το γόνιμο έδαφος της μορφώσεως για να βλαστήσει από μέσα του η ελευθερία.
Η ιδανική παιδεία καθιστά τον νέον ικανόν να μάχεται για να έχει καλές επιδόσεις. Να μάχεται για να βελτιώσει τον χαρακτήρα του. Η επιδίωξη της αρετής λοιπόν είναι αυτή που θα μας οδηγήσει στη σωστή παιδεία.
Σήμερα όμως η παιδεία έχει απομακρυνθεί από την αρετή και αποβλέπει, δυστυχώς, στα εξής:
1) Στον πλούτο. Τα παιδιά δεν επιλέγουν ένα επάγγελμα με κριτήριο την αγάπη τους γι’ αυτό, αλλά με κριτήριο την χρηματική απολαβή. Το χρήμα έχει γίνει αυτοσκοπός και το κυνήγι του από τη νεολαία τρόπος ζωής.
2) Στην δύναμη. Αφού οι νέοι δεν παίρνουν αρχές και ιδανικά από την σημερινή απρόσωπη παιδεία και βλέποντας ότι τα μόνα που μετρούν είναι το χρήμα και η δύναμη, κάνουν πρότυπά τους άτομα χωρίς ιδιαίτερο επίπεδο γνώσεων, αλλά τους υπολογίζει και τους θαυμάζει ο κόσμος για κάποιες εμφανίσεις (τηλεόραση, καλλιστεία, κλπ.).
3) Στις γνώσεις χωρίς ήθος. Από τη στιγμή που το χρήμα και η ισχύς, η δύναμη αποτελούν την επιδίωξη των νέων, ακόμα και αν πάρουν κάποιες γνώσεις, αυτές χάνονται, διότι δεν είναι ουσιαστικές, μιας και δεν έχουν περάσει από τις αρετές της ανθρωπιστικής ελληνικής παιδείας. Η φρόνηση και η δικαιοσύνη φαίνεται να λείπουν παντελώς, αφού μία παρουσία και εφαρμογή τους θα ήταν τροχοπέδη στην εξέλιξη όσων ήθελαν να τις εφαρμόσουν (Επιστήμη χωριζομένη αρετής…).
Οι πρόγονοί μας εγνώριζαν ότι ελευθερία, παιδεία και δημοκρατία ευρίσκοντο σε σχέση αλληλεξάρτησης. Γι’ αυτό και γνώριζαν πως ό,τι εδημιούργησαν οι Έλληνες, ό,τι πρόσφερε ο ελληνικός πολιτισμός στην ανθρωπότητα, ήταν πάντοτε αποτέλεσμα της παιδείας. Η παιδεία λοιπόν για τους αρχαίους Έλληνες είναι αυτή που έχει ως στόχο να διαμορφώσει έναν νέο σε άνθρωπο ενάρετο και πολίτη τέλειο, ο οποίος να γνωρίζει να άρχει και να άρχεται με δικαιοσύνη.
Και καταλήγει ότι η παιδεία που τείνει στο να κάνει τον νέο ικανό να αποκτά χρήματα ή κάποια ιδιαίτερη δύναμη ή κάποιες άλλες γνώσεις χωρίς όμως τον νου και την δικαιοσύνη (άνευ νου και δίκης) είναι βάναυση και ανελεύθερη, γι’ αυτό δεν αξίζει καθόλου να λέγεται παιδεία…
[Πρωϊνός Λόγος]
ΠΗΓΗ
http://ellas2.wordpress.com/2011/10/18/%cf%84%ce%b9-%ce%bc%ce%b1%cf%82-%ce%b4%ce%b9%ce%b4%ce%ac%cf%83%ce%ba%ce%bf%cf%85%ce%bd-%ce%b3%ce%b9%ce%b1-%cf%84%ce%b7%ce%bd-%cf%80%ce%b1%ce%b9%ce%b4%ce%b5%ce%af%ce%b1-%ce%bf%ce%b9-%ce%b1%cf%81%cf%87/#more-27666